Η Εισήγηση του κ. Σταύρου Τουλουπίδη, Πρυτανεύοντος του Δημοκρίτειου Παν/μίου Θράκης, στην Ημερίδα διαλόγου «Η Ανώτατη Εκπαίδευση, μοχλός Ανάπτυξης για την χώρα»
Αξιότιμες κυρίες και κύριοι
Τα μεγάλα προβλήματα της ανθρωπότητας από την καταστροφή του περιβάλλοντος έως τον υπερπληθυσμό και την φτώχεια θα παραμείνουν άλυτα αν η συνεχής και συσσωρευτική διαδικασία της προόδου της επιστήμης δεν δώσει αξιόπιστες και υπεύθυνες απαντήσεις και λύσεις.
Η εξέλιξη των πανεπιστημίων από την ίδρυση τους το μεσαίωνα, ως φορείς ιδιαίτερου χαρακτήρα μέσα από την μετεξέλιξη των ιερατικών σχολών, τη μεταμόρφωση τους σε ιδρύματα του κράτους και τη σύγχρονη εξειδίκευση τους σε λειτουργικά διαφοροποιημένους οργανισμούς της επιστήμης, του λόγου και των τεχνών είναι μία πορεία ξεχωριστών , ιδιαίτερων , σημαντικών στιγμών των πνευματικών επιτευγμάτων του Ευρωπαϊκού πολιτισμού.
Είναι ίσως ο μοναδικός Ευρωπαϊκός θεσμός, σε αντίθεση με τους άλλους θεσμούς που εξαφανίσθηκαν η παρήκμασαν, που για περισσότερους από επτά αιώνες έχει ιδιαίτερο και ξεχωριστό πρόσωπο, μοναδική και συνθετική ταυτότητα, αυτονομία και αυτοδυναμία.
Το σύγχρονο πανεπιστήμιο όμως αντιμετωπίζει το δίλημμα σε ποια κατεύθυνση θ’ αναπτυχθεί, σε ποια διαφοροποιημένη λειτουργία θα στραφεί στην “εποχή των άκρων” που χαρακτηρίζει τη σύγχρονη τεχνολογικά αναπτυγμένη κοινωνία, στην εποχή της τεχνογνωσίας και της πληροφορίας και της πληροφορίας.
Είναι όμως εντυπωσιακό το γεγονός ότι και στο ανταγωνιστικό και αχαρτογράφητο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον μας οι ελπίδες αντιμετώπισης των νέων αναγκών, προβληματισμών και αγωνιών στηρίζονται στη διεύρυνση, ανανέωση και εμπλουτισμό του ρόλου και της αποστολής του πανεπιστημίου και όχι σε άλλους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς.
Δεν κατέχουμε ως θεία παρακαταθήκη εξ αποκαλύψεως αλήθειες με αναλείωτες σταθερές για το τι πρέπει να γίνει.
Έχουμε όμως την πεποίθηση, τον προβληματισμό, την αναζήτηση μέσα από μια πυξίδα προσανατολισμού και ιεραρχήσεων για να καταγράψουμε τη σωστή πορεία.
Το ερώτημα και ο προβληματισμός που αναδύεται είναι τι Πανεπιστήμιο θέλουμε τον 21ο αιώνα;
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που σηματοδοτούν το πανεπιστήμιο του μέλλοντος που είναι και το μέλλον του ανθρώπου;
Θα είναι πρωταγωνιστικός ο ρόλος του πανεπιστημίου ή θα λειτουργήσει ως συμπλήρωμα της κρίσης;
Έχουμε αντιληφθεί ότι η παιδεία , το πανεπιστήμιο στην Ελλάδα είναι ο όρος και προϋπόθεση στην επιβίωση της;
Η φορτισμένη αξιακά λέξη επιβίωση αποκτά ιδιαίτερο βάρος σήμερα. Η υπέρβαση της κρίσης αρδεύει κυρίως από το μέλλον της παιδείας και των πανεπιστημίων της. Είναι ταυτόσημες έννοιες. Υπέρβαση και πανεπιστήμια.
Δεν αποτελεί αυτή η αναφορά μου αυτοεκπληρούμενη επιθυμία λόγω της ιδιότητας μου.
Πηγάζει από την διαδρομή των φωτεινών εποχών της ανθρωπότητας στις οποίες η προσφορά των πανεπιστημίων είναι κορυφαία , αντλεί από το ευ ζην των ανθρώπων και την πρόοδο των λαών όπου τα πανεπιστήμια κατέχουν ηγεμονική θέση.
Η συλλογική μοίρα και θετική εξέλιξη των κοινωνιών ταυτίζονται με τις μεγάλες επιστημονικές ρήξεις και καινοτομίες με τις περιπέτειες και αναζητήσεις του επιστημονικού πνεύματος.
Τα βάθρα κατανόησης, ερμηνείας και σχεδιασμού του μέλλοντος μας παράγονται από τις επιστημονικές ανακαλύψεις .Από τις αναδιαρθρώσεις που φέρνει η επιστήμη στη δημιουργία νέας γνώσης που στηρίζεται στη βασική έρευνα που αποσκοπεί στην ανακάλυψη των θεμελιακών αρχών και νόμων που διέπουν τη φύση και το σύμπαν .Η διεύρυνση των γνωστικών μας πεδίων έχει δομικές μακροχρόνιες επιπτώσεις που είναι αδύνατο να προβλεφθούν. Κινούμαστε προς μια παγκόσμια αγορά ανώτατης εκπαίδευσης και πολλές χώρες να χάνουν τα κορυφαία τους μυαλά εξ αιτίας της κρίσης και του διεθνούς ανταγωνισμού.
Πως θ’ ανταποκριθεί το πανεπιστήμιο στο πρωτόγνωρο σκηνικό της αναδυόμενης νέας κοινωνίας; Οι ειδικοί προβλέπουν ότι το 2050 θα μπορούν να υπάρχουν ανθρώπινοι κλώνοι, μίνι ρομπότ, βιονικά μέλη, σκεπτόμενες μηχανές με τα πρώτα ίχνη ανθρώπινης συνείδησης , τροποποίηση της σκέψης και του νου με ηλεκτρονικά ή ιατρικά μοσχεύματα.
Ήδη ένας βετεράνος καθηγητής της Κυβερνητικής , ο Κέβιν Γουόργουικ , κατόρθωσε πολύ πρόσφατα να εμφυτεύσει ένα μικροτσίπ στο μπράτσο του και να ελέγχει εξ αποστάσεως τον υπολογιστή του. Τώρα ετοιμάζεται να εμφυτεύσει ένα μικροτσίπ στον εγκέφαλο της συζύγου του για να μοιράζεται τις σκέψεις του μαζί της. Με ένα άλλο τέτοιο μηχάνημα θα μπορεί να καταργηθεί η Βαβέλ των γλωσσών , αφού θα είναι δυνατή η αυτόματη μετάφραση.
Σ’ ένα παρόμοιο και αενάως εξελισσόμενο τεχνολογικά τοπίο ποιος μπορεί να είναι ο ρόλος του πανεπιστημίου;
Όταν κάποιος φοιτητής απροσδιορίστου ηλικίας “φορτωθεί” στον εγκέφαλο του με ένα μικροτσίπ στο οποίο θα έχει αποθηκευτεί ολόκληρη η επιστήμη , το πανεπιστήμιο θα εξαφανισθεί, θα αποδομηθεί , θα διαλυθεί ως θεσμός. Την απάντηση την δίνει ο καθηγητής Γενετικής κ. Σταμάτης Αλαχιώτης.
Το πανεπιστήμιο πρέπει να προσαρμοστεί στη νέα διαδικασία παραγωγής και μετάδοσης της γνώσης με όποιον τρόπο και αν γίνεται. Γιατί μπορεί το πανεπιστήμιο του μέλλοντος να έχει μετατραπεί σε ένα “συνεργείο” εμφύτευσης μικροτσίπ στους εγκεφάλους όσων θέλουν να αποκτήσουν γνώσεις, αλλά ταυτόχρονα η γνώση θα αναπτύσσεται , θα μορφοποιείται και θα συστηματοποιείται πάλι μέσα στα πανεπιστήμια, όπου θα συνεχίσει να αναπτύσσεται η διεπιστημονική σύζευξη και να βιώνεται ο ιστορικός διεπιστημονικός βηματισμός , ο οποίος είναι προϊόν της ωριμότητας ορισμένων επιστημών αλλά και της αναγωγικής λογικής σε ένα περιβάλλον όπου δεν υπάρχει πια η πατερναλιστική δύναμη της γνώσης.
Τα πανεπιστήμια πάντα , τώρα και στο μέλλον θα πρωταγωνιστούν στην παραγωγή της γνώσης.
Σχεδιάζοντας το μέλλον του πανεπιστημίου , το μέλλον της χώρας και της κοινωνίας , είμαστε πλέον υποχρεωμένοι να κόψουμε δρόμο και χρόνο προς αυτό.
Να θέσουμε ερωτήματα και διλήμματα και να δώσουμε απαντήσεις.
Όπως επισημαίνει στην τελευταία της έκθεση η Αρχή Διασφάλισης και Πιστοποίησης της Ποιότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση στόχος των ελληνικών πανεπιστημίων είναι στις επόμενες δεκαετίες να διαδραματίσουν ένα κεντρικό ρόλο για τη μετατροπή της εθνικής οικονομίας , σε μια παραγωγική οικονομία , βασισμένη στη γνώση και την καινοτομία , με ελκυστικά ΑΕΙ, που θα παράγουν επιστήμονες με δημιουργικό τρόπο σκέψης, ευρεία μόρφωση και γνώσεις αιχμής σε μια χώρα με υψηλή ποιότητα ζωής και πολιτισμού , χωρίς κοινωνικούς αποκλεισμούς.
Το πανεπιστήμιο του 21ου αιώνα πρέπει να εκλαμβάνεται πλέον ως πολυδιάστατος αναπτυξιακός δυναμικός οργανισμός που θα διαχέει ιδιότητες και χαρακτηριστικά.
Το πανεπιστήμιο του μέλλοντος πρέπει να είναι
ΑΝΟΙΧΤΟ . Στην κοινωνία , στις προκλήσεις και προσκλήσεις των καιρών, στα νέα ρεύματα ιδεών , στην αριστεία, στην εξωστρέφεια.
ΚΑΙΝΟΤΟΜΟ . Στις εκπαιδευτικές διαδικασίες χωρίς φόβο απέναντι στο καινούργιο , ευέλικτο και συμμετοχικό στην κοινωνία της γνώσης.
ΟΥΜΑΝΙΣΤΙΚΟ. Στην υπηρεσία της δημοκρατικής και δίκαιης κοινωνίας, στις μορφωτικές ικανότητες της δια βίου μάθηση , στην προώθηση της ανθρωπιστικής εκπαίδευσης .
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ. Στην ενίσχυση της δημιουργικότητας , της φαντασίας, της κριτικής σκέψης και δράσης , στην ανάδειξη δημιουργικών προσωπικοτήτων με αυτογνωσία και αυτοπεποίθηση .
ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ. Διάχυση των αποτελεσμάτων τη έρευνας και της καινοτομίας και συνεργασία με την επιχειρηματική κοινότητα. Να γίνει θερμοκοιτίδα ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας και να είναι ανοιχτό στις προτάσεις της αγοράς. Να διαμορφώνει φοιτητές με επιστημονικές δεξιότητες και αυτοπεποίθηση για ν’ αντιμετωπίσουν με επιτυχία την πρόκληση της επιχειρηματικότητας.
ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟ. Να είναι διεθνοποιημένο, να δίνει προτεραιότητα στην ποιότητα έναντι της ποσότητας , να προτείνει μεταρρυθμίσεις στην εσωτερική και εξωτερική διακυβέρνηση του, να ενισχύει την αυτοδυναμία του.
Δεν γνωρίζω το ακριβές περιεχόμενο και τη δομή της πιθανολογούμενης και επερχόμενης νέας επιστημονικής επανάστασης. Είμαι όμως σίγουρος όμως ότι κακή παιδεία σημαίνει υποθήκευση του μέλλοντος μας. Για να στρέψουμε τη μνήμη προς το μέλλον χρειάζεται και στα πανεπιστήμια μια μεταρρύθμιση, η οποία θα συνδυάζει τη θετική γνώση με τις πνευματικές αξίες σε όλα τα επίπεδα.
Δεν υπάρχει μαγική συνταγή στο σύγχρονο, αντιφατικό και πολύπλοκο κόσμο. Αλλά πρέπει να δώσουμε απάντηση στο δίλλημα. Θα είμαστε μέρος της κρίσης, αδρανείς και παρατηρητές η θα γίνουμε συντελεστές της λύσης ,εκλαμβάνοντας την κρίση ως ευκαιρία?
