Άρθρο του Αντιστρατήγου ε.α. Παναγιώτη Φαραντάτου, για την Μικρασιατική Καταστροφή – Γιατί η Δύση συμπεριφέρεται εχθρικά προς την Ελλάδα; – Η επαίσχυντος εκκένωση και εγκατάλειψη της Ανατολικής Θράκης
Αγαπητή «Ελεύθερη Θράκη»,
Με την ευκαιρία της πρόσφατης προεκλογικής ομιλίας του Τούρκου Προέδρου (βλέπε δικτάτορα) Ταγίπ Ερντογάν στη Σμύρνη, όπου ισχυρίσθηκε ενώπιον του οπαδικού όχλου του ότι για την πυρκαγιά στη Σμύρνη (άρα και την καταστροφή της πόλης) ευθύνεται ο ελληνικός στρατός, θεωρώ καλό να υπομνησθούν στο αναγνωστικό κοινό της φιλόξενης εθνικής εφημερίδας σας ορισμένα γεγονότα και ιστορικές διαπιστώσεις.
Στο πολύκροτο βιβλίο του, με τον εύγλωττο τίτλο «Η Κατάρα της Ασίας», το οποίο εξέδωσε στην Ινδιανάπολη των ΗΠΑ το 1926, ο διατελέσας Γενικός Πρόξενος των ΗΠΑ στη Σμύρνη κατά την περίοδο του Ελληνο-Τουρκικού Πολέμου 1919-22, George Horton (Τζωρτζ Χόρτον), μας κατέθεσε μια απολύτως πιστή και ακριβή περιγραφή των ιστορικών γεγονότων εκείνης της περιόδου, συμπεριλαμβανομένης της πυρπολήσεως και καταστροφής της Σμύρνης από τους Τούρκους. Και εξιστορώντας τα συνταρακτικά γεγονότα του Σεπτεμβρίου του μοιραίου εκείνου έτους 1922, καταλήγει ως εξής:
«Η τελευταία θέα της δύσμοιρης πόλεως, την χαραυγή εκείνη, ήταν τεράστια σύννεφα καπνού, που ολοένα μεγάλωναν και κατέβαιναν προς τον λιμένα. Μία στενή λωρίδα παραλίας κατειλημμένη από μία μεγάλη μάζα ανθρώπων – ένα πλήθος που ολοένα μεγάλωνε, έχοντας πίσω του την φωτιά και μπροστά του την θάλασσα. Και ένας ισχυρότατος στόλος συμμαχικών πολεμικών πλοίων, μεταξύ των οποίων υπήρχαν και δύο αμερικανικά αντιτορπιλλικά, αγκυροβολημένα σε μικρή απόσταση από την προκυμαία, που παρακολουθούσαν.
Οι φλόγες, που τώρα λυσσομανούσαν επάνω σε μίαν εκτεταμένη περιοχή της πόλεως, δυνάμωναν διαρκώς σε λαμπρότητα, παρουσιάζοντας μία σκηνή απαισίας και τρομεράς μεγαλοπρεπείας. Ιστορικοί και αρχαιολόγοι εδήλωσαν ότι δεν γνωρίζουν παρά μόνον ένα γεγονός εις τα χρονικά του κόσμου, το οποίον θα μπορούσε να συγκριθεί, ως προς την αγριότητα, την έκταση και ως προς όλα τα στοιχεία φρίκης, σκληρότητος και ανθρωπίνου πόνου, προς την καταστροφή της Σμύρνης και του χριστιανικού πληθυσμού της από τους Τούρκους – και αυτό το γεγονός ήτο η καταστροφή της Καρχηδόνος από τους Ρωμαίους.
Πράγματι, στην Σμύρνη δεν έλειπε τίποτε από την θηριωδία, την ακολασία, την σκληρότητα και την όλην μανία του ανθρωπίνου πάθους, το οποίον, όταν κυριαρχεί ολοκληρωτικώς, υποβιβάζει το ανθρώπινον γένος σε επίπεδο χαμηλότερον και από το ωμότερον και φρικτότερον επίπεδον κτήνους. Καθ’ όλην την διάρκειαν αυτού του διαβολικού δράματος, οι Τούρκοι ελήστευαν και εβίαζαν. Ακόμη και ο βιασμός δύναται να κατανοηθεί ως ένα ορμέμφυτον της φύσεως, ακαταγώνιστον ίσως, όταν τα πάθη εξαπλούνται αγρίως εντός ενός λαού κατωτέρου επιπέδου και πολιτισμού, αλλά ο επανειλημμένος βιασμός γυναικών και κοριτσιών δεν μπορεί να αποδοθεί ούτε σε κτηνώδη πάθη ούτε σε θρησκευτική μανία. Ένα από τα δυνατώτερα συναισθήματα, που πήρα μαζί μου από την Σμύρνη, ήτο το συναίσθημα της ντροπής, διότι ανήκα εις το ανθρώπινον γένος.»
Επί δύο χιλιετίες και πλέον, ο Ελληνισμός αγωνίζεται εντός ενός εχθρικού κόσμου υπό τη διαρκή απειλή ολοσχερούς αφανισμού. Μήλον της έριδος οι ιστορικές, γεωγραφικές, γεωπολιτισμικές εστίες του, στη συμβολή δύο ηπείρων, αντιμετωπίζουν συνεχείς εισβολές και επιδρομές από όλα τα σημεία του ορίζοντα, κατοχές, υποδουλώσεις και ερημώσεις. Όλοι τις διεκδικούν, όλοι τις ποδοπατούν με τα στίφη τους. Από τη ρωμαϊκή κατάκτηση μέχρι την Τουρκοκρατία, και από εκεί μέχρι των ημερών μας, ο Ελληνισμός διέρχεται Συμπληγάδες Πέτρες και αλέθεται στις μυλόπετρες της ιστορίας, μοιάζει να σβήνει, και πάλι αναγεννάται ως Φοίνικας εκ της τέφρας του και επιβιώνει – πλην όμως, όχι χωρίς εδαφικούς ακρωτηριασμούς, γεωπολιτικές και δημογραφικές συρρικνώσεις και στίγματα ανεξίτηλα στο κορμί και στην ψυχή του.
Αντιστέκεται μόνος του ο Ελληνισμός επί δύο χιλιετίες και πλέον. Ολομόναχος. Έθνος ανάδελφο, όπως προσφυώς το χαρακτήρισε ο πρώην ΠτΔ Χρήστος Σαρτζετάκης. Χωρίς την αλληλεγγύη εκ μέρους των φερόμενων ως θρησκευτικώς, ιδεολογικώς και πολιτισμικώς συγγενών. Οι άλλοι, γύρω του, συνασπισμένοι και επιθετικοί, οι Έλληνες αποκομμένοι και σχεδόν πάντοτε αμυνόμενοι. Στην Ανατολή, η φοβερή μάστιγα της Ασίας, με το αιμοσταγές ξίφος του Προφήτη Μωάμεθ από το 717 μ.Χ. και εξής. Στο Βορρά, η κραταιά σλαυϊκή ομοεθνία. Και στη Δύση, η Ρωμαιο-Καρολίγγειος Φραγκονική Ευρώπη, πάντοτε εμφορούμενη από ακατασίγαστο μίσος contra errores Graecorum (κατά των λαθών των Γραικών), από το 800 μ.Χ. αενάως βυσσοδομώντας κατά των δήθεν «σχισματικών Ελλήνων».
Η ελληνική Ιστορία έχει μία ιδιοτυπία, μοναδική ίσως στην οικουμένη. Είναι ιστορία αδιάλειπτων αγώνων για την επιβίωση της Φυλής. Αμύνεται απεγνωσμένα ο Ελληνισμός επί είκοσι και πλέον αιώνες. Και ο αγώνας του έχει κυρίως οντολογικό χαρακτήρα. Υπερασπίζεται την ελληνική υπόσταση, την ελληνική γλώσσα, την ιστορική μνήμη. Οι διαχρονικές περιπέτειες του Ελληνικού Έθνους αποτελούν, κυριολεκτικά, μια διαρκώς επαναλαμβανόμενη και πάντοτε συγκλονιστική παράσταση αρχαίας τραγωδίας. Μια τέτοια αρχαία τραγωδία εκτυλίχθηκε στα άγια χώματά μας της Ανατολικής Θράκης, της Ιωνίας και όλης της Μικράς Ασίας το 1922.
Ήταν τότε, που για πολλοστή φορά στο διάβα της Ιστορίας, η τουρκική φυλή έδειξε το ποιόν της, επαληθεύοντας κατά λέξη όσα έλεγε ο Γουίλιαμ Γλάδστων (William Ewart Gladstone, 1809 – 1898, διαπρεπής Άγγλος πολιτικός του Φιλελεύθερου Κόμματος που διετέλεσε τρεις φορές πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου, 1868 – 1874, 1880 – 1886, 1892 – 1894) κατά το 19ο αιώνα: «Θα προσπαθήσω να σκιαγραφήσω πολύ σύντομα, με αδρότατες γραμμές, τι ήτο η Τουρκική Φυλή και τι είναι σήμερα. Δεν πρόκειται μόνον περί Μωαμεθανισμού, αλλά περί Μωαμεθανισμού συνδυασμένου με τον ιδιόρρυθμον χαρακτήρα μιας φυλής. Δεν είναι οι πράοι Μωαμεθανοί των Ινδιών ούτε οι ιπποτικοί Σαλαδίνοι της Συρίας ούτε οι πολιτισμένοι Μαυριτανοί της Ισπανίας Οι Τούρκοι υπήρξαν, στο σύνολόν τους, από την πρώτην, μαύρην ημέραν, που εισέβαλαν στην Ευρώπη, το μόνον δείγμα του ανθρωπίνου γένους που έδειξε την μεγαλύτερη έλλειψη ανθρωπισμού. Οπουδήποτε και αν επήγαν, μία πλατειά κηλίδα αίματος έδειχνε τα ίχνη της διαβάσεώς τους. Και, σ’ όλην την έκτασιν της κυριαρχίας τους, ο πολιτισμός εξηφανίζετο. Παντού αντιπροσώπευαν μίαν διακυβέρνησιν βίας, αντί μιας διακυβερνήσεως δικαίου…»
Αλλά, δυστυχώς, δεν έδειξαν μόνο οι Τούρκοι το αληθινό ποιόν τους! «Υπήρχαν στην Σμύρνη ναυτικές μονάδες της Μ. Βρεττανίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας και των ΗΠΑ, αγκυροβολημένες εις απόστασιν ολίγων εκατοντάδων μέτρων, ή και μικρότερα, από τα σπίτια της προκυμαίας, καθ’ όλην την διάρκειαν των φρικτών, επαίσχυντων και σπαραξικάρδιων σκηνών που επηκολούθησαν», μαρτυρεί ο George Horton.
Γεγονός είναι ότι ο Νεώτερος Ελληνισμός υπέστη τόσο στη διάρκεια της δουλείας όσο και μετά τη δημιουργία του κολοβού ελληνικού κρατιδίου, το 1830, την επιβουλή και τις δολοπλοκίες των Μεγάλων Δυνάμεων, οι οποίες εκμεταλλευόμενες τον αέναο έρωτα για την ελευθερία αλλά και τον αυθορμητισμό, την παροιμιώδη ευπιστία και τον σχεδόν παιδικό ρωμαντισμό των Ελλήνων τους παρέσυραν σε ολέθρια εγχειρήματα – εξεγέρσεις και εκστρατείες. Για να τους εγκαταλείψουν, στη συνέχεια, στη χατζάρα των Οθωμανών ή στη μάχαιρα των Νεοτούρκων.
Έτσι συνέβη και στη Μικρασιατική Εκστρατεία. Ο πρώην Πρέσβυς της Μ. Βρεττανίας στην Αθήνα Sir Michael Llewellyn-Smith το διετύπωσε (πολύ κομψά!) ως εξής: «Η Μ. Βρεττανία υπεσχέθη εις την Ελλάδα έδαφος εν Μικρά Ασία, το οποίον πρακτικώς δεν ηδύνατο να εγγυηθεί ότι θα της παραδώσει.»
Η Γαλλία και η Ιταλία, δήθεν εταίροι και σύμμαχοι, φαλκιδεύουν την ελληνική στρατιωτική και πολιτική παρουσία στην Ιωνία ήδη από την πρώτη στιγμή της εκεί αφίξεως των Ελληνικών Αρχών, εξοπλίζοντας και παντοιοτρόπως υποστηρίζοντας τους Τούρκους ατάκτους και κεμαλικούς – αλλά και μη επιτρέποντας στον Ελληνικό Στρατό να συντρίψει την τουρκική αντίσταση, ενόσω αυτή ήταν ακόμη σε εμβρυώδη μορφή.
Η κατ’ όνομα σύμμαχος Γαλλία υπερασπίζεται με πάθος την εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας. Ήδη στις αρχές του 1920, ο Πρωθυπουργός Μιλλεράν δηλώνει, επί λέξει, στον τότε Πρωθυπουργό Ελ. Βενιζέλο ότι «η Ελλάς και ο Στρατός της είναι παντελώς μόνοι εν τη Μικρά Ασία». Συνιστά δε την εκκένωσή της.
Γιατί, άραγε, η Δύση συμπεριφέρεται κατ’ αυτό τον τρόπο έναντι των (συμμάχων της) Ελλήνων; Το είχε αποκαλύψει, κατ’ ουσία, μισό αιώνα νωρίτερα, στα 1867 περίπου, σε συνομιλία του με τον τότε Άγγλο Πρέσβυ στην Αθήνα, τον διαβόητο Λάϊονς, ο πρώτος Αμερικανός Πρέσβυς στην Ελλάδα Τάκερμαν: «Διότι οι Ευρωπαϊκές Δυνάμεις φοβούνται ότι το παραδοσιακώς ναυτικόν ελληνικόν έθνος, διατηρώντας τα πανάρχαια εθνολογικά, γεωπολιτισμικά του ερείσματα και στις δύο πλευρές του Αιγαίου Αρχιπελάγους, θα ηδύνατο να εξελιχθεί σε πράγματι ανεξάρτητο στρατηγικό δρώντα στον χώρον της Ανατολικής Μεσογείου και, επομένως, σε επικίνδυνον ανταγωνιστή των Δυτικών Δυνάμεων, πρωτίστως δε της Αγγλίας.»
Εξ ου, άλλως τε, και η «αινιγματική» στάση τους επί του ζητήματος της Ανατολικής Θράκης, τον Σεπτέμβριο του 1922, όταν έφθασαν στο επαίσχυντο σημείο να απαιτήσουν από τον Βενιζέλο την άμεση εκκένωση και εγκατάλειψή της, την οποία τεχνικώς και πρακτικώς, αδυνατούσε να προσβάλει στρατιωτικά ο Κεμάλ, καθώς «δε διέθετε ούτε βάρκες, ούτε μονόξυλα», όπως μας έλεγε προσφυώς, στη Σχολή Εθνικής Αμύνης, ο αείμνηστος δάσκαλος Νεοκλής Σαρρής.
Και βεβαίως, ως συνήθως, η Ελλάδα έσπευσε να ικανοποιήσει την ιταμή απαίτησή τους σε χρόνο-μηδέν, παρά τις απολύτως εύλογες και βάσιμες περί του αντιθέτου εισηγήσεις των Βενιζελικών Στρατηγών Θεόδωρου Πάγκαλου και Κωνσταντίνου Μαζαράκη-Αινιάνος, ότι η Θράκη μπορούσε κάλλιστα να κρατηθεί από τον εκεί ευρισκόμενο απολύτως αξιόμαχο και άρτια εξοπλισμένο Ελληνικό Στρατό. Έτσι παραδόθηκε η Θράκη μας στους Τούρκους χωρίς να πέσει ούτε ένας πυροβολισμός!
Συμπαγής και πανάρχαιος ελληνικός πληθυσμός 250.000 ψυχών υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει, άρον-άρον, εντός 15 ημερών, τις προγονικές εστίες – στην Αδριανούπολη, στη Ραιδεστό, στις Σαράντα Εκκλησιές και σ’ όλη την Ανατολική Θράκη – και να διαβεί τον ποταμό Έβρο. Μαζί τους και αρκετοί Έλληνες της Μικράς Ασίας, όσοι πρόλαβαν να φθάσουν εγκαίρως στη Θράκη και δεν είχαν το φρικτό τέλος των εγκλωβισθέντων στην Σμύρνη ή των σφαγιασθέντων απ’ άκρου εις άκρο της Μικράς Ασίας.
Η στάση των Μεγάλων Δυνάμεων έναντι του Ελληνικού Έθνους κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία υπήρξε ο ορισμός της αναισχυντίας. Και στους δύο παγκόσμιους πολέμους του 20ού αιώνος το Ελληνικό Έθνος βρέθηκε στο στρατόπεδο των Νικητριών Δυνάμεων, έχοντας καταβάλει μάλιστα βαρύτατο φόρο αίματος αλλά και έχοντας συμβάλει αποφασιστικά στην τελική έκβαση και των δύο εκείνων παγκόσμιων συρράξεων. Εν τούτοις, καμμία νικήτρια χώρα, ούτε καν ηττημένη, δεν είχε την αποτρόπαια μοίρα της Ελλάδας: τον ενταφιασμό των εθνικών δικαίων, επί της Μικράς Ασίας και της Κύπρου, και δύο εθνικές καταστροφές (1922 και 1974).
Εξυπακούεται ότι οι παραπάνω επισημάνσεις ουδόλως σημαίνουν ότι παραγνωρίζουμε τα σοβαρά σφάλματα που διαπράχθηκαν από τις ελληνικές πολιτικές ηγεσίες εκείνης της περιόδου:
- Υποτίμηση του αντιπάλου και υπερεκτίμηση των δικών μας δυνατοτήτων,
- παραγνώριση και υποτίμηση αμείλικτων δεδομένων της Γεωγραφίας, της Γεωπολιτικής, της Δημογραφίας και της Ιστορίας,
- βεβιασμένη και επιπόλαιη στρατιωτική εμπλοκή στη Μικρά Ασία,
- εσφαλμένη ανάγνωση του διεθνούς στρατηγικού και διπλωματικού περιβάλλοντος,
- παραγνώριση και υποτίμηση των ανταγωνισμών ισχύος και επιρροής που σοβούσαν μεταξύ των Δυτικών Δυνάμεων (Αγγλίας, Γαλλίας, Ιταλίας, ΗΠΑ),
- στρατιωτική εμπλοκή της Ελλάδας στο Ρωσσικό Εμφύλιο Πόλεμο,
Το χειρότερο όλων, όμως, υπήρξε η διχόνοια, θανάσιμο αμάρτημα της φυλής από αρχαιοτάτων χρόνων. «Έλληνας ομοφρονέοντας… χαλεπούς είναι περιγίγνεσθαι» έγραφε ο Ηρόδοτος ο Αλικαρνασσεύς. Όσες φορές εκλείπει, όμως, η ομόνοια και η ομοψυχία, τα χειρότερα έπονται.
Η ιστορία είναι ανασύνθεση του παρελθόντος και απόπειρα κατανοήσεως και ερμηνείας του. Η γνώση των γεγονότων του παρελθόντος μας προετοιμάζει για το μέλλον, γράφει ο Πολύβιος ο Μεγαλοπολίτης, αρκεί να εξιστορούνται τα συμβάντα με σεβασμό προς την αλήθεια. Επειδή, όμως, αυτό σπανίως συμβαίνει, ισχύει, δυστυχώς, εκείνο που λέει ο Έγελος (Hegel): «Η πείρα καταδεικνύει ότι λαοί και κυβερνήσεις δεν διδάσκονται ποτέ και τίποτε εκ της Ιστορίας των.»
Καθ’ όσο αφορά δε ειδικώς τους Έλληνες πολιτικούς, ένας διαπρεπής συγγραφέας παρατηρούσε ήδη το 1874: «Οι ημέτεροι πολιτικοί όχι μόνον αγνοούσι την ιστορίαν αλλά τρέφουσι προς αυτήν βαθυτάτην περιφρόνησιν.» Μπορούμε να φαντασθούμε τι θα έλεγε για ορισμένους εκ των σημερινών ετερόκλητων πολιτικών που «κοσμούν» τους υπουργικούς θώκους!
Τα τελευταία χρόνια, ο ελληνικός λαός υφίσταται, σε πρωτοφανή ένταση, σειρά Ψυχολογικών Επιχειρήσεων και φοβερή προπαγάνδα από το σύνολο σχεδόν των ιδεολογικών μηχανισμών του κράτους, που ελέγχονται καθ’ ολοκληρία από τη γνωστή σεσημασμένη και πανίσχυρη ομάδα του μετα-εθνικού ψευδο-προοδευτισμού και εθνομηδενισμού. Ισχνή μεν μειοψηφία στο λαό, πλην όμως πανίσχυρη πλειοψηφία στα συστημικά ΜΜΕ, στα ιστορικά τμήματα των πανεπιστημίων και στα διάφορα παιδαγωγικά ινστιτούτα, ήδη εδώ και δεκαετίες. Επιχειρούν τη λεγόμενη πολυπολιτισμική και μετα-εθνική κατασκευή της Ιστορίας, με ομολογημένη και διακηρυγμένη την πρόθεση αποδομής της ιστορικής συνέχειας του Ελληνισμού. Εμβληματική στιγμή του ανηλεούς ψυχολογικού πολέμου εναντίον του Λαού μας, των ιερών και των οσίων του, υπήρξε, πανθομολογουμένως, η περιγραφή της εθνοκάθαρσης του Ελληνισμού της Σμύρνης και του φρικώδους, ιδιαζόντως ειδεχθούς εγκλήματος κατά της ανθρωπότητας, που διαπράχθηκε από τις τουρκικές ορδές εκεί τον Σεπτέμβριο του 1922, ως «συνωστισμού στην προκυμαία»!
Το έργο, το οποίο επετέλεσαν οι άνδρες εκείνοι, από τις αρχές της εκστρατείας μέχρι τη μοιραία καταστροφή, ιδίως δε κατά τις αλλεπάλληλες προελάσεις του 1921 – και ιδιαιτέρως εκείνες τις είκοσι ημέρες του Αυγούστου του 1921 – και ως προς τα ηρωϊκά ανδραγαθήματα και τις θυσίες αίματος και ως προς την αντοχή, την οργάνωση και την πειθαρχία, είναι τόσο μεγαλειώδες και τόσο τιτάνιο, ώστε ο Ελληνισμός, από της εμφανίσεώς του στον κόσμο ως Φυλής, δεν έχει να επιδείξει άλλο ίσου μεγέθους και αξίας, συγκρινόμενο μόνο με τους μηδικούς πολέμους και την εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου.
Μετά του προσήκοντος σεβασμού προς τη σεπτή μνήμη όλων των Ηρώων του Έθνους, οφείλω να καταθέσω ότι ούτε το Έπος του 1940 ούτε το Έπος της Μάχης των Οχυρών της Γραμμής Μεταξά ούτε το Έπος του Γράμμου συγκρίνονται προς το Έπος του Σαγγαρίου. Παρ’ όλη δε την επελθούσα στρατιωτική ήττα – συνέπεια της ιταμής προδοσίας των δήθεν συμμάχων αλλά και της επαίσχυντης στάσης ορισμένων εκφραστών του Εθνικού Διχασμού – η Μικρασιατική Εκστρατεία αποτελεί μνημείο άφθαρτης δόξας και ανεκτίμητο ηθικό κεφάλαιο για τον Ελληνικό Στρατό.
Και μπορεί μεν τα όμορφα ιωνικά φυλλώματα του δένδρου της Φυλής να μαράθηκαν από το λίβα που έκαψε τα σπαρτά, οι ρίζες όμως του δέντρου παραμένουν υγιείς, εδώ στην αρχέγονη Θράκη, και ο κορμός του ρωμαλέος, ώστε το δέντρο να αναβλαστήσει με την πρώτη πνοή της εθνικής ανοίξεως.
Ο λογισμός μας, αναζητώντας το πεπρωμένο της φυλής μας, τρέχει στα πάθη του μέγιστου εθνομάρτυρα και ιερομάρτυρα, Σεβασμιωτάτου Χρυσοστόμου Σμύρνης. Πριν ακόμη την είσοδο των τουρκικών στιφών ο Άγιος Σμύρνης απέρριψε κατηγορηματικά πρόταση που του έγινε, να διαφύγει ασφαλής, επί γαλλικού καταδρομικού. Η απάντηση του Χρυσοστόμου ήταν αντάξια ενός ιεράρχη της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας: «Είμαι ποιμήν και οφείλω να μείνω κοντά στο ποίμνιόν μου». Ο εθνομάρτυρας παραδόθηκε από τον Στρατηγό Νουρεντίν-Πασά στον αφηνιαμένο τουρκικό όχλο. Τη συνέχεια περιγράφει ο Αμερικανός Γενικός Πρόξενος: «Εβιαιοπράγησαν επάνω του, του ξερρίζωσαν την γενειάδα του, τον εκτύπησαν με ρόπαλα και με μαχαιριές, έως ότου απέθανε, και ύστερα τον έσυραν, σβαρνίζοντάς τον επάνω στους δρόμους. Το μοναδικό του φταίξιμο ήταν ότι υπήρξε Έλλην με μεγάλον πατριωτισμόν και ευγλωττίαν, επιθυμών την πρόοδον της φυλής του και εργαζόμενος υπέρ του σκοπού αυτού.»
Στο σεπτό σώμα του Μητροπολίτη μας, που κατακρεουργήθηκε από τους βάρβαρους, και στο αθάνατο πνεύμα του καθώς και στη μνήμη των προγόνων μας που έπεσαν ηρωικά στα πεδία των μαχών της Μ.Ασίας και αυτών που σφαγιάστηκαν από τις τουρκικές ορδές, χρωστάμε εσαεί! Και δεν επιτρέπεται ποτέ να λησμονήσουμε!
Δεν ξεχνούμε τη Θράκη, τη μείζονα Θράκη, πανάρχαια κοιτίδα της Φυλής και του Πολιτισμού μας.
Δεν ξεχνούμε τις πανάρχαιες ελληνικές εστίες της Ιωνίας και του Πόντου!
Χρωστάμε σ’ όσους πέρασαν, θα’ ρθούνε, θα περάσουν!
Κριτές θα μας δικάσουν, οι αγέννητοι, οι νεκροί!
Παναγιώτης Φαραντάτος
Αντιστράτηγος ε.α.
Αλεξανδρούπολη
