Τον Οκτώβριο του 1912 Έλληνες, Βούλγαροι, Μαυροβούνιοι, Σέρβοι, συμμάχησαν και κήρυξαν τον πόλεμο κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, την οποία διέλυσαν
Στα χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας υπήρχαν πολλές εθνότητες στα Βαλκάνια, αλλά δεν ζούσαν σε γεωγραφικά χωρισμένες περιοχές και μάλλον γι’ αυτό ο Ρήγας Φεραίος οραματίστηκε από κοινού επανάσταση όλων των βαλκανικών λαών, διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και δημιουργία ενός μεγάλου πολυεθνικού κράτους με σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελληνική παιδεία, γιατί όλες οι ηγετικές τάξεις είχαν ελληνική παιδεία και μιλούσαν την ελληνική γλώσσα.
Το όραμα του Ρήγα Φεραίου για συνεργασία των βαλκανικών λαών υλοποιήθηκε κατά κάποιον τρόπο τον Οκτώβριο του 1912, όταν Έλληνες, Βούλγαροι, Σέρβοι και Μαυροβούνιο συμμάχησαν και κήρυξαν τον πόλεμο κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, την οποία διέλυσαν.
Ήταν η μόνη φορά που συμμάχησαν τα βαλκανικά κράτη και το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό, και είναι περίεργο γιατί αυτή η επέτειος δεν τιμάται σχεδόν σε καμία βαλκανική χώρα, ενώ έπρεπε και να τιμάται αλλά (ειδικά στην Ελλάδα που λόγω της συνεργασίας αυτής διπλασιάστηκε και γεωγραφικά και πληθυσμιακά) και να αποτελεί θεμέλιο για μετέπειτα θεσμοθέτηση αυτής της συνεργασίας.
Υπήρξε, βέβαια, και μετέπειτα προσπάθεια βαλκανικής συνεργασίας με όραμα τη δημιουργία βαλκανικής ομοσπονδίας, που θα έπαιζε έναν πρωτεύοντα ρόλο σε μια ενωμένη Ευρώπη.
Αυτό ήταν το όραμα του Αλ. Παπαναστασίου και του Ελ. Βενιζέλου, κι έγινε προσπάθεια να προωθηθεί μέσω των βαλκανικών διασκέψεων την περίοδο 1930-1933.
Η πρώτη βαλκανική διάσκεψη έγινε το 1930 στην Αθήνα, το 1931 στην Κωνσταντινούπολη, το 1932 στο Βουκουρέστι και η τελευταία το 1933 001 Θεσσαλονίκη. Σύμφωνα με τον ψηφισθέντα κανονισμό, η Βαλκανική Διάσκεψη ήταν διαρκής οργανισμός με τον τίτλο αυτό και είχε ως στόχο, σύμφωνα με το πρώτο άρθρο του καταστατικού, «να συντελέσει εις την προσέγγιση και την συνεργασία των βαλκανικών λαών εις τας οικονομικός, κοινωνικός, πνευματικός και πολιτικές σχέσεις με τελική κατεύθυνση την ένωση των βαλκανικών κρατών (Αλβανία, Βουλγαρία, Ελλάδα, Ρουμανία, Τουρκία, Γιουγκοσλαβία).
Οι αντιπρόσωποι κάθε χώρας δεν ήταν άτομα με επίσημη κρατική ιδιότητα, αλλά εκπρόσωποι διαφόρων οργανώσεων, πρυτάνεις πανεπιστημίων, εκπρόσωποι επιστημονικών φορέων και παραγωγικών τάξεων. Λειτουργούσαν σε έξι επιτροπές και κάθε επιτροπή εισηγούνταν θέματα που θα διευκόλυναν τη βαλκανική συνεργασία.
Ενδεικτικό του κλίματος που δημιουργήθηκε είναι ότι η επιτροπή πνευματικής συνεργασίας είχε ζητήσει: τη σύσταση στα βαλκανικά πανεπιστήμια εδρών συγκριτικού δικαίου, ανταλλαγές φοιτητών και καθηγητών στα βαλκανικά πανεπιστήμια, τη μετάφραση σε όλες τις βαλκανικές γλώσσες των δημοτικών τραγουδιών κάθε χώρας, την ίδρυση βαλκανικής εταιρίας Τύπου, τη διδασκαλία σε κάθε βαλκανικό πανεπιστήμιο και μιας γλώσσας άλλης βαλκανικής χώρας, τη χρήση του ραδιοφώνου και του κινηματογράφου για εμπέδωση της βαλκανικής φιλίας. Μάλιστα, στην ιδρυτική διακήρυξη το 1930 δήλωσαν μεταξύ άλλων: «Η ένωσίς μας, ιδού το νέον ιδανικόν όλων των βαλκανικών λαών».
Η προσπάθεια κατέληξε σε υπογραφή ενός βαλκανικού συμφώνου (δεν το υπέγραψε η Βουλγαρία), το οποίο δεν απέδωσε λόγω των τότε διεθνών εξελίξεων και του παγκόσμιου πολέμου που ακολούθησε.
Το 1989, με την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων στις βαλκανικές χώρες και τις γεωπολιτικές εξελίξεις που ακολούθησαν, δημιουργήθηκε μια ιστορική ευκαιρία για την Ελλάδα να αναβιώσει το όραμα βαλκα νικής φιλίας και συνεργασίας με προβολή της κοινής ευρωπαϊκής προοπτικής. Επειδή ήταν η μόνη χώρα-μέλος της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ, θα μπορούσε να ζητήσει και να πετύχει να εδρεύουν στην Ελλάδα όλοι οι φορείς της ΕΕ. που θα απευθύνονταν στα Βαλκάνια και ταυτόχρονα να συμβάλλει στη δημιουργία διαβαλκανικών φορέων, με έδρα την Ελλάδα, που θα συνέβαλλαν στην άμβλυνση των αντιθέσεων, στην καλλιέργεια κλίματος φιλίας και συνεργασίας και την προετοιμασία για ένταξη στην Ε.Ε.
Αν το είχε κάνει η Ελλάδα, θα είχε τον πρωταγωνιστικό ρόλο στην περιοχή με αναβάθμιση της θέσης της στην Ε.Ε και με ενίσχυση της θέσης της έναντι της Τουρκίας στην περιοχή.
Δυστυχώς, η Ελλάδα δεν το έκανε και δεν στήριξε στον βαθμό που έπρεπε ακόμη και τις διαβαλκανικές ενώσεις που είχαν δημιουργηθεί από επιστημονικούς και επαγγελματικούς φορείς της Θεσσαλονίκης (ένωση βαλκανικών δικηγορικών συλλόγων, δημοσιογραφικών ενώσεων, ειδησεογραφικών πρακτορείων, οικονομικών πανεπιστημίων κ.λπ.), οι οποίες είχαν μόνιμη έδρα τη Θεσσαλονίκη και στον βαθμό που δραστηριοποιήθηκαν συνέβαλλαν σε κάποιον βαθμό στη γνωριμία των λαών και την καλλιέργεια κλίματος φιλίας και συνεργασίας.
Ο γράφων έζησε από κοντά την όλη προσπάθεια γιατί υπήρξε για 13 χρόνια 1995-2008) μέλος της ελληνικής αντιπροσωπίας στην Ένωση Βαλκανικών Δικηγορικών Συλλόγων και στη συνέχεια υπήρξε πρόεδρος του ΑΣ. του ΚΘΒΕ, που την περίοδο εκείνη υπέγραψε πρωτόκολλα συνεργασίας με όλα τα κρατικά θέατρα βαλκανικών χωρών, με στόχο τη λειτουργία «Ένωσης θεάτρων Ν.Α. Ευρώπης» και τη συνάντηση των βαλκανικών κρατικών θεάτρων ανά δύο χρόνια με παραστάσεις αρχαίου δράματος (έγινε μια τέτοια συνάντηση τον Ιούνιο του 2007 στη Θεσσαλονίκη με παραστάσεις στο θέατρο Δάσους).
Τα θυμήθηκα όλα αυτά με αφορμή την ξεχασμένη επέτειο κήρυξης του πρώτου βαλκανικού πολέμου τον Οκτώβριο του 1912, όπου η Ελλάδα, η Σερβία, η Βουλγαρία και το Μαυροβούνιο συμμάχησαν και διέλυσαν την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Αν οι διαχρονικά ασκούντες εξουσία στην Ελλάδα είχαν όραμα, θα έπρεπε να καλλιεργούν πνεύμα στενής συνεργασίας των βαλκανικών λαών με προβολή της κοινής ευρωπαϊκής προοπτικής, γιατί έτσι ενισχύεται πολλαπλά και η αποτρεπτική ισχύς μας.
Δημήτρης Γαρουφάς
Δικηγόρος, πρώην πρόεδρος
του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης
