Όταν το 1920, το λιμάνι της σημερινής Αλεξανδρούπολης ανακηρυσσόταν Λιμάνι Διεθνούς ενδιαφέροντος – Η Ελλάδα θα εξεμίσθωνε για 99 χρόνια ζώνη εδάφους επί της παραλίας του αιγιαλού, μήκους τριών (3) και πλάτος ενός (1) χιλιομέτρων, μεταξύ Αλεξανδρούπολης και Μάκρης
Η Συνθήκη των Σεβρών υπεγράφη στις 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920 στην πόλη Σεβρ (Sèvres) της Γαλλίας, φέρνοντας την ειρήνη ανάμεσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και τις Συμμαχικές και σχετιζόμενες Δυνάμεις μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Εκ μέρους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έγινε αποδεκτή από τον σουλτάνο Μεχμέτ ΣΤ΄ ο οποίος προσπαθούσε να σώσει τον θρόνο του, αλλά απορρίφθηκε από το ανεξάρτητο κίνημα των Νεότουρκων.
Το κίνημα υπό την ηγεσία του Μουσταφά Κεμάλ χρησιμοποίησε αυτή τη διένεξη για να αυτοανακηρυχθεί κυβέρνηση και να καταργήσει την μοναρχία.
Οι βασικοί όροι της συνθήκης ήταν: η Οθωμανική Αυτοκρατορία παρέδιδε την κυριαρχία της Μεσοποταμίας (Ιράκ), της Παλαιστίνης και της Υπεριορδανίας στην Βρετανία ως προτεκτοράτα της Κοινωνίας των Εθνών, την Συρία και τον Λίβανο στην Γαλλία επίσης ως προτεκτοράτα.
Η Χετζάζ (μέρος της σημερινής Σαουδικής Αραβίας) το Κουρδιστάν και η Αρμενία θα γίνονταν ανεξάρτητα κράτη.
Η Βόρεια Ήπειρος ενσωματωνόταν στο ιδρυόμενο Αλβανικό κράτος, ουσιαστικά προτεκτοράτο της Ιταλίας.
Τα Δωδεκάνησα παραδόθηκαν στην Ιταλία η οποία συμφώνησε να τα δώσει εκτός από την Ρόδο και το Καστελλόριζο στην Ελλάδα, και αν η Βρετανία έδινε την Κύπρο στην Ελλάδα, τότε (μετά από δημοψήφισμα) θα έδιναν κι αυτά τα νησιά (η συμφωνία ακυρώθηκε από την Ιταλία το 1922).
Στην Ελλάδα παραχωρούνταν τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος, και η Θράκη από την οποία η Βουλγαρία παραιτούνταν οριστικά από κάθε δικαίωμά της σε αυτή.
Η περιοχή της Σμύρνης έμενε υπό την ονομαστική επικυριαρχία του Σουλτάνου αλλά θα διοικούνταν από Έλληνα Αρμοστή ως εντολοδόχο των Συμμάχων, και θα μπορούσε να προσαρτήθει στην Ελλάδα μετά από πέντε χρόνια με δημοψήφισμα.
Τα στενά των Δαρδανελίων και η θάλασσα του Μαρμαρά αποστρατικοποιήθηκαν και έγιναν διεθνής περιοχή, οι Σύμμαχοι απέκτησαν τον οικονομικό έλεγχο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τέλος, καθορίζονταν η ισότητα και τα δικαιώματα των μειονοτήτων.
Η Σοβιετική Ένωση δεν συμμετείχε και έκανε ξεχωριστή συνθήκη με τους Οθωμανούς.
Μετά την επικράτηση των Νεότουρκων, που μετέφεραν την πρωτεύουσα στην Άγκυρα, και την Μικρασιατική Καταστροφή, οι σύμμαχοι αναγκάστηκαν να υπογράψουν νέα συνθήκη (Συνθήκη της Λωζάνης) το 1923, με ευνοϊκότερους όρους για την (πλέον) Τουρκία.
Ωστόσο, δεν ίσχυσε ποτέ, διότι δεν εγκρίθηκε από κανένα κοινοβούλιο των χωρών της Αντάντ, ούτε της Ελλάδος. Ουσιαστικά δεν απέκτησε νομική οντότητα.
To Dedeagats-Άλεξανδρούπολη απέκτησε ένδιαφέρον γιά τό διεθνές δίκαιο με αφορμή τη βουλγαρική αξιώση για οίκονομική διέξοδο στο Αιγαίο, ορισθέντος στο άρθρ. 6 της περί Θράκης συνθήκης τών Σεβρών μεταξύ τών Προεχουσών Συμμάχων και Συνησπισμένων Δυνάμεων και της ‘Ελλάδος, ότι :
«πρέπει να έκμισθωθεί στην Βουλγαρία στο λιμάνι του Δεδεαγάτς (Αλεξανδρουπόλεως) είς το διηνεκές (εκτός αν καθορισθεί χρονική διάρκεια υπό της Κοινωνίας τών ‘Εθνών) χώρος, ο οποίος θέλει τεθεί υπό τά διά τών άρθρων 12―14 της συνθήκης τών Σεβρών προβλεπόμενο καθεστώς και θέλει προορισθεί για τήν άμεση διαμετακόμιση τών έκ Βουλγαρίας προερχομένων ή είς αυτήν κατευθυνόμενων έμπορευμάτων.
Τόν καθορισμό τών όρίων του χώρου αυτού, τήν σύνδεση αυτού μετά τών ύπαρχουσών σιδηροδρομικών γραμμών και όλους έν γένει τους όρους της χρησιμοποιήσεως αύτού ώς και τό μίσθωμα θέλει καθορίσει έπιτροπή αποτελούμενη εξ ενός αντιπροσώπου της Ελλάδος, ένός της Βουλγαρίας και ενός υποδεικνυομένου υπό της Κοινωνίας τών Έθνών.
Τό 16ο άρθρο της συνθήκης προβλέπει, ότι, αν ή Βουλγαρία ζητήση τούτο παρά τού Συμβουλίου της Κοινωνίας τών Εθνών, θέλει άνατεθή είς Διεθνή Έπιτροπή, άποτελουμένη έκ πέντε μελών διοριζομένων υπό της Γαλλίας, ‘Αγγλίας, Ίταλίας. ‘Ελλάδος και Βουλγαρίας, για νά έξασφαλίση τήν έκτέλεσιν του καθεσιώτος του προβλεπομένου υπό τών άρθρων 4―14 για τόν λιμένα της ‘Αλεξανδρουπόλεως.
Κάθε σχετική άμφισβήτηση θά λύεται υπό της Επιτροπής αυτής, κάθε δέ έφεση εναντίον τών αποφάσεων της Επιτροπής.
Θα υποβάλλεται στην αρμόδια αρχή της Κοινωνίας τών Εθνών έν τω μεταξύ όμως οι αποφάσεις της Διεθνούς ‘Επιτροπής θά είναι. Έκτελεστές».
Οι αναλαμβανόμενες υποχρεώσεις της συνθήκης τών Σεβρών για την Θράκη δέν άφορούν μόνο τήν Βουλγαρία.
Τό 6ο άρθρο της έν λόγφ Συνθήκης κηρύσει τόν λιμένα του Dedeagats-Άλεξανδρούπολης λιμένα διεθνούς ενδιαφέροντος.
Οι υπήκοοι, τα εμπορεύματα και η σημαία όλων τών Κρατών, τα οποία είναι μέλη της Κοινωνίας τών Έθνών θα απολαμβάνουν στην Άλεξανδρούπολη πλήρη έλευθερία γιά την χρησιμοποίηση του λιμένος, και μάλιστα πλήρη ισότητα, χωρίς διακρίσεις τών υπηκόων, τών έμπορευμάτων και της σημαίας της Ελλάδος, όσον άφορά είς τις λιμενικές ευκολίες και τά διάφορα δικαιώματα και τέλη (προκυμαιών, φορτοεκφορτωτικά, φαρικά, υγειονομικά κλπ.).
Τό 8ο άρθρο όρίζει, ότι οι τελωνειακοί δασμοί, τα διαπύλια τέλη και oι φόροι καταναλώσεως γιά τά είσαγόμενα και έξαγόμενα έμπορεύματα διά του λιμένος Αλεξανδρουπόλεως πρέπει νά είναι τά αυτά «έξαιρέσει δέ ειδικών περιστάσεων δικαιολογουσών έξαίρεσιν δι’ οικονομικής άνάγκης», πρέπει δε νά ορίζονται με βάση όπως και είς τα άλλα τελωνειακά σύνορα της ‘Ελλάδος.
Κάθε ευκολία παραχωρουμένη υπό της ‘Ελλάδος έπι άλλων όδών συγκοινωνίας διά ξηράς ή θαλάσσης γιά τήν είσαγωγή ή έξαγωγή έμπορευμάτων, θα πρέπει να έπεκτείνεται και γιά τόν λιμένα ‘Αλεξανδρουπόλεως.
Συνεπεία όμως ύπερφιάλων αξιώσεων τής Βουλγαρίας ή είς αυτήν έκμίσθωση χώρου στο λιμάνι ‘Αλεξανδρουπόλεως κατά τους όρους τής συνθήκης αυτής, δέν πραγματοποιήθηκε, μολονότι ή ‘Ελλάδα διαρκούσης της Συνδιασκέψεως είρήνης της Λωζάννης υπέβαλε νέα πρόταση που συζητήθηκε στην υποεπιτροπή τών έδαφικών και στρατιωτικών ζητημάτων κατά τήν συνεδρίαση τής 26ης Ιανουαρίου 1924 υπό τύπον σχεδίου συμβάσεως έκπονηθέντος υπό έμπειρογνωμόνων και έξετασθέντος αυθημερόν υπό της Επιτροπής τών αυτών ζητημάτων.
Κατά τό σχέδιο αυτό ή Ελλάδα θά έξεμίσθωνε στην Βουλγαρία γιά 99 έτη ζώνη έδάφους έπϊ τής παραλίας του Αίγαίου μεταξύ ‘Αλεξανδρουπόλεως και Μάκρης, μήκους μέν 3 χιλιομέτρων, πλάτους δέ 1 χμ.-
Ή θέση και τά όρια της ζώνης αυτής θά καθωρίζοντο με κοινή συμφωνία μεταξύ τών Κυβερνήσεων ‘Ελλάδος και Βουλγαρίας, σε περίπτωση δέ διαφωνίας αυτών ή έπι τής διαφοράς άπόφασις θά έπαφίετο σε διαιτητή διοριζόμενο από το Συμβούλιο τής Κοινωνίας τών ‘Εθνών.
Ή ζώνη αυτη θά έθεωρείτο βουλγαρικό έδαφος σε ότι αφορά την διοίκηση, αλλ’ η βουλγαρική Κυβέρνηση θ’άνελαμβανε τήν υποχρέωση νά μή χρησιμοποίηση αυτό γιά στρατιωτικούς ή ναυτικούς σκοπούς.
Το παραχωρούμενο έδαφος Θά διοικείτο ύπό τής Βουλγαρίας και Θά έτέλει υπό τήν βουλγαρική νομοθεσία.
Οι έν αυτω χρησιμοποιούμενοι υπάλληλοι θά ήσαν Βούλγαροι υπήκοοι και θά διωρίζονιο υπό της βουλγαρικής Κυβερνήσεως, ή οποία θα άνεκοίνωνε κάθε έξάμηνο στην έλληνική Κυβέρνηση όνομαστικό αυτών κατάλογο.
Η τήρησις της τάξεως Θ’ άνετίθετο στην βουλγαρική άρχή υπό τήν έπίβλεψη τής διεθνούς ‘Επιτροπής τής ζώνης.
Αν ή έκμισθουμένη ζώνη ήταν ιδιοκτησία του έλληνικού Δημοσίου θά έξεμισθούτο είς τήν Βουλγαρία άμισθί, άν δέ ανήκε σε ιδιώτες θά άπαλλοτριούτο προηγουμένως από τήν έλληνική Κυβέρνηση, oι δέ ιδιοκτήται θ’ άποζημιούτο υπό του βουλγάρικου Δημοσίου, του ποσού τής άποζημιωσεως καθοριζομένου υπό διαιτητού, τόν οποίο θά διώριζε ή έλληνική και ή βουλγαρική Κυβέρνηση ώς και oι ιδιοκτήτες.
Τά λιμενικά έργα Θά κατεσκευάζοντο υπό τήν διεύθυνση και δι” έξόδων τής βουλγαρικής Κυβερνήσεως.
Αυτη θά είχε τό δικαίωμα νά έπιβάλλη έντός της έκμισθουμένης ζώνης λιμενικά και άλλα τέλη έντός τών όρίων τών μετά τών ξένων Κρατών έμπορικών αυτής συμβάσεων.
Αλλά ή διεθνής Επιτροπή θά είχε τό δικαίωμα νά είσπράττη πρόσθετα τέλη για τά έξοδα αυτής.
Ό κατασκευασθησόμενος λιμήν Θά ήτο λιμήν έλεύθερος και διεθνούς ένδιαφέροντος, ή δέ Βουλγαρία θά έδέχετο δι’ αυτόν τάς συστάσεις τής Συνδιασκέψεως της Βαρκελώνης (10 Μαρτίου― 20 ‘Απριλίου 1921).
Πρός έξασφάλιση τής έλευθέρας διαμετακομίσεως έμπορευμάτων καί έπιβατών μεταξύ τής Βουλγαρίας καί τής υπό μίσθωση ζώνης, θά συνίστατο έπιτροπή άποτελόυμένη έξ αντιπροσώπων διοριζομένων ύπό τών Κυβερνήσεων ‘Αγγλίας, Βουλγαρίας, Γαλλίας, ‘Ελλάδος. ‘Ιταλίας, Ρουμανίας, Γιουγκοσλαυίας καί Τουρκίας.
Είς τήν έπιτροπή αυτή θά μετεβίβαζε ή έλληνική Κυβέρνηση όλα αυτής τά δικαιώματα καί καθήκοντα έπιβλέψεως τών έργων, έπιθεωρήσεως καί αστυνομίας τής σιδηροδρομικής γραμμής της συνδεούσης τά βουλγαρικά σύνορα μετά τής ζώνης.
Τήν άστυνομία τών σιδηροδρομικών αμαξοστοιχιών καί σταθμών θά έξήσκουν έκ συμφώνου μετά τής ‘Εταιρίας υπάλληλοι τής ‘Επιτροπής, οίτινες Θά προσελαμβάνοντο έκ πάσης έθνικότητος, αδιακρίτως.
Μέχρι τής υπό της βουλγαρικής Κυβερνήσεως κατασκευής τών λιμενικών έργων της ζώνης, ή έλληνική Κυβέρνηση θ’ ανελάμβανε τήν υποχρέωσιν νά παραχωρήση είς τήν Βουλγαρία εις το λιμάνι της Αλεξανδρουπόλεως όλες τις προβλεπομένες είς τα άρθρα 4―16 της συνθήκης του Νεϊγύ, ευκολίες.-
Αλλά τό σχέδιο αυτό άπέρριψε ή βουλγαρική Κυβέρνησις καί εκτοτε τό ζήτημα έκκρεμεί……………..
Πέτρος Γ.Αλεπάκος
Δικηγόρος-ιστορικός ερευνητής
Βιβλιογραφία :
Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια εκδ.οργ.ΦΟΙΝΙΞ – Π.Δρανδάκη.-
Εφημερίδες:
Φωτοαρχείο: Γ.Αλεπάκου
