Οι προσπάθειες του Συνδέσμου Φιλολόγων Ν. Έβρου για την βελτίωση της Παιδείας των Ελληνοπαίδων
Σε μια εποχή που όλα μεταβάλλονται ραγδαία, κατά πόσο «βάλλεται» η ελληνική γλώσσα; Στις ερωτήσεις της Μαρίνας Κονδύλη, που αφορούν στην λογοτεχνία, στην εκπαίδευση των νέων, αλλά και στη χρήση της ελληνικής γλώσσας, απάντησε η Πρόεδρος του Συνδέσμου Φιλολόγων Έβρου, κα. Βάγια Ζήκα.
Οι απαντήσεις της είναι άκρως ενδιαφέρουσες.
- Κα. Ζήκα, καταρχάς, να σας ευχαριστήσω γι’ αυτήν τη συνέντευξη. Ως Πρόεδρος του Συνδέσμου Φιλολόγων Έβρου, θα μπορούσατε να μας πείτε, τί ακριβώς είναι η φιλολογία;
Σας ευχαριστούμε θερμότατα για την εξαιρετικά τιμητική πρόσκληση για αυτή τη συνέντευξη!
Φιλολογία είναι η επιστήμη που έχει ως αντικείμενό της τη γλώσσα και τη λογοτεχνία ενός λαού σε μία ή σε όλες τις εποχές. Ερμηνεύει τα κείμενα από γλωσσική, λογοτεχνική, ιστορική και ευρύτερα πολιτισμική άποψη. Αυτός είναι ένας πρώτος ορισμός από το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής του Μ. Τριανταφυλλίδη (Πύλη για την ελληνική γλώσσα: www.greek-language.gr). Για εμάς τους Φιλολόγους βεβαίως είναι η αγάπη, ο έρωτας για τον λόγο και αυτά υπηρετούμε σε όλη μας τη ζωή. Θεωρούμε τους εαυτούς μας θεματοφύλακες των ανθρωπιστικών σπουδών και τελικά της ανάγκης για διαφύλαξη αλλά και πραγμάτωση των ανθρωπιστικών αξιών στην κοινωνία μας.
- Πόσο κοντά είναι πια οι πολίτες στη λογοτεχνία; Διαβάζουν όπως άλλοτε; Γνωρίζουν έστω και τα βασικά;
Αυτό το ζήτημα είναι πάρα πολύ σημαντικό και χρειάζονται εξειδικευμένες έρευνες, προκειμένου να καταλήξει κανείς σε ασφαλή επιστημονικά συμπεράσματα. Γενικά υπάρχει μια τάση να εξιδανικεύουμε το παρελθόν, χωρίς ωστόσο αυτή η εξιδανίκευση να ανταποκρίνεται πάντοτε στην πραγματικότητα. Παλαιότερα ήταν πολύ πιο δύσκολη η πρόσβαση σε λογοτεχνικά έργα λόγω κοινωνικών συνθηκών και εκεί έπρεπε να παρέμβουν οπωσδήποτε οι δάσκαλοι, οι φιλόλογοι, οι σχολικές και δημοτικές βιβλιοθήκες, για να έχει τη δυνατότητα οποιοσδήποτε, ανεξαρτήτως οικονομικής και κοινωνικής προέλευσης, να διαβάσει ένα καλό βιβλίο. Σήμερα υφίστανται οι συνθήκες πρόσβασης σε λογοτεχνικά έργα μέσω της αλματώδους εξέλιξης του διαδικτύου, ωστόσο αυτό δεν εξασφαλίζει ούτε το ενδιαφέρον των πολιτών για τη λογοτεχνία ούτε την ποιότητα των ενδεχόμενων αναγνωστικών επιλογών. Είναι κομβικός ο ρόλος του σχολείου όσον αφορά τη διαμόρφωση του «λογοτεχνικού κανόνα», του τι θεωρείται «κλασικό», του τι πρέπει να αποτελεί τη βάση εκκίνησης αλλά και «διαλόγου» με τα διαβάσματά μας. Το σχολείο οφείλει να φέρει σε επαφή τους μαθητές και τις μαθήτριες με τη λογοτεχνία, με ολόκληρα έργα και όχι μόνο με αποσπάσματα, μεκύριο στόχο την απόλαυση που αποκομίζει κανείς από την ανάγνωση ενός βιβλίου. Από εκεί και πέρα καθένας κάνει τις δικές του επιλογές με βάση αυτό που τον συγκινεί περισσότερο.
Ο Σύνδεσμος Φιλολόγων ν. Έβρου έχει συμβάλει διαχρονικά σε αυτή την ουσιαστική επαφή με τη λογοτεχνία μέσω πολύ συγκεκριμένων επιστημονικών δράσεων, όπως είναι η υλοποίηση σεμιναρίων δημιουργικής γραφής με τον Τριαντάφυλλο Κωτόπουλο, Καθηγητή Δημιουργικής Γραφής του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, η παρουσίαση βιβλίων που συνιστούν ιδιαίτερη αναγνωστική πρόταση (μαθηματική λογοτεχνία, λογοτεχνία του φανταστικού) αλλά και με τη διοργάνωση της Γιορτής Ποίησης, ενός πολύ σημαντικού θεσμού εδώ και 7 χρόνια. Έχουμε δώσει βήμα έκφρασης σε δημιουργούς του τόπου μας (η παρουσίαση ποιημάτων του Καβάφη μελοποιημένων από τον Κώστα Κάλλια υπήρξε σημαντικός σταθμός τον Μάρτη του 2018) και έχουμε κάνει σημαντικά θεματικά αφιερώματα. Το Αγαπώντας, το αφιέρωμα στην ερωτική ποίηση, θυμίζω ότι υπήρξε η πρώτη δράση της νέας Δημοτικής Βιβλιοθήκης της Αλεξανδρούπολης τον Φλεβάρη του 2016. Η αρχαιόθεμη ποίηση του μεγάλου μας ποιητή και υποψήφιου για Νόμπελ Κυριάκου Χαραλαμπίδη ταξίδεψε σε όλο τον Έβρο τον Μάρτιο του 2017, οι «καταραμένοι» ποιητές και κυρίως τα Άνθη του κακούτου CharlesBaudelaireπαρουσιάστηκαν από τον εξαιρετικό μεταφραστή τους Γιώργο Κεντρωτή τον Μάρτιο του 2019 στο κοινό της Αλεξανδρούπολης, τη γλώσσα της Επανάστασης διερεύνησαν η Ζωή Γαβριηλίδου, Αντιπρύτανης του ΔΠΘ και ο Γιώργος Κεντρωτής, Κοσμήτορας της Σχολής Ιστορίας & Μετάφρασης-Διερμηνείας του Ιονίου Πανεπιστημίου τον Μάρτιο του 2021. Συνεχίζουμε με την Γιορτή Ποίησης 2022 και την ΟΔΥΣ(Σ)ΕΙΑ του Νίκου Καζαντζάκη!
- Οι περισσότεροι συμφωνούν πως η γλώσσα εξελίσσεται. Ποιοι όμως είναι κατά τη γνώμη σας, οι μεγαλύτεροι «εχθροί» αλλοίωσης της ελληνικής γλώσσας; (π.χ. μανία στη χρήση αγγλικών λέξεων).
Η γλωσσική αλλαγή συμβαίνει ακριβώς επειδή η γλώσσα είναι ένας ζωντανός οργανισμός και καλείται να υπηρετήσει λειτουργικές ανάγκες αυτών που τη χρησιμοποιούν. Υπό αυτή την έννοια αντανακλά άμεσα τις αλλαγές σε επίπεδο κοινωνικής οργάνωσης, τεχνολογίας κ.λπ. Υπάρχει επίσης διαχρονικά το φαινόμενο του γλωσσικού δανεισμού π.χ. λέξεις τουρκικής προέλευσης για εδέσματα που γευόμαστε καθημερινά, λέξεις αγγλικές για αθλήματα, γαλλικές για τη μόδα κ.ά. Αντίστοιχα η ελληνική γλώσσα έχει «δανείσει» χιλιάδες λέξεις σε επίπεδο επιστημονικής ορολογίας, τις οποίες τις χρησιμοποιούμε εμείς ξανά ως αντιδάνεια. Τι συνιστά λοιπόν «αλλοίωση»; Θεωρούμε ότι δεν κινδυνεύει η γλώσσα μας όσο την ερευνούμε διαρκώς και αντλούμε από τον πλούτο της (που περιλαμβάνει και όλα τα παραπάνω). Γι’ αυτόν τον λόγο ο Σύνδεσμος Φιλολόγων ν. Έβρου διοργανώνει κάθε χρόνο Διαγωνισμό Γλώσσας και Ορθογραφίας για μαθητές Γυμνασίου του Νομού Έβρου, με στόχο την τόνωση του ενδιαφέροντος για γλωσσικά ζητήματα. Είμαστε πολύ ευτυχείς για τη μεγάλη συμμετοχή στον διαγωνισμό (πάνω από 400 μαθητές του νομού μας συμμετέχουν κάθε χρόνο), η οποία αποτελεί έναυσμα και αφορμή για ουσιαστική συζήτηση για τη γλώσσα μας στις σχολικές τάξεις. Έχουν ήδη πραγματοποιηθεί 5 διαγωνισμοί (με την αρχική φάση σε κάθε σχολείο και την τελική φάση σε Αλεξανδρούπολη, Ορεστιάδα, Διδυμότειχο) και οργανώνουμε τον 6ο!
- Γιατί βλέπουμε στην καθημερινότητά μας, είτε στον γραπτό, είτε στον προφορικό λόγο, να έχει καθιερωθεί λάθος γραφή και διατύπωση λέξεων; Τι φταίει;
Η ορθογραφία της ελληνικής γλώσσας είναι σε μεγάλο βαθμό ιστορική, ανάγεται δηλαδή στην προέλευση κάθε λέξης, όπως την αναδεικνύει η ετυμολογία της (ἔτυμοςήταν ο αληθής στα αρχαία ελληνικά). Λόγοι απλοποίησης της γλώσσας ή και λανθασμένης αντίληψης για την προέλευσή της μπορούν να οδηγήσουν σε διαφορετικές γραφές. Αν κάποιες από αυτές, έστω και τυπικά «λανθασμένες», επικρατήσουν, τότε defactoκαθιερώνονται ως «σωστές». Άλλωστε δεν ξεχνούμε ότι η γλώσσα είναι μια συμφωνία μεταξύ των χρηστών της:αν οι χρήστες στην πλειοψηφία τους συμφωνήσουν ως προς μια νέα γραφή, τότε αυτή θα ισχύσει εξίσου με τις παλαιότερες. Από εκεί και πέρα όμως χρειάζεται πάντοτε μια πολύ καλή επαφή με τη γλώσσα και σχετική έρευνα, για να μην καταλήγουμε σε σημαντικές αστοχίες στον γραπτό και τον προφορικό μας λόγο.
- Πώς μπορεί να βοηθήσει το κράτος (Υπουργείο Παιδείας, ΕΣΡ, κλπ.) στη σωστή εκμάθηση και χρήση της ελληνικής γλώσσας; Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, τί ρόλο παίζουν σε αυτό;
Πολύ σημαντικός είναι ο ρόλος των Προγραμμάτων Σπουδών και των σχολικών βιβλίων αλλά και των βιβλίων αναφοράς (Γραμματική, Συντακτικό, Λεξικά). Επιβάλλεται να είναι επιστημονικά άρτια και να ανταποκρίνονται στις σύγχρονες ανάγκες. Οφείλουμε να στρέψουμε τους μαθητές μας στην αξιοποίηση ηλεκτρονικών σωμάτων κειμένων και στην έρευνα. Ο καιρός της στείρας αποστήθισης κανόνων έχει παρέλθει.
Τα ΜΜΕ έχουν τόσο μεγάλη δύναμη που μαζί με τα σχολικά εγχειρίδια έχουν σχεδόν καθιερώσει μια «κοινή» ελληνική. Πρέπειλοιπόν να αρθρώνουν λόγο σωστό επιστημονικά και λειτουργικά αλλά και να αφιερώνουν χρόνο στην προβολή ζητημάτων γλώσσας και σχετικών δράσεων από επιστημονικά σωματεία, όπως ο Σύνδεσμος Φιλολόγων ν. Έβρου.
- Θεωρείτε πως οι αλλαγές που γίνονται κάθε λίγο και λιγάκι στον τομέα της παιδείας, είναι για καλό ή μήπως επηρεάζουν αρνητικά τόσο τους μαθητές, όσο και τους καθηγητές;
Ζούμε σε μια εποχή αλλαγών, τίποτε δεν μπορεί να παραμένει στάσιμο. Όσον αφορά την Παιδεία επιβάλλεται κάθε αλλαγή να αποτελεί προϊόν σοβαρής και μακροχρόνιας μελέτης, με στόχο πάντα τη διαμόρφωση κριτικά υπεύθυνων και συγκροτημένων πολιτών. Αυτό είναι και το μεγάλο στοίχημα.
- Τελικά, κινδυνεύει να πεθάνει η ελληνική γλώσσα και λογοτεχνία; Την τιμάμε όπως πρέπει, ή μήπως δεν την έχουμε και τόσο σε εκτίμηση; Είστε αισιόδοξη για το μέλλον;
Η ελληνική γλώσσα και λογοτεχνία θα κινδυνέψουν μόνο αν εμείς σταματήσουμε να τις θεραπεύουμε, αν σταματήσουμε να υπάρχουμε. Οφείλουμε όλοι και κυρίως εμείς οι Φιλόλογοι να φροντίζουμε να κρατάμε το ενδιαφέρον αμείωτο και τη φλόγα ζωντανή ξεκινώντας από τους μαθητές και τις μαθήτριές μας. Όσον αφορά το μέλλον είμαστε αισιόδοξοι: η τεχνολογία δημιουργεί διαρκώς νέες προκλήσεις και νέες δυνατότητες και σε αυτό το πεδίο. Ειδικοί ερευνητές δημιουργούν ηλεκτρονικά σώματα κειμένων από όλες τις χρονικές περιόδους της ελληνικής γλώσσας, με ελεύθερη πρόσβαση, πραγματοποιούνται συνέδρια και σχετικές ημερίδες τις οποίες μπορεί κανείς να παρακολουθήσει πια και εξ αποστάσεως. Η πρόσβαση στη γνώση είναι πια πολύ απλή υπόθεση. Χρειάζεται όμως να αντιληφθούμε όλοι την αξία της ενασχόλησης με τη γλώσσα και τη λογοτεχνία και αυτό προϋποθέτει μια γόνιμη επαφή με αυτά τα ύψιστα πολιτισμικά αγαθά. Το σχολείο οφείλει να θέσει τις βάσεις αυτής της στενής σχέσης και ειδικά οι Φιλόλογοι έχουν πολύ μεγάλη ευθύνη ως προς την καθοδήγηση των μαθητών και μαθητριών. Από εκεί και πέρα καθένας μας μπορεί να αναπτύξει παρόμοια ενδιαφέροντα σε οποιαδήποτε φάση της ζωής του. Όλες οι προσπάθειες του Συνδέσμου Φιλολόγων ν. Έβρου εδώ και 34 χρόνια (έτος ίδρυσης: 1988) αποσκοπούν στην βελτίωση της Παιδείας του ελληνικού λαού με όχημα τη γλώσσα και τη λογοτεχνία (αλλά και την Ιστορία, τη Λαογραφία κ.λπ.). Έτσι τιμάμε τη γλώσσα και τη λογοτεχνία μας και μάλιστα καθημερινά και όχι μόνο σε σχετικά ορόσημα και «παγκόσμιες ημέρες». Σας καλούμε σε συστράτευση σε αυτόν τον «καλόν αγώνα»!
