Γιατί θεωρείται και κακός μήνας
Μάιος, ο (αγγλ. May, γαλλ. mai). Ο πέμπτος μήνας του Γρηγοριανού (Νέου) Ημερολογίου, ο οποίος αποτελείται από 31 ημέρες. Προέρχεται από τον αντίστοιχο μήνα του Ημερολογίου της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας (λατ. Maius).
Η ονομασία του οφείλεται κατά πάσα πιθανότητα στην αρχαία θεά Μαία (λατ. Maia), μητέρα του θεού Ερμή.
ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ
Μάιος: Το λαογραφικό περιεχόμενο του Μαΐου αποτελεί σύνθεση δύο αντίθετων δοξασιών, ότι δηλαδή αυτός είναι ένας μήνας εξίσου καλός, όσο και κακός.
Είναι μήνας των λουλουδιών και της βλάστησης, γι’ αυτό λέγεται και Καλομηνάς, Λούλουδος, Πράσινος (πρβλ. την επωδό από τη Σκύρο: «Μάη μου με τα λουλούδια, με χαρές και με Τραγούδια»). Λέγεται ακόμη και Πεντοδείλινος (δειλινό = γεύμα, άρα τρώνε πέντε φορές), γιατί η μέρα είναι μεγάλη (πρβλ. την παροιμία: «Που ‘χει κατάρα γονική, το Μάη μπαίνει εργάτης»).
Συγχρόνως όμως θεωρείται μήνας φορτισμένος από βλαπτική μαγική επήρεια, μια αντίληψη που εκφράζεται π.χ. στην κατάρα «Του Μάη η ώρα να σ’ εύρει» (πρβλ. και την απευχή: «Να μη σ’ εύρει η κακιά ώρα του Μάη»). Η αντίληψη για τον Μάιο ως μήνα κακό έχει, κατά μια εκδοχή, τη ρίζα της στις ρωμαϊκές γιορτές που τελούνταν την εποχή αυτή προς τιμήν των νεκρών, δηλαδή στα Λεμούρια (Lemuria) και τα Ροζάρια (Rosaria)· αλλά πρέπει να τονιστεί ότι τα εθιζόμενα κατά τον μήνα αυτό ενίσχυσε και η παρετυμολογική σύνδεσή του από τον λαό με τα μάγια (βλ. και πιο κάτω).
Ο φόβος των νεκρών τον Μάιο είναι έντονος και έχει δημιουργήσει σειρά από απαγορεύσεις, με πρώτη και κύρια την απαγόρευση τέλεσης γάμων («Το Μάη μήτε δέντρο να φυτέψεις, μήτε παιδί να παντρέψεις»). Χειρότερη πάντως μέρα του μήνα θεωρείται αυτή της εορτής της αγίας Μαύρας (3 Μαΐου). Στα Κύθηρα, π.χ., όποια μέρα της εβδομάδας έπεφτε η εορτή της αγίας αυτής την έλεγαν «αγιο-μαυρίτικη» και τη θεωρούσαν αποφράδα για όλο τον χρόνο.
Στην Κύπρο την ίδια ημέρα δεν εργάζονταν, για να μη γεμίσει το σπίτι μαύρες (κατσαρίδες). Και στην παλιά Αθήνα οι νοικοκυρές δεν έπιαναν βελόνα, για να μη βγάλουν στο πρόσωπο σπυριά (που τα έλεγαν επίσης μαύρες).
Αποφράδα θεωρήθηκε και η μέρα της εορτής του αγίου Ιωάννου του Θεολόγου (8 Μαΐου), ο οποίος σε πολλά μέρη ονομάζεται Χαλαζάς και Βροχάρης, επειδή τότε συμβαίνει να πέφτει χαλάζι ή να βρέχει. Ας σημειωθεί ότι στους περισσότερους τόπους η βροχή τον Μάιο θεωρείται καταστροφική για τη γεωργία (πρβλ. την πανελλήνια σχεδόν παροιμία: «Στων αμαρτωλών τη χώρα / ή: στον καταραμένο τόπο /το μήνα Μάη βρέχει»). Για να μην πέσει χαλάζι, τηρούσαν αργία και στις 9 Μαΐου, εορτή του αγίου Χριστοφόρου.
Όλες οι ιδιότητες του Μαΐου, καλές και κακές, συγκλίνουν και συμπυκνώνονται, κατά κάποιον τρόπο, στην πρώτη μέρα, την Πρωτομαγιά. Η παραδοσιακή ελληνική Πρωτομαγιά είναι σύνθεση επιδράσεων που αρχίζουν από τις αρχαίες λατρείες της βλάστησης και φτάνουν μέχρι τις νεότερες εορτές της άνοιξης.
Κεντρικός πυρήνας των στοιχείων αυτών είναι η ανθρώπινη χαρά με την άνοιξη, η αυθόρμητη λατρεία της βλάστησης, οι μαγικές ενέργειες για την τελείωσή της και η προσπάθεια «μετάληψης» από τις δυνάμεις της φύσης.
Γι’ αυτό τόπος γιορτασμού της Πρωτομαγιάς είναι η εξοχή, όπου άλλοτε συνηθίζονταν κυλίσματα στη χλόη, πλύσιμο του προσώπου με μαγιάτικη δροσιά, χτύπημα του σώματος με χλωρά κλαδιά κ.λπ. Απότοκο των δοξασιών και των συνηθειών αυτών είναι το μαγιάτικο στεφάνι, που εξακολουθεί και σήμερα να κρεμιέται στην πόρτα των σπιτιών.
Το στεφάνι γίνεται με διαφόρων ειδών άνθη. Σε ορισμένα μέρη έβαζαν και ένα σκόρδο για τη βασκανία, ή ένα αγκάθι για εξουδετέρωση του εχθρού, που μπορούσε να γίνει πολύ πιο επικίνδυνος την ημέρα αυτή, της βλαπτικής μαγικής φόρτισης. Κατά τόπους έχουν καταγραφεί και άλλες λεπτομέρειες. Στη Μήλο π.χ. τα κορίτσια κρεμούσαν το στεφάνι λέγοντας: «Όξω ψύλλοι και κορέοι / και θεριά και ποντικοί / μέσα πλούσος και χαρά / κ’ η κυρά η Παναγιά».
Τον Μάιο είναι μεγάλος ο φόβος που υποβάλλει η λαϊκή, ετυμολόγησή του από τη λέξη μάγια: ο Μάιος θεωρείται, και για τον λόγο αυτό, αρκετά επικίνδυνος.
Όποιος πάντως γεννηθεί τον μήνα αυτό δεν φοβάται τα μάγια («Το Μάη εγεννήθηκα και μάγια δε φοβούμαι»). Αλλά γενικά, παράλληλα με τις άλλες ενέργειες την Πρωτομαγιά, υπήρχαν και οι φροντίδες για προφύλαξη από τα μάγια.
Στην ανατολική Κρήτη, π.χ., σύμφωνα με παλαιότερη μαρτυρία, «την Πρωτομαγιά μουτζουρώνανε τα παιδιά με κατράμι πάνω από τα φρύδια και κάνανε με κατράμι ένα σταυρό στην πόρτα, για να μην πιάνει το σπίτι μάτι».
Στη Μήλο, την ίδια μέρα, για να μην τους πιάνουν τα μάγια, έκαναν νωρίς το πρωί, πριν βγουν από το σπίτι, κρασοψυχιά, δηλαδή έτρωγαν ένα κομμάτι μαγιοκούλουρο (ειδικό ψωμί για την Πρωτομαγιά με ζυμάρι της Λαμπρής), που το βουτούσαν σ’ ένα ποτήρι με κρασί.
Δρ. Πασχάλης Α. Χριστοδούλου
Βοήθημα: Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ, LAROUSSE, BRITANΝICA, Αθήνα 2007, λήμμα: Μάιος.
