Η πρώτη ονομασία «Δεδέ Αγάτς» της Αλεξανδρούπολης δεν προέρχεται από τον Δερβίση, αλλά από το Δάσος Βελανιδιών που υπήρχε στην περιοχή μας
Τελευταία υποστηρίχθηκε η άποψη ότι λύθηκε το ζήτημα της προέλευσης της πρώτης ονομασίας της πόλης μας, Δεδε αγατς (Dedeagacή Dedeaghadjeή Dedeaghή Dédéagatch),ότι δηλαδή τελικά οφείλεται σε έναν Δερβίση που είναι θαμμένος στην παραλία στο ύψος περίπου του σημερινού Νομαρχείου όπως προκύπτει από φωτογραφία των αρχών του 20ουαιώνα που δήθεν δείχνει και τον τάφο αυτό. Πέραν του ότι δεν μπορεί κανείς να πει με βεβαιότητα ότι φαίνεται στην εν λόγω φωτογραφία πράγματι τάφος ή κάποιο πηγάδι, η άποψη αυτή δεν μπορεί να αιτιολογήσει πως και δεν υπάρχει καμιά γραπτή μαρτυρία τόσο Ελληνική, ή Τουρκική ή άλλη που να επιβεβαιώνει την ύπαρξη του συγκεκριμένου τάφου.
Είναι αλήθεια ότι ο θρύλος του ερημίτη για πρώτη φορά αναφέρεται το 1897 από τον Αχιλλέα Σαμοθράκη(1879-1944), ο οποίος υπό το ψευδώνυμο Σαρπηδών,μας λέει τα εξής: «Λέγεται ότι εις ο μέρος υψούται νυν ο φάρος υπό γηραιάν δρυν εμόναζεν Οθωμανός ερημίτης, εις ον οφείλεται και η ονομασία της πόλεως, δένδρον του ερημίτου. Δάσος μέγα εξετείνετο μέχρι της αξένου ακτής ενθα σήμερον η πόλις κρυσφήγετον διαβοήτου ληστείας, ης τα φοβερά άθλα διασώζονται ως απαίσια παράδοσις. Πόσον άγριος ήν ο τόπος. Μόνον ο ερημίτης ηδύνατο να κατοικήσει εκεί εντρυφών εν τη αγριότητι του τόπου και απολαύων της βροντοφώνου μουσικής των επι της ακτής θραυομένων λυσσαλέων του νώτου κυμάτων. Και μόνο η σκληρά δρυς περιφρονούσα πάντα ανθρώπινον φόβον ην η σιωπηλή σύντροφος του θεολήπτου αυτού ανθρώπου.»
Ο Α. Ποιμενίδης(1904-1968),πολύ αργότερα,προσπαθεί να δώσει μια ευλογοφανή εξήγηση για την ιστορία του Ντεντέ, χωρίς όμως να παραθέτει πηγές και τεκμήρια με αποτέλεσμα να μην πείθει τελικά: «Πολύ αφελείς επίσης είναι εκείνοι πού λένε ότι ο Ντεντές με το καντήλι που έκαιγε κάτω από μια βελανιδιά, πολλοί το πρόφτασαν και το 1920 να καίει στην βελανιδιά πού βρισκόταν ακόμα μπροστά στο παραλιακό κέντρο «Κύπρος»ήταν ό κράχτης των οικιστών του Ντεντέ-άγάτς. Ο Ντεντές ήταν ένας ερημίτης από τoυς πολλούς πού υπήρχαν τότε στους δύο Τεκέδες, της Μάκρης και του Λουτρού, για τούς οποίους πολλά λέγει oπεριηγητής Eλβιγιά Τσελεμπή. Διάλεξε τη ρωμαντική τότε τοποθεσία, πού κατέχει σήμερα η πόλις μας και πού, να προσθέσετε ακόμα, τότε είχε άφθονα νερά, όπως φαίνεται και στην τοποθεσία “Μάννα του Νερού”.Αυτό το νερό, άλλωστε, που με άντληση θα διοχετεύεται στην πόλη, δεν είναι πολλά χρόνια πού το θυμούμαστε ότι έτρεχε σαν ποτάμι από φυσική πηγή. Τέτοιες πηγές πολλές θα είχε τότε όταν το λεκανοπέδιο μας ήταν απέραντο δάσος πού έφτανε ως τα κράσπεδα της θάλασσας. Ο Ντεντές αυτός του Τεκέ της Μάκρης ή των Λουτρών-Λίτζα, Φερών, Τραϊανουπόλεως όπως μπερδεμένα λέγονται-ίσως να ήταν σταλμένος από τον προϊστάμενο του αυτού για να βοηθεί τυχόν ναυαγούς γιατί ή θάλασσά μας εδω είναι πολύ άγρια και πολλά ναυάγια σημειώθηκαν και το φανάρι του γι’ αυτόν το σκοπό το έκαιγε, για να οδηγούνται οι ναυαγοί κατά τις έωσφορικές νύχτες της μανιασμένης νοτιάς, προς αυτόν και απ’ αυτόν ή άλλους βοηθούς του, πρός τούς Τεκέδες, πού ήταν ξενώνες φιλόξενοι των οδοιπόρων ή των καραβανιών, που απ΄ εδώ περνούσαν ακολουθώντας την Εγνατία οδό.»
Πάντως είναι γεγονός ότι στην ευρύτερη περιοχή υπήρξαν κατά το παρελθόν τεκέδες δερβίσηδων και όλη η περιοχή ήταν ιερή και η γη ανήκε σε βακούφι του Σουλτάνου Βαγιαζήτ Βελή Χαν (VeliIIBeyazit) χωρίς όμως να αποδεικνύεται ιστορικά η σύνδεση της ονομασίας της πόλης μας με κάποιο Δερβίση. Ένα τέτοιο μοναστήρι (τεκές)υπήρχε πάνω στο λόφο των Λουτρών, του Δήμου πλέον Τραιανούποληςόπως αναφέρει ο Εβλιά Τσελεμπί (EvliyaÇelebi)ο διάσημος αυτός Οθωμανός περιηγητής του 17ουαιώνα, που γύρω στα 1667 πέρασε από την περιοχή. Επίσης υπήρχε και ο τεκές της Μάκρης.
Όπως όμως μας λέει ο Ζεγκίνης Ευστράτιος(1938-2020),ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας του Α.Π.Θ, Άρχων Μαΐστωρ, Διευθυντής του Ιστορικού Αρχείου του Οικουμενικού Πατριαρχείου: «Από τους τεκκέδες που είχαν ιδρυθεί στη Θράκη οι περισσότεροι έχουν καταστραφεί κατά την περίοδο της βασιλείας του σουλτάνου Μαχμούτ Β’ ( 1808-1839). Ο σουλτάνος αυτός με φερμάνι που εξέδωσε το 1826διέταξε την κατάργηση του Σώματος των Γενιτσάρων και ταυτόχρονα και την κατάργηση του μπεκτασικού τάγματος. Με βάση το διάταγμα αυτό δημεύτηκαν τα περιουσιακά στοιχεία των τεκκέδων, εκτοπίστηκαν πολλοί σεΐχηδες και σε πολλές περιπτώσεις κατεδαφίστηκαν ολοτελώς οι τεκκέδες . Η ενέργεια αυτή του σουλτάνου Μαχμούτ έγινε αιτία να εξαφανισθούν ή να παραμεληθούν πολλοί τεκκέδες των Μπεκτασήδων στο χώρο της Θράκης.»
Έτσι τον τεκέ των Λουτρών βρήκε κατεστραμμένο το 1831,όταν πέρασε από την περιοχή, ο Adolphus Slade(1804-1877), υποπλοίαρχος του Βρετανικού Ναυτικού, όπως αναφέρει στο Βιβλίο του «RECORDS OF TRAVELS IN TURKEY, GREECE AND A CRUISE IN THE BLACK SEA WITH THE CAPITAN PASHA IN THE YEARS 1829, 1830 AND 1831»
Πρέπει εδώ να επισημανθεί ότι τα γύρω βουνά ονομάζονταν πολύ πριν την ίδρυση της πόλης μας ως «Βουνά του Θεού».Η πρώτη γραπτή μαρτυρία προέρχεται από τον Ενετό ΤΖΟΒΑΝ ΜΑΡΙΑ ΑΝΤΖΟΛΕΛΛΟο οποίος τον Αύγουστο του 1470πέρασε από την περιοχή μας, αιχμάλωτος μαζί με άλλους ύστερα από την Άλωση της Χαλκίδας(τότεΝεγρεπόντε) ακολουθώντας το στρατό του Μωάμεθ του Πορθητή, που επέστρεφε στην Κωνσταντινούπολη. Στο βιβλίο που έγραψε όταν μετά από πολλά χρόνια γύρισε στην πατρίδα του με τίτλο “Viaggio di Negroponte” αφηγείται την περίοδο της ζωής του δίπλα στον Πορθητή. Ερχόμενος λοιπόν από την Χαλκίδατο στράτευμα όταν άφησε πίσω την πόλη της Γκιουμουρτζινας(Κομοτηνής) και διασχίζοντας τον κάμπο, μπήκε στο Παπίκιον όρος. Αυτό το όρος, και ειδικά το τμήμα του που βρίσκεται μεταξύ Βήρας(σημερινές Φέρες) και Κομοτηνής, ονομαζόταν «Βουνά Θεού»και στα τουρκικά «Tanri Dagi», «Despot Dagi» ή «Tanri verdi» και στα βουλγαρικά «Despotska planina»λόγω του ότι υπήρξε από τον 11ο εως και τον 14ο αιώνα σημαντικό μοναστικό κέντρο .
Το ανωτέρω επιβεβαιώνεται και από τη Γεωγραφία του Μελετίουτου 1728στην οποία διαβάζουμε για την περιοχή μας τα εξής: «πέραν του Έβρου ποταμού είναι η Βερροία, κοινώς λεγόμενη Φέρε, είτα η Τραιανούπολις, περί ής είρηται. Μετά την Φέρε, απερνώντας τα όρη, άτινα υπό των πολλών Θεού Βουνά λέγονται, ευρίσκομεν κατά την λεωφόρον οδόν, Κωμόπολιν τινά, Σαψιά λεγομένην, εις την οποίαν κατασκευάζουσι την στυπτηρία, είτα κατά την αυτήν οδόν προς τον Νέσον ποταμ. οδεύοντες, την Κιμουρτζίνα, πόλιν μετρίαν.»
Μόνο μετά την ίδρυση της πόλης μας αρχίζουμε να βρίσκουμε διάσπαρτες γραπτές μαρτυρίες που αποδεικνύουν το δασώδες της περιοχής όπου εγκαταστάθηκε ο πρώτος πυρήνας του νέου οικισμού.
Έτσι στο περιοδικό «The Nautical Magazine for 1873», βρίσκουμε υπό τον τίτλο: «ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ-ΑΚΤΗ ΤΗΣ ΡΟΥΜΕΛΗΣ», ένα ενδιαφέρον άρθρο για το Dede Agatch:« Dede Agatch ή Dede Agh είναι η νότια απόληξη μιας γραμμής που ανήκει στο σύστημα των σιδηροδρόμων της Ρούμελης.… Η πόλη στέκεται σε χαμηλό έδαφος που είναι καλυμμένο με δέντραστα δυτικά και καθαρό από έλη που περιβάλλουν το στόμιο της Μαρίτσα, αλλά δυστυχώς δεν είναι πολύ μακριά, με αποτέλεσμα να έχει καταντήσει προς το παρόν ανθυγιεινή και να επικρατούν πυρετός και ένας κακού τύπου ελώδης πυρετός.»
Την ίδια περίπου εποχή έρχεται στην πόλη μας και ο Franz von Löher(1818-1892)Γερμανός δημοσιογράφος και ιστορικός που ταξίδεψε στην Αμερική, την Ευρώπη και τον Καναδά. Διαβάζουμε σχετικά όσα έγραψε και διάσωσε οΠ.ΕΝΕΠΕΚΙΔΗΣστο βιβλίο του «ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ 1800-1923», Βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ.: «Παραπλέουμε τη θρακική ακτή πού φαίνεται έρημη κι εγκαταλελειμμένη. Το πλοίο έκανε στροφή προς τον όρμο του Αίνου όπου εκβάλλει η Μαρίτζα (Έβρος) κατεβαίνοντας από τούς χαρούμενους κάμπους της Φιλιππούπολης κι άπ’ την Άδριανούπολη. Στην ξηρά ένα σκοτεινό φαράγγι πού ανεβαίνει και προχωρεί βαθιά στη χέρσα γη, στην ακτή όμως τα πάντα ρηχά βαλτοτόπια γεμάτα έλη. Ξαφνικά τινάζεται στην όχθη κάτι σαν ένα τεράστιο μαύρο φίδι … Και πράγματι όταν πλησιάσαμε είδαμε πώς ήταν σιδηροδρομικά βαγόνια ανάμεσα στα δέντρα. Καλή σας τύχη, κουβαλητάδες τής προόδου και του πολιτισμού στα σκυθρωπά τούτα βουνά!»
Στις απαρχές της δημιουργίας της, επισκέφτηκε την πόλη μας και o Adolf Werthner(1828 -1906)δημοσιογράφος και ιδρυτής της αυστριακής εφημερίδαςNeue Freie Presse ο οποίος δημοσίευσε σε συνέχειες το 1874στην εφημερίδα του, με τον τίτλο «Θρακικοί Σιδηρόδρομοι» το ταξίδι του με το τραίνο στην καινούργια σιδηροδρομική γραμμή επισκεπτόμενος τηνΦιλιππούπολη, την Αδριανούπολη, το Δεδεαγατςκαι τέλος τηνΚωνσταντινούπολη. Γράφει λοιπόν λυρικά για τα γύρω δασωμένα περίχωρα του Δεδεαγατς: «Το τρένο μας έφθασε στις μία ώρα στο Dédé-Aghadj. Δεν είναι πόλη, ούτε λιμάνι, ούτε χωριό, παρά μια ρηχή ακτή, στην οποία τα κύματα χτυπούν, και πίσω της μια ευρεία πεδιάδα, που σκιάζεται από ένα μεγάλο δάσος και περιβάλλεται από μέτρια βουνά σε ένα ημικύκλιο. Ο σιδηρόδρομος διασχίζει αυτά τα δάση και συναντά τη θάλασσα ξαφνικά. ….Στα ψηλώματα των βόρειων ακτών, εκεί που στο μέλλον θα αναπτυχθεί η πόλη και τώρα απλώνονται υπέροχα δάση,βρισκόταν ένας αρχαίος ελληνικός οικισμός, ίσως ο Ίσμαρος, το φρούριο των Κικόνων, στο οποίο επιτέθηκε ο Οδυσσέας ή τα πιο ιστορικά Τέμπηρα. Εν πάση περιπτώσει, όπως υπονοεί το όνομά του, ένα ελληνικό μέρος που δεν υπάρχει πια. Και πάλι πίσω στα ανατολικά, στις ανατολικές υπώρειες των οροσειρών, θα βρείτε τα ερείπια της Τραιανούπολης. Αν κάποιος ψάξει στο δάσος, μπορεί κανείς να βρει ακόμα το οδόστρωμα και το πεζοδρόμιο του παλιού ρωμαϊκού δρόμου, της Egnatia, που, κυριολεκτικά σχεδόν εξαφανίστηκε από το σιδηρόδρομο.»
Στα τέλη του 19ου αιώνα ήρθε στην πόλη μας ο Henry Fanshawe Tozer (1829 – 1916)Άγγλος συγγραφέας, καθηγητής και ταξιδευτής. Στο βιβλίο του που εξέδωσε στα 1890με τίτλο: «ISLANDS OF THE AEGEAN»γράφει σχετικά: «Το χωριό του Dede-agatch είναι εξ ολοκλήρου ένα δημιούργημα της σιδηροδρομικής γραμμής, μέχρι να επιλεγεί το σημείο ως τερματικός σταθμός δεν υπήρχε ούτε ένα απλό σπίτι και έχει τον αδιάφορο χαρακτήρα όλων αυτών των τόπων της αιφνίδιας ανάπτυξης. Στο πίσω μέρος μια πεδιάδα, τρία περίπου μίλια σε πλάτος, φτάνει στους πρόποδες των βουνών, που είναι ένα παρακλάδι από το Despoto Daghή της Ροδόπης.»
Για να έρθουμε στον 21οαιώνα όπου ο αναπληρωτής Γεν. Διοικητής Θράκης Κ. Γεραγάςστο βιβλίο του «Αναμνήσεις εκ Θράκης 1920-22» γράφει για την πόλη μας: «…Την ύπαρξιν της οφείλει εις την κατασκευήν των σιδηροδρόμων Θράκης, των οποίων ως τέρμα πρός την μεσόγειον είχεν ορισθεί η δασώδης ακτή,επί της οποίας εκτείνεται η ωραία πόλις 120 χιλ. νοτιοδυτικώς της Ανδριανουπόλεως επι σχεδίου ευρωπαϊκού,…»
Η ονομασία λοιπόν της περιοχής μας που έδωσε το πρώτο όνομα στην πόλη μας δεν μπορεί να προέρχεται από κάποιο Δερβίση του οποίου ο τάφος δήθεν υπήρχε στο σημείο που ανεγέρθηκε ο πρώτος οικισμός του Δεδεαγατςκαι μάλιστα διατηρήθηκε μέχρι τις αρχές του 20ουαιώνα, γιατί ήδη από το 1826είχαν απαγορευθεί και καταστραφεί οι τεκκέδες των δερβίσηδων.
Σφόδρα πιθανή συνεπώς παραμένει η εξήγηση να προέρχεται η ονομασία του Dede agatchαπό το δάσος των γηραιών δρυών, που υπήρχαν στην περιοχή και φαίνονται σε πρώιμες φωτογραφίες της πόλης μας.Εξάλλου Dedeagacστα τουρκικά σημαίνει κατά ακριβολογία «παπόδεντρο», δηλαδή δέντρο παππού, όρο που χρησιμοποίησε και ο Ίων Δραγούμηςόταν υπηρέτησε Πρόξενος στο Δεδεαγατς. Η δρυς ως γνωστό αποτελούσε το ιερό δένδρο του Διός. Για το λόγο αυτό θεωρούνταν ιερό στην αρχαία Μακεδονία και μάλιστα πολλά χρυσά στεφάνια που έχουν βρεθεί και χρησιμοποιούνταν σε τελετες και ως ταφικά κτερίσματα, ήταν στεφάνια δρυός, όπως το στεφάνι του Βασιλιά Φιλίππου Β’της Μακεδονίας, που βρέθηκε στον βασιλικό τύμβο των Αιγών, στη σημερινή Βεργίνα. Επίσης η μαντική δρυς θεωρούνταν πως αποτελούσε την κατοικία του Δίαστη Δωδώνη. Λόγω της ιερότητας του δάσους των δρυών η περιοχή μας ήταν ιερή, όπως αποδεικνύεται από το χάραγμα που ανακάλυψε στα τέλη του 19ουαιώνα ο Albert Dumont(1842-1884), Γάλλος ιστορικός και αρχαιολόγος, σε βράχο, νότια της ακρόπολης της Τραϊανούποληςπου αναγράφει «ΟΡΟΣ (σημ. όριο) ΙΕΡΑΣ ΧΩΡΑΣ».
Δεν πρέπει να παροράται ότι ο σχολιαστής του έργου του Νικάνδρου, Έλληνα μαθηματικού του 2ουπ.Χ. αιώνα,Θηριακά, ονομάζει την περιοχή μαςΟρφέως Δρύες: «Της Αίνου πλησίον εισίν ο ποταμός Εβρος, ού μακράν δε του ποταμού η Ζώνη πόλις, μεθ’ ήν αι Ορφέως Δρύες εισιν , υφ’ ας το Ζηρύνθιον άντρον.» Το θρύλο του Οθωμανού ερημίτη πρέπει επιτέλους να αντικαταστήσει ο θρύλος των δρυών του Ορφέα, εκείνων των γιγάντιων δρυών που λέει ο μύθος ότι ξεσηκώνονταν από τις ρίζες τους να σύρουν το χορό όταν έπαιζε τη λύρα του ο Ορφέας και σύμβολο της πόλης μας να γίνει η Ορφική δρυς.
ΠΕΤΡΟΣ Γ.ΑΛΕΠΑΚΟΣ
ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ
ΠΗΓΕΣ
1. Γ. Σ. Βογιατζής Οι πληροφορίες του ενετου Τζοβανι Μαρια Αντζολελλο για τη Θράκη κατα το ετος 1470 και η σημασία τους για τη γνώση της πρώιμης οθωμανοκρατιας στο θρακικό χώρο, αντλήθηκε από ηλεκτρονική διεύθυνση.
2. ΘΡΑΚΙΚΗ ΕΠΕΤΗΡΙΣ ΕΤΗΣΙΟΝ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑ ΤΗΣ ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ ΘΡΑΚΙΚΗΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΟΣ Ετος πρώτο 1897 θρακικαί αναμνήσεις. – εν αθηναις εκ του τυπογραφείου των καταστημάτων Ανεστη Κωνσταντινιδου 1897
3. Μελετίου Γεωγραφία Παλαιὰ καὶ Νέα Συλλεχθεῖσα ἐκ διαφόρων Συγγραφέων Παλαιῶν τε καὶ Νέων, καὶ ἐκ διαφόρων Ἐπιγραφῶν τῶν ἐν Λίθοις, καὶ εἰς κοινὴν Διάλεκτον ἐκτεθεῖσα, χάριν τῶν πολλῶν τοῦ ἡμετέρου Γένους. Πλείστοις δὲ σημειώμασιν ἐπαυξηθεῖσα μετὰ καί τινων Παραρτημάτων, καὶ Πέντε Γεωγραφικῶν Πινάκων, καὶ ἐπιδιορθωθεῖσα, ἐξεδόθη τὸ Δεύτερον ὑπὸ Ἀνθίμου Γαζῆ. Τοῦ Μηλιώτου. Τόμος, Γ΄. Ἐν Βενετίᾳ Τύποις Πάνου Θεοδοσίου τοῦ ἐξ Ἰωαννίνων… 1807. Αντλήθηκε από ηλεκτρονική διεύθυνση.
4. Ιστορία της Θράκης Α.Ποιμενιδη 1952 (επιμελεια – εκδοση θ. Αποστολιδη 1988)
5. Η Δυτική Θράκη κατά τον Εβλιγιά Τσελεπη, (Evliya Çelebi-1668-1670),περιηγητή του XVII αιώνος. Μετάφραση Ι. Σπαθάρη, πτυχιούχου της σχολής των ανατολικών γλωσσών και φιλολογικών του Πανεπιστημίου της Πετρουπόλεως, θρακικά δ-ε
6. ΖΕΓΚΙΝΗΣ, ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ (1985, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ)), ο Μπεκτατισμος στη δ. Θράκη. συμβολή στην ιστορία της διαδόσεως του μουσουλμανισμού στον ελλαδικό χώρο
7. Τζοβάν Μαρία Αντζολέλλο, Ένας Ενετός τον Ι5ον αιώνα στην αυλή του μεγάλου Τούρκου, μετάφραση – εισαγωγή Δ. Δεληολάνης, εκδ. Στοχαστής, Αθήνα 1990-91.
8. Χαμμερ, Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εξελληνισθείσα υπο Κων/νου Κροκίδα τόμος 2ος
9. RECORDS OF TRAVELS IN TURKEY, GREECE AND A CRUISE IN THE BLACK SEA WITH THE CAPITAN PASHA IN THE YEARS 1829, 1830 AND 1831, Adolphus Slade
10.The Nautical Magazine for 1873
11.The islands of Aegean 1890-HENRY FANSHAWE TOZER
12.ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ 1800-1923, Π.ΕΝΕΠΕΚΙΔΗΣ Βιβλιοπωλείο της ΕΣΤΙΑΣ
13.Neue Freie Presse 1874
14.Κώστας Γεραγάς, Αναμνήσεις εκ Θράκης , Εν Αθήναις , 1926
15.Inscriptions et monuments figurés de la Thrace 1876 Albert Dumont
16.ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΩΝ ΕΝ ΕΠΙΤΟΜΗ ΤΟΙΣ ΠΑΛΑΙ ΓΕΩΓΡΑΦΗΘΕΝΤΩΝ τύποις εκδοθέντων φιλοτίμω δαπάνη των εξ Ιωαννίνων φιλογενεςάτων αδελφών Ζ Ω Σ Ι Μ Α Δ Ω Ν χάριν των της Ελληνικής παιδείας εφιεμένων Ελλήνων. ΤΟΜΟΣ ΠΡΩΤΟΣ, ΕΝ ΒΙΕΝΝΗ ΤΗΣ ΑΥΣΤΡΙΑΣ ΑΩΖ
17.ΝΙΚΑΝΔΡΟΥ ΚΟΛΟΦΩΝΙΟΥ Θ Η Ρ Ι Α Κ Α- NICANDRI COLOPHONII THERIACA.LIPSIAE MDCCCXVI
18.ΦΩΤΟΑΡΧΕΙΟ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Π.ΑΛΕΠΑΚΟΥ.
