Σε μια εποχή αντιεθιμική, πως να διδάξεις στα μικρά παιδιά, πόσο πολύτιμη είναι η ουσία της ζωής, μέσα από την ποίηση ενός εθίμου ελληνικού και χαριτωμένου, όπως είναι ο Μάρτης
Όταν το πρωί της πρώτης του Μάρτη, έκοψα το τελευταίο χαρτί του κουτσοφλέβαρου από τον ημεροδείχτη του σπιτιού μου θυμήθηκα τη μακαρίτισσα τη μάνα μου.
Έπαιρνε από το βράδυ της προηγούμενης ημέρας δύο ή τρεις κλωστές διαφορετικού χρώματος, τις
έστριβε κι έφτιαχνε το Μάρτη.
Πρωί-πρωί μας ξυπνούσε πριν βγει ο ήλιος και μας περνούσε το δίχρωμο ή τρίχρωμο βραχιολάκι στο χέρι. «Για να μην μας μαυρίσει ο ήλιος του Μαρτίου» έλεγε.
Αυτό γινόταν πριν το μεγάλο πόλεμο. Ήταν μια ενστικτώδης πρακτική ιατρική πού ασκούσαν τελετουργικά οι μανάδες για να προστατεύσουν την υγεία των παιδιών τους.
Οι πρώτες μέρες του Μαρτίου, οι «δρίμες» όπως τις έλεγαν άνηκαν στην περίοδο της βλαπτικής επίδρασης της ηλιακής ακτινοβολίας.
Ο Μάρτης, από παραδομένη πείρα, αιώνων θεωρούταν μήνας των επιδημιών και των λοιμώξεων. Αυτές έφερναν στα παιδιά υψηλό πυρετό (καψούρα) και τον λέγαν και «Καψομαρτη» ή έφερναν και λολάδα εξ ου και «Λολομάρτη».
Συνεπώς θεραπευτική αντιμετώπιση ήταν το «μάρτωμα».
Χρησιμοποιούσαν κι άλλες προληπτικές πρακτικές, αλοιφές, χυλούς που άλειφαν τα παιδιά πριν
βγουν στον ήλιο για να μην τα πιάσει το λαιμικό. Αυτή είναι μία λογική εξήγηση.
Οι περισσότεροι, ίσως και να μην την γνώριζαν την εξήγηση αυτή. Αλλά επέμειναν στις παραδόσεις. Γι’ αυτό αιώνες κρατούσαν και πολλοί κρατούν ακόμα αυτό το έθιμο του Μάρτη.
Η ιατρική και η εξέλιξη της ίσως να το ξεπέρασαν, αλλά ο λαός κρατάει την παράδοση του.
Δεν ξέρουν, οι επιστήμονες της λαογραφίας να μας πουν από πότε άρχισε. Τι σημαίνουν τα τρία χρώματα;
Ήταν δυνατόν να μας προφυλάξουν από το λέκιασμα του ήλιου, από τον κίνδυνο μιας αρρώστιας; Δυσκολοερμήνευτο ερώτημα.
Κάθε χρόνο όμως από την μια άκρη ως την άλλη της ελληνικής υπαίθρου δένουν στον καρπό του χεριού τους, πολλοί από τους κατοίκους, το «Μάρτη». Πίο πολύ οι κοπέλες και τα παιδιά βέβαια.
Σε μερικά χωριά τον μοιράζουν στις νεόνυμφες και στα κορίτσια. Κι εδώ ακόμα στη Θεσσαλονίκη.
Κάποτε το βράδυ της 28ης Φεβρουαρίου κατέβηκε η εγγονή μου, Αλίκη, από το Πανόραμα, μαθήτρια λυκείου τότε και μου είπε παππού θέλω αύριο να φορέσω Μάρτη.
Ακολούθησε και η ερώτηση της. Αλήθεια παππού γιατί βάζουμε Μάρτη; Ένα τρίχρωμο ή δίχρωμο βραχιολάκι από κλωστή στο χέρι μας;
Σε μια εποχή αντιεθιμική, πώς να καθίσεις και να δώσεις εξηγήσεις, σ’ ένα κορίτσι, πώς να του δώσεις να καταλάβει, πόσο πολύτιμη ουσία ζωής υπάρχει μέσα στην ποίηση ενός εθίμου τόσο ελληνικού, τόσο χαριτωμένου, όπως είναι ο «Μάρτης».
Είναι ένα έθιμο απ’ αυτά πού συνθέτουν την ποίηση της ζωής.
Μπορείς να εξηγήσεις την ποίηση; Μα η ποίηση είναι το άρωμα και η γεύση της ζωής.
Αν δεν είσαι προικισμένος από τον θεό, με τα αντίστοιχα αισθητήρια, άδικα χάνεις τον καιρό να συλλάβεις το νόημα της.
Πώς να ερμηνεύσεις αυτή την γοητευτική τρέλλα; Να δέσεις τον πελώριο ήλιο με μια τρίχρωμη κλωστή.
Να τον δέσεις βραχιολάκι του παιδικού χεριού και να ‘σαι ήσυχος πώς δεν μπορεί πια να μαυρίσει -σε μια εποχή πού τρέχουνε στις παραλίες να ψηθούνε τα παιδιά – το πρόσωπό του και να διασφαλιστεί η υγεία του;
Και να γνωρίζεις πώς αυτή τη μικρή, την αθώα, την όμορφη, τη χαριτωμένη μαγεία την έκαμαν, εδώ και αιώνες πίσω, την ίδια ήμερα, την πρωτομαρτιά, οι πρόγονοι σου, πάππου προς πάππου.
Να ξέρεις πώς αυτό το μαγικό βραχιολάκι της κλωστής είναι ένας σπουδαίος κρίκος μέσα στην αδιάσπαστη αλυσίδα της ηλιολατρικής παράδοσης μιας φυλής.
Πού να βρίσκεται άραγε η άλλη άκρη της απέραντης αλυσίδας των Μάρτηδων, πού ένα σημερινό κορίτσι κρατάει τον τελευταίο κρίκο;
Απορία αλλά και μυστήριο συγκινητικό, πού σε κάνει να νιώθεις την αιωνιότητα της ράτσας χειροπιαστή, συνυφασμένη με την αιωνιότητα του ατόμου σου, αφού το άτομο σου δεν είναι παρά ένα μόριο της φυλής και περιέχει, όπως το κουκούτσι ενός καρπού, όλες τις δυνατότητες, όλο το πνεύμα της κι όλο το πάθος της ιστορίας της.
Σε μια εποχή, μάλιστα πού κακοί γείτονες, άδικοι και άρπαγες αμφισβητούν την ελληνικότητα της Μακεδονίας, γης των πατεράδων σου ή της Ελληνικότατης Ηπειρωτικής και Βορειοηπειρωτικής γης, ακόμα και της Θράκης, ελληνικής κοιτίδας πολιτισμού.
Πως να μην επαναστατήσεις όταν βλέπεις τη δήθεν προσγειωμένη «σοφία» των «μοντέρνων» μητέρων, πού στο θέμα της διατήρησης των πατροπαράδοτων εθίμων, όπως αυτό της μαγικής κλωστής του Μάρτη, βιάζονται να εξαφανίσουν για να φανούν «προοδευτικές και σύγχρονες» και να μας μπάσουν άλλα ξενόφερτα και αφελληνιστικά. «Φεμινισμός» γαρ…
Δεν μπορούν δυστυχώς, να φαντασθούν τη μαγική δύναμη τής τρίχρωμης κλωστής του Μάρτη και την επίδραση της στο παιδικό μυαλό.
Δεν καταλαβαίνουν πώς απ’ αυτή την κλωστή είναι δεμένα ένα σωρό θαύματα, έτοιμα να δραπετεύσουν στο γαλάζιο κενό, θαύματα πολύτιμα για την ευφροσύνη τής παιδικής ψυχής, πού δεν έχασε, παρά την πρόοδο του τεχνικού πολιτισμού, τη γεύση του θαύματος.
Από την τρίκλωνη κλωστή του Μάρτη κρατιούνται οι νεράιδες και τα παγανά, οι καλοκυράδες πού στρίβαν στ’ αδράχτι τους τη χρυσή κλωστή, από την κουβαρίστρα του φεγγαριού, πού ο δίσκος του λιγόστευε και σωνόταν.
Αν κάνεις πέρα την κλωστή του Μάρτη, αν την κόψεις, θα φύγουν τα καλικαντζαράκια από τις καμινάδες, οι ξωτικές από τα ποτάμια, η γοργόνα από τα κύματα. Θα εξαφανισθούν οι Σπανοί και οι Δράκοι και οι Βασιλιάδες με τα άσπρα γένια.
Και τα Βασιλόπουλα θα παρατήσουν τα δυνατά δοξάρια τους, θα πετάξουν τις σαΐτες, θα καβαλικέψουν το γοργόφτερο άτι τους και θα φύγουν στον αγύριστο.
Θα πεθάνει πάλι η πεντάμορφη πού έπεσε νεκρή από τη στιγμή που η μητριά της, η μάγισσα της έδωσε να φάει το μαγικό μήλο, που δεν ήταν άλλο από το μήλο πού δάγκωσε η Εύα, το μήλο της Γνώσεως, το μήλο της προσγενόμενης λογικής.
Και σαν μας φύγουν όλα αυτά, θα μείνουμε εμείς, οι άνθρωποι, αβοήθητοι από τη φαντασία, μέσα σ’ ένα κόσμο, πού ξαφνικά θα παρουσιασθεί γυμνός από κάθε ομορφιά.
Θα μείνουμε ολομόναχοι, με τα λογικά μας, με τις ηλιοθεραπείες μας και τα αντηλιακά λάδια με τα υπερηχητικά βομβαρδιστικά μας, τις έξυπνες βόμβες μας, τους πυραύλους μας, τις χειροβομβίδες μολότωφ, τα εμπλουτισμένα με δηλητήρια λαχανικά μας, τις τρελές αγελάδες κι ένα σωρό άλλες ορατές και αόρατες ανθρωποκτόνες εφευρέσεις μας.
Πώς να δώσεις να καταλάβουν οι σύγχρονοι, άνθρωποι, ότι τίποτε δεν απομένει από την ομορφιά μιας πεταλούδας που την πιάνεις με τα δάχτυλα σου από τα φτερά;
Τι ν’ απαντήσεις στα γεμάτα απορία παιδικά πρόσωπα και στο ερώτημα που βλέπεις να ζωγραφίζεται σ’ αυτά. Που μας πάτε;
τ. Επιθεωρητής Δ.Ε.
