Αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο κάθε ευνομούμενης Πολιτείας – Χωρίς την Μεσαία Τάξη, εάν επικρατήσουν οι μη έχοντες, η Πολιτεία θα καταστραφεί γρήγορα, λόγω κακοδιοίκησης
Μπορεί ο Αριστοτέλης να έζησε, να στοχάστηκε και να έγραψε πριν 24 αιώνες, ό,τι όμως υποστήριξε αποτελεί την καλύτερη λύση (το άριστον τέλος) για τα προβλήματα του ανθρώπου, ακόμη και της εποχής μας.
Ανατρέχοντας στα «Πολιτικά» του διαπιστώνουμε ότι ο μέγας πανεπιστήμων της αρχαιότητας διακατεχόταν από αγωνία προκειμένου να διαπιστώσει ποιο κοινωνικο-οικονομικό σύστημα θα ήταν το καταλληλότερο για τη διακυβέρνηση τής κοινωνίας.
Γνώριζε, βέβαια, ο Αριστοτέλης ότι το «απόλυτον άριστον» ήταν αδύνατον να επιτευχθεί και πρότεινε οι πολιτικοί να επιδιώκουν το εφικτόν. (Βιβλίον Δ’, παράγρ. 25-28).
Στο δίλημμα ακώλυτη ατομική ιδιοκτησία η κοινοκτημοσύνη, δίλημμα ανάλογο με αυτό των δύο τελευταίων αιώνων μεταξύ ακραίου φιλελευθερισμού (νεοφιλελευθερισμού σήμερα) και ακραίου σοσιαλισμού ή κομμουνισμού, ο Αριστοτέλης τάσσεται εναντίον των δύο άκρων και προτιμά τη μέση λύση. Την μέση οδό.
Ένα μεικτό κοινωνικο-οικονομικό σύστημα, που να συνδυάζει τα καλά των δύο άλλων συστημάτων και να αποβάλλει τις αρνητικές πλευρές τους.
Για την απόλυτη κοινοκτημοσύνη (που συνάδει προς τον κομμουνισμό) ο Αριστοτέλης αποφαίνεται ότι η επικράτησή της θα διαλύσει την κοινωνία, διότι τα άτομα, όπως τονίζει, ενδιαφέρονται περισσότερο έκαστος για το δικό του συμφέρον και λιγότερο για το κοινό συμφέρον».
«Ήκιστα γαρ επιμελείας τυγχάνει το πλείστων κοινόν των γαρ ιδίων μάλιστα φροντίζουσιν, των δε κοινών ήττον ή όσων εκάστω επιβάλλει…». (Αριστοτέλους «Πολιτικά», Βιβλίον Β’, 2, 36-38).
Ο Αριστοτέλης κατ’ αρχήν κλίνει υπέρ τού θεσμού της ατομικής ιδιοκτησίας, με τη γενικότερη έννοια τού μεικτού κοινωνικο-οικονομικού συστήματος που συνδυάζει τον μετριοπαθή φιλελευθερισμό, με την παρέμβαση της Πολιτείας υπέρ των ασθενέστερων κοινωνικών ομάδων αλλά και της μεσαίας τάξης.
Για την επιτυχή εφαρμογή του συστήματος αυτού ο Αριστοτέλης θέτει ως προϋποθέσεις τη βελτίωση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος (του με τη σημερινή μορφή οικονομικού φιλελευθερισμού) με κατάλληλες προς τούτο μεταρρυθμίσεις και την εφαρμογή του με μία βελτιωμένη μορφή κοινοκτημοσύνης, μετριοπαθούς δηλαδή και όχι ακραίας, διότι όπως ήδη ελέχθη η απόλυτη κοινοκτημοσύνη διαλύει την κοινωνία.
Ο εκ Σταγείρων της Μακεδονίας φιλόσοφος και δάσκαλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου επιδιώκει με τη θεωρία του, του συνδυασμού των δύο συστημάτων, να αξιοποιήσει τα καλά και των δύο, αφήνοντας κατά μέρος τα ελαττώματά τους.
«Έξει γαρ το εξ αμφοτέρων αγαθόν (…) το εκ τού κοινός είναι τας κτήσεις και το εκ τού ιδίας». (Αριστοτέλους «Πολιτικά», Βιβλίον Β’, 5,27-29)
Ο Αριστοτέλης έχει ως βάση την ατομική ιδιοκτησία και κατά συνέπεια το σχετικό κοινωνικό σύστημα, τον φιλελευθερισμό. Αλλά τον φιλελευθερισμό αυτό ο Σταγειρίτης φιλόσοφος τον θέλει άφ’ ενός μετριοπαθή και να συνδυάζεται αφ’ ετέρου με την «κοινοκτημοσύνη», τον επί των νεοτέρων χρόνων «κοινωνισμό». «Δει γάρ πως μεν είναι κοινός (σ.σ. οι κτήσεις), όλως δ’ ιδίας». (Αριστοτέλους «Πολιτικά», Βιβλίον Β’, 5, 29)
Όπως όμως η ατομική ιδιοκτησία (το φιλελεύθερο σύστημα) αποτελεί τη βάση της κοινωνικής φυσιογνωμίας του πολιτεύματος, έτσι και η «κοινοκτημοσύνη» (το σοσιαλιστικό σύστημα) πρέπει να μετέχει με ορισμένες πτυχές του στο γίγνεσθαι της κοινωνίας και του μεικτού της πολιτεύματος.
Άλλωστε είναι αδύνατον οι πολίτες να μην έχουν κάτι κοινό, δεδομένου ότι ή Πολιτεία αποτελεί το πολιτικό περίβλημα τής κοινωνίας, κύριο χαρακτηριστικό της οποίας είναι η συμμετοχή των πολιτών στο κοινωνικό γίγνεσθαι.
«Το μεν ούν μηδενός κοινωνείν φανερόν ως αδύνατον (η γαρ πολιτεία κοινωνία τις έστι, και πρώτον ανάγκη του τόπου κοινωνείν…)». («Πολιτικά» Β’, 1,44-46)
Το σημείο, όμως, στο οποίο ο κορυφαίος φιλόσοφος, πολιτειολόγος και πανεπιστήμων δίδει ιδιαίτερη έμφαση είναι η «μεσαία τάξη», υπέρ της οποίας τάσσεται με ακλόνητα επιχειρήματα, ισχύοντα και στην εποχή μας, θεωρώντας την ακρογωνιαίο λίθο κάθε ευνομούμενης πολιτείας.
Γι’ αυτό και προειδοποιεί ότι η υπονόμευσή της θα παρασύρει στην καταστροφή την κοινωνία αλλά και τη δημοκρατία.
Σε όλες τις πόλεις, επισημαίνει ο Αριστοτέλης, υπάρχουν τρεις τάξεις: Οι υπερβολικά εύποροι, οι υπερβολικά άποροι και οι ενδιάμεσοι μεταξύ αυτών.
Επειδή λοιπόν, το «μεσαίο» και το «μέτριο» θεωρούνται ως άριστη λύση, η απόκτηση των αγαθών με μέτρο είναι ό,τι καλύτερο.
«Εν απάσαις δη ταις πόλεσιν έστι τρία μέρη της πόλεως, οι μεν εύποροι σφόδρα, οι δε άποροι σφόδρα, οι δε τρίτοι οι μέσοι τούτων.
Επεί τοί νυν ομολογειται το μέτρον άριστον και το μέσον, φανερόν ότι και των ευτυχημάτων η κτήσις η μέση βέλτιστη πάντων». («Πολιτικά» Δ’, 11,46)
Ο Αριστοτέλης, προσθέτει, ότι αρίστη πολιτική κοινωνία είναι αυτή στην οποία κυριαρχεί η μεσαία τάξη και ότι οι καλύτερα κυβερνώμενες πόλεις είναι εκείνες στις όποιες η μεσαία τάξη είναι η πλέον ευμεγέθης και ισχυρή από τις άλλες δύο.
(«Δήλον άρα ότι και η κοινωνία η πολιτική αρίστη ή δια των μέσων, και τας τοιαύτας ενδέχεται ευ πολιτεύεσθαι πόλεις, εν αις δη πολύ το μέσον καί κρείττον μάλιστα μεν αμφοίν…». («Πολιτικά» Δ’, 11,39-49).
Ο Αριστοτέλης θεωρεί, επίσης, ως καλύτερη τη μεσαία τάξη, διότι είναι η μόνη που δεν επαναστατεί («μόνη γαρ αστασίαστος») και διότι καθιστά την δημοκρατία ασφαλέστερη και μακροβιότερη. «Αι δημοκρατίαι δε ασφαλέστεραι των ολιγαρχιών είσι και πολυχρονιώτεραι δια τους μέσους…»
Ο Σταγειρίτης φιλόσοφος είναι καταπέλτης για τα δύο άκρα, διότι αν επικρατήσει το ένα ή το άλλο δεν θα είναι μόνο σε βάρος τής μεσαίας τάξης αλλά και αυτής της δημοκρατίας, η κατάργηση της οποίας από τους «σφόδρα πλουσίους» θα επιφέρει την ολιγαρχία που ενδέχεται να εκτραπεί σε τυραννία.
Ενώ εάν η κατάργηση της δημοκρατίας επέλθει από την κατώτερη τάξη, υπάρχει ο κίνδυνος της έκτροπης της σε «οχλοκρατία».
Ο Αριστοτέλης τρέμει στην ιδέα της ανυπαρξίας μεσαίας τάξης, διότι χωρίς αυτήν εάν επικρατήσουν οι μή έχοντες, η πολιτεία θα καταστραφεί γρήγορα, λόγω της κακοδιοίκησής της.
Γεγονός που σημαίνει ότι ο κορυφαίος φιλόσοφος, τα κείμενα τού όποιου κατεγοήτευσαν τον κήρυκα της προλεταριακής επανάστασης Κάρολο Μάρξ, δεν θεωρεί ικανούς τους αποτελούντες την τάξη αυτή να ασκήσουν αποτελεσματική διοίκηση, ως στερουμένων των καταλλήλων προσόντων και μή εχόντων εμπειρία. «… όταν άνευ τούτων τω πλήθει υπερτείνωσιν οι άποροι, κακοπραγία γίνεται και (αι δημοκρατίαι) απόλλυνται ταχέως».
Που σημαίνει ότι όταν δεν υπάρχει μεσαία τάξη και στον λαό επικρατήσει η τάξη των μή εχόντων, επέρχεται κακοδιοίκηση και η δημοκρατία αφανίζεταιγρήγορα.
Η άποψη του Αριστοτέλη, ότι η συνεχής πτωχοποίηση του πληθυσμού μειώνει την ισχύ της μεσαίας τάξης με κίνδυνο να την εξαφανίσει, και αυξάνει την ισχύ της κατώτερης τάξης η όποια όταν θα επικρατήσει θα την εξαφανίσει και τυπικά μαζί με τη Δημοκρατία, είναι σήμερα, όσο ποτέ ίσως άλλοτε, επίκαιρη.
Τίτος Ιω. Αθανασιάδης
