- Του Βασίλειου Ναζλή
Το Διδυμότειχο, ως πορεία στην προϊστορία και στην ιστορία έχει το δικό του ορόσημο στο πέρασμα των αιώνων, που τα σημάδια της είναι ορατά στο παρόν μας, που δυστυχώς ακόμη απαιτείται η αρχαιολογική σκαπάνη να ασχοληθεί, γιατί δυστυχώς δεν ασχολήθηκε εκτενώς ακόμη.
Τα βάθη της γης του, ακόμη κρατούν επτασφράγιστα τα ιστορικά του μυστικά, που περιμένουν να δουν το φως …ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ.
Το περήφανο κάστρο του, ο Καλές του, αγέρωχο ατενίζει την γύρω περιοχή, με συγκατάβαση στους ανιστόρητους καιρούς μας.
Νιώθει ότι αποτελεί κάτι το ξεχωριστό, γιατί πάνω στις πλάτες του, φιλοξένησε άπειρους κατακτητές της προϊστορίας και της ιστορίας, στις χιλιετίες που πέρασαν, με τις πελασγικές, ελληνικές, ρωμαϊκες, βυζαντινές, φράγκικες και οθωμανικές παρουσίες.
Πάνω στα βράχια του, ανδρώθηκαν βυζαντινοί πρίγκηπες και αυτοκράτορες, ρωμαϊοι κατακτητές και φράγκοι.
Λαμποκοπούσε από τους χρυσοφόρους αξιωματούχους, των ιδιοκτητών και κατακτητών του, μέχρι που το οθωμανικό σαρίκι και το γιαταγάνι, επέβαλλε την κατακτητική του παρουσία το 1360.
Ο στρατηγός του σουλτάνου Μουράτ του Α., Χατζή Ιλ Βεκί, επιτέθηκε στο οχυρό και με πανουργία αιχμαλώτισε τον γιο του φρουράρχου, ο οποίος για να τον σώσει παρέδωσε το φρούριο.
Ο Μουράτ χρησιμοποίησε το Διδυμότειχο ως έδρα του ευρωπαϊκού κράτους του και δημιούργησε εκεί το σεράϊ του, στην δεσπόζουσα κορυφή του.
Μετά και την κατάληψη της Αδριανούπολης το 1361, ο Μουράτ, το 1365, μετέφερε την έδρα του εκεί, όπου κατασκεύασε νέο σεράϊ.
Δεν θα σας κουράσω εδώ, με τα χρόνια που ακολούθησαν, αλλά θα σας κάνω ένα νοητικό ιστορικό άλμα (ως στις μέρες μας ο Καραλής Εμμανουήλ), πηδώντας τους αιώνες, φθάνοντας στην 15η Μαϊου 1920, όταν ο ελληνικός στρατός, με άξιους ηγήτορες, μπήκε ως νικηφόρος ελευθερωτής στην πόλη του Διδυμοτείχου, στην πόλη των κάστρων.
Στο Διδυμότειχο, στους κατακτητικούς αυτούς χρόνους ο ελληνισμός των Καστρινών ήταν ενεργός και η παρουσία του δημιουργική.
Οι Έλληνες είχαν ενεργό ρόλο στην οικονομική πραγματικότητα και αυτήν την πραγματικότητα θα σας μεταφέρω στις μέρες μας, με την καταγραφή των επαγγελματιών του, που είχαν αναπτυχθεί εκεί πριν την απελευθέρωση του.
Λειτουργούσαν άπειρα εμπορικά καταστήματα, που κάλυπταν τις ανάγκες των κατοίκων της πόλης και της γύρω υπαίθρου.
Εδώ σας τα κάνω γνωστά με τους τότε ιδιοκτήτες τους
* Εμπόριο του άλατος του Μονοπωλείου, ΤΑΡΑΜΠΟΥΛΟΥΣ Δαϋδ.
* Αλευρόμυλοι, υπήρχαν δύο, των ΓΕΝΗΖΕΓΚΙΝΗ Γρηγόριο και ΧΟΥΣΕΪΝ μπέη,
* Εμπορικά αλεύρων, των ΤΖΙΜΠΡΕ Ελιέζερ, Αφών ΤΟΛΕΔΟ και ΤΕΚΤΟΝΙΔΗ Δημήτριο.
* Αποικιακών ΣΠΥΡΟΥ Θεόδωρος, Αφοί ΤΟΛΕΔΟ, ΤΑΡΑΜΠΟΥΛΟΥΣ Αριόν,
* Αργυραμοιβών, των ΜΟΑΡΑΒ Μποχόρ, ΕΣΚΙΝΑΖΗ Συμεών,
* Ασφαλιστικές εταιρίες πυρός, ΜΑΡΓΚΡΙΖΟ Μωϋς Union de Paris ΤΕΚΤΟΝΙΔΗΣ Δημήτριος Union London,
* Ακατέργαστα δέρματα, ΔΟΓΟΝΙΑΣ, ΜΑΝΑΣΙ Ισαάκ,
* Δημητριακά, ΤΕΚΤΟΝΙΔΗΣ Δημήτριος, ΤΟΛΕΔΟ Αφοί, ΤΖΙΜΠΡΕ Ελιέζερ, ΤΖΙΜΠΡΕ Μποχόρ, ΧΕΚΙΜΟΓΛΟΥ Μ.
* Ζαχαροπλαστεία ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ι.
* Καφενεία, ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Αθαν. ΚΑΡΑΜΙΧΑΛΗΣ Α. ΚΑΡΓΑΣ Σ. ΚΟΣΜΑΣ Ι. ΚΙΡΓΙΑΛΑΝΗΣ Α.
* Κουρεία, ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Δ. ΜΟΣΧΟΥ Δ.
* Παντοπωλεία, ΑΛΓΙΑΝΝΑΚΗΣ Σ. ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ Γ. ΒΛΑΪΚΟΣ Γ. ΓΕΝΗΖΕΓΚΙΝΗΣ Παν. ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Λ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Κυριάκος, Αφοϊ ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ, ΣΠΟΡΟΥ Θ. Αφοί ΣΤΑΪΚΙΔΟΥ, ΤΣΟΤΡΑΣ Α. ΨΑΛΤΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡ.
* Ραφεία, ΣΙΓΓΟΥΝΑΣ Μ.
* Σιδηρικά, ΣΕΧΠΟΣΙΑΝ Οβανέζ,
* Σησαμοτριβεία ,ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Κυρ. ΣΠΥΡΟΥ Αθανάσιος, ΤΣΑΓΚΟΥ Στ. ΤΣΟΛΑΚΗΣ Μιχ.
* Έμποροι τυριών, ΓΙΟΥΡΤΣΟΓΛΟΥ ΕΥΑΓ. Αφοί ΤΟΛΕΔΟ, ΧΑΤΖΗΜΠΑΣΆΝΗΣ Γεώργ.
* υποδηματοποιοί Αφοί ΧΑΤΖΗΠΟΥΛΙΟΥΓΛΟΥ, ΚΟΥΝΤΟΥΡΑΤΖΗΣ Αβραάμ.
* υφασματοπωλεία-νεωτερισμοί, ΝΑΧΜΙΑΣ Μ. ΤΖΙΜΠΡΕ Ισραήλ, ΔΙΣΛΙΑΣ Νιστάν ΔΙΣΛΙΑΝ Κ.
* Εισαγωγείς οινοπνεύματος, ΒΑΛΤΖΙΔΗΣ Ι. ΘΕΟΔΩΡΟΥ Α. Αφολι ΣΙΝΑΠΙΔΗ
* Ξυλέμποροι, ΧΕΚΙΜΟΓΛΟΥ Τ.
* Ξενοδοχεία ύπνου-φαγητού, ΝΕΣΤΟΥ Παύλος ΘΡΑΚΗ, Αφοί ΠΑΣΧΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ, ΠΟΡΓΙΑΣ Θ.
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ
* Δικηγόροι, ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Ι.
* Δικολάβοι ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΣ Περ.
* Φαρμακεία ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Γ. ΚΥΡΙΑΖΙΔΗΣ Κ.
Τότε λειτουργούσαν στο Διδυμότειχο δύο δημοτικά σχολεία, αρρένων και θηλέων, δύο τουρκικά μικτά με 75 μαθητές, ένα εβραϊκό με 225 μαθητές, ένα αρμένικο με 28 μαθητές και ένα ελληνικό νηπιαγωγείο με 360 μαθητές, 90 μαθήτριες και 200 νήπια.
Υπήρχαν και λειτουργούσαν οι παρακάτω σύλλογοι,
* ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΣ, με 95 μέλη, με πρόεδρο τον ΓΙΑΓΤΖΗ Ευάγ. που ιδρύθηκε μετά την απελευθέρωση
* ΕΛΠΙΣ του Συλλόγου Κυριών, με 50 μέλη και πρόεδρο την ΤΕΚΤΟΝΙΔΟΥ Ζηνοβία,
* ΣΩΜΑΤΕΙΟ ΓΕΩΡΓΩΝ, με πρόεδρο τον ΧΑΤΖΗΠΕΝΤΗ Γ.
* ΠΑΝΤΟΠΩΛΩΝ, με πρόεδρο τον ΤΕΚΤΟΝΙΔΗ Δ.
* ΑΡΤΟΠΟΙΩΝ, με πρόεδρο τον ΔΕΡΜΕΤΖΟΠΟΥΛΟ Ιωάν. με 40 μέλη
* ΕΒΡΑΪΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ, με πρόεδρο τον ΤΖΙΒΡΕ Βιτάλη
** Αμέσως μετά την 15η Μαϊου 1920, στο Διδυμότειχο, αναπτύχθηκαν και οι παρακάτω αρχές, για την κρατική εύρρυθμη λειτουργία.
ΕΙΡΗΝΟΔΙΚΕΙΟΝ, ΥΠΟΜΟΙΡΑΡΧΙΑ ΤΗΣ ΧΩΡΟΦΥΛΑΚΗΣ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΦΟΡΙΑ, ΦΡΟΥΡΑΡΧΕΙΟ, ΣΥΜΒΟΛΑΙΟΓΡΑΦΕΙΟ, ΥΠΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ (τωρινά επαρχεία), με υποδιοικητή τον ΧΑΣΤΑΟΓΛΟΥ Νικόλαο.
ΔΗΜΑΡΧΕΙΟ με δήμαρχο τον ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Εμμανουήλ,
ΔΗΜΟΓΕΡΟΝΤΙΑ 6 μελή με πρόεδρο τον Μητροπολίτη ΒΑΦΕΙΔΗ Φιλάρετο.
* Στο Διδυμότειχο πριν από τον πόλεμο, λειτουργούσε ένα εργοστάσιο μετάξης του ΔΟΥΛΑ και Σία, με τελειότατο μηχανήματα, με αποτέλεσμα να ασχολούνται οι κάτοικοι στην σηροτροφία και να φτάσουν στην παραγωγή 200.000 χιλ/μων κουκουλιών.
Το εργοστάσιο αυτό, το κατέστρεψαν οι Βούλγαροι, μάλλον το 1912.
* Κατά την απογραφή που ενήργησε το ελληνικό κράτος την19η Δεκεμβρίου 1920, η πόλη του Διδυμοτείχου είχε 7.506 κατοίκους και η επαρχία του 28.081.
* Αν μελετήσουμε το παρόν θα έχουμε μία ιστορική γνώση της κοινωνικής και οικονομικής ζωής στο Διδυμότειχο τα χρόνια εκείνα και τα πρόσωπα, που πρωτοπόρησαν τότε και πολλοί απόγονοι τους ασχολήθηκαν με τα επαγγέλματα των προγόνων τους για πάνω από 100 χρόνια.
***
Τα στατιστικά αυτά στοιχεία πάρθηκαν από τον ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΟΔΗΓΟ, της Εταιρείας Διαφημίσεων “GEO” Αθηνών του 1921.
Βασίλειος Ναζλής
Υποστράτηγος ΕΛ.ΑΣ ε.α.
