Ο Αριστοτέλης δίδασκε: – “Είναι επιζήμιο να συνηθίζει κανείς τους πολίτες, να καταργούν εύκολα τους νόμους” – Και ο Ξενοφών παρατηρεί: “Αυτοί που ξέρουν να διαχειρίζονται τις ιδιωτικές υποθέσεις, επιτυγχάνουν και στις δημόσιες”
Οι σύγχρονοι Έλληνες πολιτικολογούμε ακατάπαυστα και, κυρίως, ασχολούμαστε με την μικροπολιτική, την παραπολιτική και τα πολιτικά κουτσομπολιά, τα υποπροϊόντα δηλαδή της πολιτικής.
Και όμως, έχουμε απόλυτη ανάγκη της πολιτικής με την έννοια ενός συνεκτικού συνόλου απόψεων σχετικά με τον τρόπο κατά τον όποιο θα έπρεπε να ασκείται η εξουσία σε μία σύγχρονη κοινωνία, με ποιους περιορισμούς, για ποιους σκοπούς και με ποια μέσα για την πραγμάτωση των σκοπών.
Προς την κατεύθυνση αυτή πολλά έχουν να μας διδάξουν οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι, με πρώτον, ασφαλώς, τον Αριστοτέλη.
Πλουσιότατη είναι η σχετική βιβλιογραφία, ελληνική και ξένη, που αναφέρεται στην αρχαία ελληνική πολιτική σκέψη και την σημασία της για την κατανόηση και την αντιμετώπιση των σημερινών πολιτικών και οικονομικών προβλημάτων.
Αντί πολλών άλλων αναφέρω το βιβλίο του Πέτρου Δούκα «Οικονομικές θεωρίες, αρχές διοίκησης και αρχαία ελληνική σκέψη», και αυτό του Θεόδωρου Λιανού «Η πολιτική οικονομία του Αριστοτέλη», από τα όποια και αντλώ πολλά παραδείγματα στο παρόν κείμενο.
Η πολυνομία και η γραφειοκρατία είναι από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες κοινωνίες.
Ο Αριστοτέλης δέχεται ότι κατά καιρούς χρειάζονται αλλαγές στους ισχύοντες νόμους, που πρέπει ωστόσο να γίνονται με μεγάλη προσοχή και φειδώ διότι «ή βελτίωση πού προέρχεται από την αλλαγή των νόμων είναι μικρή», «είναι επιζήμιο να συνηθίζει κανείς τους πολίτες να καταργούν εύκολα τους νόμους» και «η εύκολη και αβασάνιστη μεταβολή των ισχυόντων νόμων συντελεί στο να εξασθενεί η δύναμη του νόμου γενικά» (Πολιτικά, 1269a15-20).
Τις αρχές αυτές παραγνωρίζουν πλήρως οι σύγχρονοι Έλληνες νομοθέτες, οι όποιοι εκδίδουν κατά χιλιάδες νόμους, προεδρικά διατάγματα, υπουργικές αποφάσεις και εγκυκλίους, ιδιαίτερα στον τομέα της φορολογίας, ώστε και αν ακόμη κάποιος επιθυμεί να συμμορφωθεί, να μην μπορεί να το πράξει μέσα σε έναν απέραντο κυκεώνα.
Δεν παραλείπει ο Αριστοτέλης να τονίσει ότι μία καλώς λειτουργούσα («ευ κεκραμένη») πολιτεία πρέπει να προφυλάσσεται από την παρανομία και μάλιστα «από την μικρή παρανομία, διότι η μικρή παρανομία υπεισέρχεται λαθραία και καταστρέφει τα πολιτεύματα, όπως ακριβώς η μικρή δαπάνη, όταν γίνεται πολλές φορές, καταστρέφει τις περιουσίες» (Πολιτικά, 1370b32-34).
Εν προκειμένω ο Έλλην φιλόσοφος συνιστά την μηδενική ανοχή, το zero tolerance, που εφάρμοσε με παραδειγματική επιτυχία στην δεκαετία του 1990 ο δήμαρχος της Νέας Υόρκης Ρούντολφ Τζουλιάνι.
Στον αντίποδα βρίσκεται ο τρόπος αντιμετώπισης από τις σημερινές ελληνικές αρχές της πλήρους ρύπανσης με γκράφιτι επί αγαλμάτων και δημόσιων κτιρίων, των καταλήψεων πανεπιστημιακών χώρων, των διαδηλώσεων εντός και έκτος του κτιριακού συγκροτήματος της Βουλής, των καταστροφέων των Εξαρχείων και άλλων συναφών περιπτώσεων.
Άλλα και υπέρ των ιδιωτικοποιήσεων έχει ταχθεί εμμέσως ο Αριστοτέλης, γράφοντας ότι «εκείνο το όποιο ανήκει από κοινού σε πάρα πολλούς ανθρώπους έχει ελάχιστη επιμέλεια από μέρους τους.
Πράγματι, οι άνθρωποι φροντίζουν προπάντων για τα δικά τους, ενώ για τα κοινά πράγματα φροντίζουν λιγότερο ή τόσο μόνον όσο αντιστοιχεί στον καθένα» (Πολιτικά, 1261 b 34-36).
Σύμφωνος και ο Ξενοφών, πού παρατηρεί ότι «αυτοί πού ξέρουν να διαχειρίζονται τις ιδιωτικές υποθέσεις, επιτυγχάνουν και στις δημόσιες, ενώ όσοι δεν ξέρουν τίποτα από αυτά, αποτυγχάνουν και στις δύο» (Απομνημονεύματα, Γ,IV, 6-12]
Αντίθετοι, ο σημερινός υπουργός παραγωγικής ανασυγκρότησης, η Αριστερή Πλατφόρμα, οι περισσότερες συνιστώσες του Σύριζα και τα παιδιά όλων των κομματικών σωλήνων.
Ο Πλάτων δίδασκε πώς «όταν ο νόμος προστάζει και επιβάλλει ότι ο καθένας πού συναλλάσσεται εκούσια και αυτόβουλα, το κάνει αποκλειστικά με δική του ευθύνη, τότε τα άτομα και οι μονάδες θα διενεργούσαν την οικονομική τους δραστηριότητα με λιγότερη αναίδεια και περισσότερη υπευθυνότητα και θα αντιμετωπίζαμε λιγότερες αθλιότητες μέσα στην πόλη» (Πολιτεία, H556 b).
Στο χωριό αυτό ο μεγάλος φιλόσοφος αναγνωρίζει τον τρόπο που λειτουργεί η ανθρώπινη φύση, κάτι πού οι σύγχρονοι «κοινωνικοί μηχανικοί» αδυνατούν να αντιληφθούν.
Σε σχέση με τα δημόσια οικονομικά, ο Αριστοτέλης τονίζει ότι κάποιος πού θέλει «να συμβουλεύει περί δημοσίων πόρων θα έπρεπε να γνωρίζει ποιες και πόσες είναι οι πρόσοδοι της πολιτείας, ώστε αν κάποια λείπει, να προστεθεί και αν είναι μικρότερη του δέοντος, να αυξηθεί.
Επίσης θα έπρεπε να γνωρίζει και όλες τις δαπάνες της πολιτείας, ώστε αν υπάρχει κάποια περιττή να καταργηθεί η κάποια μεγαλύτερη του δέοντος να μειωθεί.
Διότι δεν γίνεται κανείς πλουσιότερος μόνον όταν αυξάνει τις υπάρχουσες προσόδους, άλλα και όταν μείωνε τις δαπάνες» (Ρητορική Τέχνη, 1359 b 23-30).
Εντυπωσιάζεται κανείς με πόση οξύνοια ένας φιλόσοφος πριν από 25 αιώνες διετύπωσε βασικές αρχές δημοσιονομικής πολιτικής, τις όποιες συστηματικά παραβιάζουν στην εποχή μας οι σοσιαλκρατιστές όλων των κομμάτων, με οδυνηρές συνέπειες, ιδίως στην χώρα μας, όπου ή μείωση των δημοσίων δαπανών αποτελεί κατάπτυστη,(ή “νεοφιλελεύθερη” όπερ το αυτό) πράξη.
Τελειώνω με μία ομηρική ρήση: «Αιέν άριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων» (Ιλιάδα, Ζ 208).
Αφιερώνεται στον σημερινό υπουργό Παιδείας. Αμετάφραστη.
Κώστας Χρηστίδης
