Μια ματιά στο Δημοκρατικό πολίτευμα της αρχαίας Ελλάδος, όπως το βίωσαν οι πρόγονοί μας – Άτιμος: Αυτός που δεν έχει δικαίωμα σε τιμές, αξιώματα – Λευκή ψήφος ή αποχή καθορίζουν και το δικό μας μέλλον
Είναι κοινός τόπος ότι η δημοκρατία γεννήθηκε στην Ελλάδα, και είναι επίσης κοινός τόπος για μας τους Έλληνες ότι αφού την κληρονομήσαμε οφείλουμε και να την υπηρετούμε.
Καλό είναι όμως σήμερα να ρίξουμε μια ματιά στο δημοκρατικό πολίτευμα, όπως το βίωσαν οι παππούδες μας.
Η πρώτη παρατήρηση είναι, ότι όλα τα πολιτειακά συστήματα που εφαρμόσθηκαν και εφαρμόζονται σήμερα στον κόσμο, έλκουν την καταγωγή τους από την Αρχαία Ελλάδα.
Πλην του… κοινοβουλευτισμού, της έμμεσης δηλαδή δημοκρατίας, το οποίο δεν απαντάται στις ελληνικές πόλεις, και άρα δεν το κληρονομήσαμε! Αυτό είναι δημιούργημα των Βρετανών.
Φυσικά, όταν όλοι αναγνωρίζουν πως η δημοκρατία είναι ελληνικό προϊόν του νου, δεν εννοούν συγκεκριμένο τύπο πολιτεύματος, αλλά την συμμετοχή του λαού στα κοινά, και όχι μιας μικρής ομάδας.
Η Δημοκρατία ήταν άμεση και όχι έμμεση.
Όλοι οι πολίτες συμμετείχαν στη λήψη αποφάσεων, χωρίς να υπάρχει ενδιάμεσος εκπρόσωπός τους.
Επειδή οι πολίτες ήσαν λίγοι (μόνο 20.000 σε σύνολο 310.000 κατοίκων της Αττικής κατά την κλασική εποχή – και όταν κυβερνούσαν οι ολιγαρχικοί μειώνονταν στις 5.000) είχαν τη δυνατότητα να συγκεντρώνονται στα σκαλοπάτια του θεάτρου του Διονύσου ή στην Πνύκα, απέναντι από τα Προπύλαια Ακροπόλεως, σε ένα χώρο που σχημάτιζε ημικύκλιο με 120 μ. διάμετρο.
Από το γεγονός ότι υπήρχε στενότητα χώρου, η περιοχή ονομάσθηκε Πνύκα.
Οι συνεδριάσεις άρχιζαν με την ανατολή του ηλίου και έληγαν με τη δύση, οι δε πολίτες γευμάτιζαν στον εκεί χώρο.
Πρέπει να σημειώσουμε, ότι την ιδιότητα του πολίτη στην αρχαία Ελλάδα δεν την είχαν όλοι οι κάτοικοι.
Άλλωστε η λέξη «πόλις» δεν σήμαινε τον οικισμό, ο οποίος απεκαλείτο «άστυ», αλλά «πόλις» λεγόταν η κοινωνική και πολιτική συγκρότηση του άστεως, η Πολιτεία δηλαδή.
Σήμερα χρησιμοποιούμε σωστά την λέξη άστυ (αστός, αστικό λεωφορείο, κ.ά.), αλλά λανθασμένα την «πόλι» στην οποία δίνουμε την έννοια του άστεως.
Πολίτης εθεωρείτο όποιος άνδρας συμπλήρωνε το 18ο έτος της ηλικίας του, είχε εκπληρώσει τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις και καταγόταν από πατέρα Αθηναίο.
Ο Περικλής, το 451 π.Χ., περιόρισε ακόμη περισσότερο τους πολίτες, νομοθετώντας ότι πρέπει και οι δύο γονείς να είναι Αθηναίοι.
Οι γυναίκες δεν συμμετείχαν στα κοινά, παρά μόνον σε ορισμένες εορτές.
Οι νόμοι για την ιθαγένεια ήσαν αυστηροί.
Είναι γνωστό το γεγονός ότι ο Αρμόδιος και Αριστογείτων είχαν μεν τους προσωπικούς ερωτικούς τους λόγους που σκότωσαν τον γιο του Πεισίστρατου, αλλά η αφορμή ήταν επειδή αυτός δεν επέτρεψε στην αδελφή τους, λόγω σημιτικής καταγωγής, να συμμετάσχει στις εορτές των Παναθηναίων, όπου οι κόρες των Αθηναίων στόλιζαν το άγαλμα της Αθηνάς με χρυσοΰφαντο πέπλο.
Μόνον όσοι, λοιπόν, είχαν αυτά τα προσόντα, είχαν το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι.
Οι καταδικασμένοι για ατιμωτικά αδικήματα ή όσοι απέφευγαν να πάρουν θέση στις ψηφοφορίες με ένα ΝΑΙ ή ΟΧΙ, έχαναν τα δικαιώματα του Αθηναίου πολίτη, συμφώνως προς τη νομοθεσία του Σόλωνος και περιέπιπταν σε κατάσταση «ατιμίας» (άτιμος = αυτός που δεν είχε δικαίωμα σε τιμές), τους αποκαλούσαν δε ιδιώτες (οι Άγγλοι σήμερα με τη λέξη idiot εννοούν τον βλάκα).
Άρα, η αποχή και το λευκό δεν ταίριαζαν στη δημοκρατία.
Σε καμιά περίπτωση, ακόμη και σε έκρυθμες καταστάσεις, ο πολίτης δεν έπρεπε να απέχει (Σόλων, Πλούτ. Σόλ. 20: “άτιμον είναι τον εν στάσει μηδετέρας μερίδος γενόμενον”).
Η δε ανάδειξη των αξιωματούχων του δημοσίου δεν γινόταν με ψηφοφορία, αλλά μετά από κλήρωση με κουκιά (μάς έμεινε έως σήμερα η φράση «πόσα κουκιά πήρε».
Οι συνελεύσεις άρχιζαν με την πρόσκληση του κήρυκα: “τις αγορεύειν βούλεται”.
Για τις αποφάσεις ψήφιζαν είτε με ανάταση του χεριού (χειροτονία) ή με μικρά μολυβένια σφαιρίδια ή όστρακα (εξοστρακισμός).
Είναι πάντως γεγονός, ότι παρά την ενεργό συμμετοχή όλων των πολιτών στα κοινά, η προσωπικότητα του αρχηγού δέσποζε.
Είναι γνωστή η φράση “αρχηγού παρόντος πάσα αρχή παυσάτω”, που έγραψε ο Πλούταρχος για τον Περικλή, όπως και ο χαρακτηρισμός του πολιτεύματος “λόγω μεν ούσαν δημοκρατίαν, έργω δ’ υπό του πρώτου ανδρός”.
Σε όλα τα παραπάνω, καλό θα είναι οι πολίτες κατά τις μεθαυριανές εκλογές να θυμηθούν, ότι αν απόσχουν ή ρίξουν λευκό, με την ψήφο των άλλων θα καθοριστεί και το δικό τους μέλλον.
Άλλωστε, αυτό σημαίνει πολίτης. Συμμετοχή.
