Η σχετική πληροφορία παρατίθεται στο βιβλίο της «Εταιρείας Θρακικών μελετών» σε μελέτη του Θρακιώτη Φιλόλογου Κοσμά Μυρτίλου Αποστολίδη
Αποτελεί πλέον κοινό τόπο ότι η μετατροπή της Αγίας Σοφίας και της Μονής της Χώρας σε τζαμί παραβιάζει τη Σύμβαση της UNESCOγια την προστασία των μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς (1972), που έχει επικυρωθεί και από την Τουρκία και απαγορεύει τις μονομερείς εθνικές ενέργειες όσον άφορά τη διαχείριση των εν λόγω μνημείων.
Κατά την ορθότερη δε άποψη έρχεται σε αντίθεση και με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ).
Ειδικότερα, παραβιάζεται το άρθρο 8 πού προστατεύει την ιδιωτική ζωή και συμπεριλαμβάνει την προστασία τού περιβάλλοντος σύμφωνα με την εξελικτική νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ).
Παραβιάζεται ακόμη το άρθρο 2 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ, το όποιο προστατεύει το δικαίωμα στην εκπαίδευση καί συνεπώς το δικαίωμα των γενεών για ακώλυτη πρόσβαση στα στοιχεία της παγκόσμιας πολιτιστικής παράδοσης. Τέλος, τίθεται ζήτημα παραβίασης και του άρθρου 9 της ΕΣΔΑ περί θρησκευτικής ελευθερίας, αφού η εν λόγω ενέργεια μόνον ως διάθεση σεβασμού απέναντι στη χριστιανική μειονότητα της Τουρκίας δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί.
Τα ανωτέρω είναι λίγο-πολύ γνωστά και έχουν επισημανθεί στον δημόσιο διάλογο. Λιγότερο γνωστό είναι ότι μετά τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σέ μουσείο αφαιρέθηκαν, προσωρινά όπως θα εκτεθεί στη συνέχεια, οι πελώριες στρογγυλές πινακίδες πού γνωρίζουμε όλοι μας με τις αραβικές ονομασίες τού Αλλάχ, τού Μωάμεθ και των άλλων μουσουλμανικών προσωπικοτήτων.
Η σχετική πληροφορία παρατίθεται στο βιβλίο της « Εταιρείας Θρακικών Μελετών» με τίτλο «Η Αγία Σοφία. Ιστορική και περιγραφική μελέτη» (1959, «Ανάτυπον έκ τού 24ου τόμου τού αρχείου του Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού».)
Σε αυτό το βιβλίο περιλαμβάνεται, ως κύρια μελέτη, ένα κείμενο τού Κοσμά Μυρτίλου Αποστολίδη (Θρακιώτη φιλόλογου που ανέπτυξε πολυσχιδή εκπαιδευτική και συγγραφική δραστηριότητα) με τον τίτλο «Η Αγία Σοφία, ήτοι: Ιστορική και περιγραφική μελέτη περί του εν Κωνσταντινουπόλει ναού της άγιας του Θεού Σοφίας».) Εξίσου μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει και το επίμετρο που ακολουθεί μετά το κείμενο τού Μυρτίλου Αποστολίδου.
Στο επίμετρο αυτό γίνονται εκτενείς αναφορές στο έργο του δημοσιογράφου Κων. Κουκκίδη «Κόσμοι της Ανατολής», από τις (όποιες πληροφορούμαστε ότι οι τεράστιες πινακίδες με αραβικές επιγραφές που υπάρχουν σήμερα στο εσωτερικό της Αγίας Σοφίας, αφαιρέθηκαν για ένα διάστημα μετά τη μετατροπή της σε μουσείο: «Η μετατροπή της Αγίας Σοφίας από τέμενος σε μουσείο είναι ένα μεγάλο ιστορικό γεγονός αξιομνημόνευτο στις σχέσεις του χριστιανισμού … και του μουσουλμανισμού …
Η μετατροπή αυτή παρουσιάζεται σαν κατιτί το αδιανόητο… Κι όμως ο Μουσταφά Κεμάλ την απετόλμησε.
Σε μιά φωτογραφία πού βρίσκεται στο γραφείο του διευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου Αζίζ Ογκάν, διευθυντή τότε των μουσείων της Πόλης, ο Μουσταφά Κεμάλ παριστάνεται ακριβώς τη στιγμή που έδινε τις διαταγές του έξω από την Αγία Σοφία για να μετατροπή σε μουσείο.
Περιστοιχισμένος από τους υπασπιστές του και τον Αζίζ Ογκίν, έχει στυλωμένη τη ματιά του υψηλά… Ο Αζίζ Όγκάν ξανακοίταξε τη φωτογραφία και μου πρόσθεσε: – Στο Μουσταφά Κεμάλ δεν αφαίνονταν ταιριαστοί οι μιναρέδες πού είχαν προστεθή στο χριστιανικό τούτο μνημείο.
Έδειξε την απαρέσκειά του. Έδωσε κατόπι τη διαταγή της μετατροπής σέ μουσείο κι απεχώρησε. Ο Αζίζ Ογκάν αμέσως έπειτα έγινε πιστός εκτελεστής της διαταγής. Παρέλαβε την Αγία Σοφία από το Υπουργείο του Εβκαφίου που την είχε στη δικαιοδοσία του, κατέβασε τις πελώριες στρογγυλές πινακίδες όπου σημειώνονταν τα ονόματα του Αλλάχ, του Μωάμεθ, των τεσσάρων χαλιφών και των δύο πρώτων ιμάμηδων…
Αλλ’ ενώ τέτοια ήθελεν ο Μουσταφά Κεμάλ τη διαρρύθμισι της Αγίας Σοφίας, οι οχτώ πελώριες πινακίδες με τις αραβικά γραμμένες ονομασίες του Αλλάχ, τού Μωάμεθ και των άλλων μουσουλμανικών προσωπικοτήτων ξανατοποθετήθηκαν μετά το θάνατό του στις παλιές θέσεις των, επάνω δηλαδή στους τοίχους, λίγο κάτω από τον κεντρικό τρούλλο…
Ένας Τούρκος αρχαιολόγος μου είπε καθαρά τη γνώμη του: – Αυτές οι πινακίδες ασχημίζουν! Πραγματικά τοποθετημένες κάτω από τις ημικυκλικές κόγχες πού στηρίζουν τα ημιθόλια καί κατά διαστήματα επάνω στις κολόνες των εξεδρών ξεκόβονται σαν ξένα σώματα.
Κι’ αδυνατίζουν πολύ τη διακοσμητική αίγλη τού αιθέριου χώρου. Αλλ’ απουσιάζει πιά τώρα εκείνος που θα τολμούσε να τις ξανακατεβάση».
Η ιστορία αλλάζει πολύ γρήγορα και όχι πάντα σέ θετική κατεύθυνση. Παλαιότερα υπήρχαν σκέψεις για το εάν θα έπρεπε να παραμείνουν οι πινακίδες, ενώ σήμερα η Αγία Σοφία μετατρέπεται σε τζαμί.
Το πιο ανησυχητικό όμως ίσως είναι ότι αυτά συμβαίνουν σε μια εποχή που το διεθνές δίκαιο έχει «εξοπλιστεί» με συμβάσεις προστασίας των δικαιωμάτων και της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.
Επιβεβαιώνεται έτσι για μία ακόμη φορά ότι η κατοχύρωση των δικαιωμάτων σέ συμβάσεις και νομοθετικά κείμενα είναι μεν αναγκαία αλλά ποτέ από μόνη της αρκετή, ενίοτε δε δημιουργεί και μία «εικονική» πραγματικότητα.
Σπύρος Βλαχόπουλος
Καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ
