Τέσσερις (4) στους δέκα (10) κατοίκους στα χωριά, ζουν κάτω από τα όρια τη φτώχειας – Είμαστε στα ίδια ποσοστά με Βουλγαρία και Ρουμανία – Ποιοι παράγοντες οξύνουν την φτώχεια στην ύπαιθρο – Η κοινωνική συνοχή, καταρρέει
Τέσσερις στους δέκα από τους κατοίκους της ελληνικής υπαίθρου ζει κάτω από τα όρια της φτώχειας ξεπερνώντας κατ’ ελάχιστο το ποσοστό (35,7%) του συνολικού πληθυσμού της χώρας και σε αντιστοιχία σχεδόν με τα ποσοστά σε Βουλγαρία και Ρουμανία.
Η Ελλάδα κατέχει μία θλιβερή πρωτιά. Μαζί με τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία αποτελούν τα τρία κράτη-μέλη της ΕΕ-27 όπου περισσότερο από το 1/3 του συνολικού τους πληθυσμού ζει στα όρια της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Η κατάσταση στην ύπαιθρο είναι ακόμη χειρότερη.
Ενώ το 35,7% του συνολικού πληθυσμού της Ελλάδας ζει κάτω από τα όρια της φτώχειας ή στα όρια αυτής (τα ποσοστά σε Βουλγαρία και Ρουμανία είναι 41,3% και 37,7% αντίστοιχα), οι φτωχοί και κοινωνικά αποκλεισμένοι στην ύπαιθρο υπολογίζονται περίπου στο 40% των κατοίκων της.
Οι φτωχοί μιας χώρας επωφελούνται σχετικά λιγότερο από τους υπόλοιπους πολίτες σε μία κοινωνία που αναπτύσσεται και ευημερεί, ενώ κινδυνεύουν να ενταχθούν σε μία μόνιμη κατάσταση ανέχειας και στερήσεων. Τα όρια της φτώχειας σχετίζονται με τρεις παραμέτρους. Κατ’ αρχάς με την εισοδηματική, όπως αυτή καθορίζεται σε κάθε χώρα. Πιο συγκεκριμένα, ως «κατώφλι φτώχειας» ορίζεται το 60% του μέσου εισοδήματος του κατοίκου μίας χώρας. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, το 2015, το ποσό αυτό ανήλθε στα 5.281 ευρώ, γεγονός που σημαίνει ότι όσοι βρίσκονται κάτω από αυτό θεωρούνται φτωχοί. Αντίθετα, σε κάποια άλλη χώρα, το επίπεδο αυτό ορίζεται διαφορετικά. Στη Γαλλία, για παράδειγμα, το κατώφλι της φτώχειας για τις συνθήκες της χώρας αυτής ήταν το 2015 11.931 ευρώ.
Μία δεύτερη παράμετρος σχετίζεται με την αδυναμία απόκτησης συγκεκριμένων προϊόντων και υπηρεσιών που έχουν να κάνουν με ένα ελάχιστα αποδεκτό επίπεδο διαβίωσης, την πληρωμή λογαριασμών κοινής ωφέλειας και ενοικίου, ειδών διατροφής συγκεκριμένης ποσότητας και ποιότητας κ.λπ.
Τέλος, μία τρίτη παράμετρος είναι ο βαθμός απασχόλησης. Πιο συγκεκριμένα, όταν όσοι βρίσκονται σε ηλικία απασχόλησης εργάζονται μόνο έως το 20% του ετήσιου χρόνου εργασίας κινούνται στα όρια της φτώχειας.
Ελληνική ύπαιθρος
Με βάση τα παραπάνω, το σχετικά χαμηλό εισόδημα των αγροτών, που αποτελούν τον πυρήνα της υπαίθρου, ο υψηλός βαθμός υποαπασχόλησης, ειδικά όσων ασχολούνται με τη φυτική παραγωγή, και της μερικής απασχόλησης των εποχικών επαγγελμάτων, εξηγούν την κατάσταση που επικρατεί στην ελληνική ύπαιθρο.
Όπως απεικονίζεται στο σχετικό διάγραμμα, η περίοδος της κρίσης και των μνημονίων άλλαξε τα οικονομικά και κοινωνικά δεδομένα διαβίωσης. Κατ’ αρχάς, σε ό,τι αφορά τα αστικά κέντρα, τα ποσοστά φτώχειας και αποκλεισμού κυμαίνονταν μέχρι το 2010 στο 23% περίπου, δηλαδή στον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Έκτοτε, και ενώ στην υπόλοιπη ΕΕ παρέμειναν σχεδόν σταθερά, στην Ελλάδα αυξήθηκαν κατά δέκα ποσοστιαίες μονάδες και έφτασαν στο 34%. Παρόμοια εικόνα παρατηρείται και στις ημιαστικές περιοχές, όπου τα ποσοστά αυξήθηκαν από το 22% στο 35% περίπου, ενώ στην υπόλοιπη Ευρώπη αυξήθηκαν κατά μόλις δύο μονάδες, από το 20% στο 22%.
Οι εξελίξεις στην ύπαιθρο ήταν εντελώς διαφορετικές. Κατ’ αρχάς, στην υπόλοιπη ΕΕ-27, τα ποσοστά φτώχειας μειώνονται κατά μισή μονάδα το έτος, καθ’ όλη τη διάρκεια της ευρύτερης οικονομικής κρίσης.
Στην Ελλάδα, μειώθηκαν με τους ίδιους ρυθμούς έως το 2012 και ενώ η κρίση στην υπόλοιπη οικονομία κυριαρχούσε. Πρόκειται για την περίοδο που ήταν διάχυτη η αντίληψη ότι η κρίση δεν θα πλήξει τον πρωτογενή τομέα. Στη συνέχεια, όμως, η φτώχεια και ο κίνδυνος αποκλεισμού επεκτάθηκαν και στην ύπαιθρο, αγγίζοντας το 40% περίπου.
Οι εξελίξεις αυτές έχουν διαμορφώσει μία νέα πραγματικότητα. Τα αστικά και ημιαστικά κέντρα συγκλίνουν με τα υψηλά επίπεδα φτώχειας της υπαίθρου. Αντίθετα, η Ελλάδα, στο σύνολό της, αποκλίνει από την υπόλοιπη ΕΕ-27, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Αρνητικοί παράμετροι
Η ΕΕ θεωρεί ότι οι κυριότεροι παράγοντες που οξύνουν τη φτώχεια στην ύπαιθρο σχετίζονται, κατ’ αρχήν, με τα δημογραφικά δεδομένα. Οι περιοχές αυτές είναι συνήθως αραιοκατοικημένες, ενώ κυριαρχούν οι κάτοικοι μεγαλύτερης ηλικίας. Σε ό,τι αφορά τις νεότερες ηλικίες, υπάρχουν περιοχές όπου συνεχίζεται η έξοδος προς τις πόλεις, αλλά και το φαινόμενο της επιστροφής.
Μία δεύτερη αιτία φτώχειας είναι η σχετικά περιορισμένη πρόσβαση των νέων στην εκπαίδευση. Στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, οι σχολικές επιδόσεις των νέων της υπαίθρου υπολείπονται των επιδόσεων νέων των πόλεων, ενώ το ίδιο ισχύει και με τις εκπαιδευτικές παροχές, τα διδακτικά μέσα, τους εκπαιδευτικούς.
Μία τρίτη παράμετρος σχετίζεται με τις υποδομές και τις παρεχόμενες υπηρεσίες. Αρκετές περιοχές της Ελλάδας, για παράδειγμα, θεωρούνται από τις πιο απομονωμένες της Ευρώπης, με ελλιπή πρόσβαση στις συγκοινωνίες, στα ευρυζωνικά δίκτυα, στην ψηφιακή εκπαίδευση, τις υπηρεσίες υγείας, δηλαδή παράγοντες που προσδιορίζουν τον κοινωνικό αποκλεισμό και τη φτώχεια.
Τέλος, μία τέταρτη παράμετρος, σχετίζεται με την αγορά εργασίας και τις περιορισμένες προοπτικές βιώσιμης απασχόλησης. Το μεγάλο ειδικό βάρος του πρωτογενούς τομέα σε πολλές περιοχές της υπαίθρου σημαίνει ότι σε περιόδους αγροτικής κρίσης και πτώσης των αγροτικών εισοδημάτων, η συνοχή της υπαίθρου απειλείται ή καταρρέει.
Νίκος Λάππας
***
Σημείωση Ε. Θ.:
Ο αείμνηστος Γεώργιος Παπανδρέου έλεγε: “Ευημερούν οι αριθμοί και δυστυχούν οι άνθρωποι”.
Μόνο που στην περίπτωσή μας και οι αριθμοί δυστυχούν.
Γιατί είναι αδιάψευστοι μάρτυρες της πραγματικότητος που βιώνουμε όλοι και εξηγούν γιατί τα χωριά μας ερημώνουν.
Και μάλιστα με ανησυχητικούς ρυθμούς όπως συμβαίνει στην δική μας παραμεθόρια περιοχή.
Στο τέλος ποιοί θα μείνουν να φυλάττουν Θερμοπύλες;
Σ. Κ.
