Τι δείχνουν τα αποτελέσματα της έρευνας του φιλόλογου Ιωάννη Ζαμπούκη – Πως ήταν οι εκβολές και το Δέλτα του Έβρου εκατομμύρια χρόνια πριν
Σε συνέντευξη προς την Μαρίνα Κονδύλη, ο φιλόλογος Ιωάννης Ζαμπούκης απαντά σε ερωτήσεις που αφορούν στην κατάσταση στην οποία βρίσκονταν οι εκβολές και το Δέλτα του Έβρου εκατομμύρια χρόνια πριν έως τον 6ο αιώνα μ.Χ.
* Ερώτηση: κ. Ζαμπούκη, πόσα χρόνια μελετάτε το περιβάλλον της αρχαίας Θράκης;
Από το 1993 έως τώρα, περίπου 26 χρόνια, γι’ αυτό και έχω συγκεντρώσει ένα τεράστιο και πολύ αξιόλογο όγκο περιβαλλοντικών πληροφοριών και μπορώ να έχω μια πολύ καλή εικόνα του συνολικού φυσικού περιβάλλοντος της αρχαίας θράκης, δηλαδή γνώση των ποτάμιων οικοσυστημάτων της, π.χ. Έβρου, Νέστου, Στρυμόνα, κ.α.· επίσης των λιμναίων οικοσυστημάτων, π.χ. Βιστονίδας, Πρασιάδας στο Στρυμόνα, λίμνης Δέρκων στο λεγόμενο «Δέλτα Θράκης»· ακόμη των δασικών οικοσυστημάτων, π.χ. Όρβηλου, Ροδόπης, Αίμου, Ανθαίμου ή Μικρού Αίμου· τέλος της χλωρίδας, ορνιθοπανίδας, ζωοπανίδας και ιχθυοπανίδας.
* Ερώτηση: Από πού αντλήσατε τις πληροφορίες σας στα περιβαλλοντικά θέματα;
Για τους ιστορικούς χρόνους πηγές είναι τα ΑΕ και Λατινικά κείμενα, ερευνούμε τους συγγραφείς λέξη-λέξη, φράση-φράση, σειρά-σειρά, ενώ συμπληρωματικές πηγές είναι οι γεωγράφοι και χαρτογράφοι, οι πάπυροι, οι επιγραφές, τα κείμενα φιλοσοφίας, νομίσματα, ευρήματα αρχαιολογίας, αγγεία, κ.α..Σαφή απόδειξη των παραπάνω αποτελούν τα υπό έκδοση βιβλία «Το δέλτα Έβρου στην αρχαιότητα (Ιστορικοί χρόνοι μέχρι τον 4ο αι. μ.Χ.)» και «Οι Διαχρονικές εκβολές-δέλτα Έβρου (εκατομ. έτη πριν μέχρι και τον 6ο αι. μ.Χ.)».
* Ερώτηση: Ποιο είναι το περιεχόμενο των προαναφερθέντων βιβλίων για το δέλτα του Έβρου στην αρχαιότητα;
Στη συγγραφή του πρώτου βιβλίου (σελίδες 120 περίπου) συμμετείχε και ο πρώην Καθηγητής Χημείας Περιβάλλοντος του Δ.Π.Θ. κ. Κ. Ουζούνης, ενώ το δεύτερο περιλαμβάνει 1.000 περίπου σελίδες. Με τα βιβλία αυτά το δέλτα και ο Έβρος γίνεται το πρώτο ελληνικό ποτάμι που αποκτά όχι μια μερική, αποσπασματική, αλλά μια συνολική, με όλη τη σημασία της λέξης, εικόνα της περιβαλλοντικής ιστορίας του (περιβάλλον-οικολογία-εκπαίδευση) και «περιμένει» τη σύγκριση με άλλα ελληνικά ποτάμια οικοσυστήματα. Το δεύτερο βιβλίο, πολυσέλιδο, αποτέλεσμα μακροχρόνιας και πολύ κοπιώδους προσπάθειας λόγω έρευνας στο εσωτερικό και το εξωτερικό, με πολλές φωτογραφίες και πίνακες άγνωστων στοιχείων, πραγματεύεται πολύ διεξοδικά μια πλειάδα θεμάτων: οικονομική αξία και αποικιοποίηση του δέλτα, διάβρωση λεκάνης απορροής, βυθίσεις Έβρου στη θάλασσα και αναδύσεις, μετακινήσεις εκβολικού χώρου, πρόσχωση κόλπου Αίνου και δημιουργία σύγχρονου δέλτα, κλιματικές αλλαγές και επιπτώσεις, φυσικές καλλονές Έβρου, απολιθωμένη, δασική και γεωργική χλωρίδα, είδη ορνιθοπανίδας, ζωοπανίδας και ιχθυοπανίδας εκατομ. ετών, οικολογικοί παράγοντες αειφορίας, επιδράσεις θρησκείας-φιλοσοφίας στο περιβάλλον, διαφορές μεταξύ δέλτα αρχαιότητας και σημερινού, κ.α..
* Ερώτηση: Ποια εικόνα έχετε για την αξία του φυσικού περιβάλλοντος του δέλτα του Έβρου στην αρχαιότητα;
Η σπουδαιότητα του φυσικού περιβάλλοντός του προκύπτει από αρκετά στοιχεία. Eπειδή το δέλτα και γενικά τα παράλια της Θράκης είχαν μεγάλη οικονομική αξία για την άγονη και φτωχή νότια νησιωτική Ελλάδα, ιδρύθηκαν αφενός Ελληνικές αποικίες, π.χ. Δρυς, Μεσημβρία, Ζώνη, Σάλη, Τέμπυρα, Χαράκωμα, Αίνος, Κύψελα, αφετέρου ρωμαϊκές πόλεις, π.χ. Τραϊανούπολη. Έτσι το δέλτα δέχτηκε στην αγκάλη του χιλιάδες αποίκους, από άκληρους ανέδειξε αυτούς σε πλούσιους, από ανώνυμους σε επώνυμους. Έπειτα τις φυσικές καλλονές εξυμνούν μη θράκες συγγραφείς, π.χ. ο Αλκαίος εξυμνεί τον όμορφο, ιερό και χιλιοτραγουδισμένο Έβρο, ο Βακχυλίδης τα άνθη του, ο Αριστοφάνης τους ξακουστούς στην Αθήνα και το Πανελλήνιο κύκνους του, ο Αιλιανός τους γερανούς του. Ο ποταμός διασχίζει μια ευφορότατη πεδιάδα που περιγράφεται με σπάνια κοσμητικά επίθετα. Ακόμη το δέλτα εξασφάλιζε σίτο στην Αθήνα η οποία ανακήρυξε θράκες βασιλείς σε «Αθηναίους πολίτες», παρήγαγε το πιο φημισμένο κρασί, το Κικονικό, και διέθετε περιζήτητη, εξαγώγιμη, ναυπηγήσιμη ξυλεία. Τέλος διέθετε μεγάλη ποσότητα ζωικού κεφαλαίου, π.χ. αιγοπρόβατα, βοοειδή,ίππους,χοίρους,άγριαπανίδα,όπωςαγριογούρουνα,πάπιες,χήνες,κ.τ.λ. και υπεραφθονία ιχθυοπανίδας, π.χ. παλαμίδες, κ.α..Αν σ’ αυτά προστεθεί ότι ο Έβρος ήταν πρώτος σε Πανελλαδικό επίπεδο και έκτος σε Παγκόσμιο, τότε δικαιολογημένα οι Εβρίτες θα πρέπει να αισθάνονται πολύ περήφανοι για το φημισμένο ποταμό τους.
* Ερώτηση: Πόσο διαφορετικά ήταν τα προϊστορικά δέλτα του Έβρου από το σημερινό;
Αποτελούν μη συγκρίσιμα στοιχεία, αφού οι διαφορές, ποσοτικές και ποιοτικές, είναι πολλές, από τις οποίες αναφέρω μερικές. Πριν από 67.000.000 χρόνια περίπου ο Έβρος είναι βυθισμένος στη θάλασσα. Από 56 μέχρι και 40 εκατομ. χρόνια πριν Διδυμότειχο και Σουφλί αποτελούν θαλάσσιες περιοχές και η παραλιακή ζώνη φτάνει μέχρι εκεί, ενώ στο τέλος της περιόδου αυτής οι ανωτέρω περιοχές είναι βυθισμένες σε θάλασσα με καρχαρίες, μαλάκια και κοράλλια, πλησίον της ακτογραμμής υπάρχουν λιμνοθάλασσες και στην ξηρά φοίνικες, δρύες, κανέλες και άλλα δένδρα μέσα σ’ ένα τροπικό κλίμα. Κατά το Κάτω Ολιγόκαινο η θάλασσα παραχωρεί τη θέση της αρχικά σε λιμνοθάλασσες και μετά σε λίμνες και βάλτους γλυκού νερού. Πριν 30 περίπου εκατ. χρόνια ο ποταμός Έβρος, διασχίζοντας δασική ζούγκλα και τεράστιας έκτασης λίμνη εγγύς της Σαμοθράκης εξέβαλλε στον Αιγαίο, ποταμό της Αιγαιίδας. Κατά το Ύστερο Μειόκαινο η διείσδυση της θάλασσας της Παρατηθύος μέσω Προποντίδας, Ελλησπόντου και Θρακικής χερσονήσου οδηγεί και πάλι στη βύθιση τμημάτων του ποταμού Έβρου στη θάλασσα και αργότερα επήλθε η ανάδυσή τους. Όμως στο διάστημα μεταξύ 10 και 8 εκατομ. ετών πριν έχουμε νέα επίκλυση της θάλασσας στην τότε πεδιάδα του Έβρου. Περίπου 8 εκατομ. χρόνια πριν, η εκβολή του Έβρου βρισκόταν πολλά χιλιόμετρα βορειότερα του σημερινού, αφού θάλασσα ήταν ο σημερινός κάτω και μέσος ρους του Έβρου έως και το «Τρίγωνο του Έβρου». Ενδεικτικές αποδείξεις επικλύσεων της θάλασσας στον Έβρο αποτελούν τα απολιθωματοφόρα πετρώματα, τα ανευρεθέντα θαλάσσια απολιθώματα, το θαλασσινό νερό στο γεωθερμικό πεδίο της Άνθειας, κ.α..Στο διάστημα 6,5-5,3 εκατ. έτη πριν,το Θρακικό-Αιγαίο πέλαγος περιοδικά άλλοτε μετατρεπόταν σε θάλασσα και άλλοτε αποξηραινόταν, οπότε μέσα στο αποξηραμένο θρακικό πέλαγος ο Έβρος συνέβαλλε στον Αιγαίο ποταμό. Κατά το Πλειόκαινο και Πλειστόκαινο σχηματίζεται ξανά το Αιγαίο-θρακικό πέλαγος και λόγω σταδιακής ανόδου της στάθμης της θάλασσας οι εκβολές του Έβρου μετατοπίζονται με κατεύθυνση από τα Δ-ΒΔ της Σαμοθράκης προς τα Β-ΒΔ αυτής. Έτσι ο Έβρος λόγω διαφορετικής στάθμης της θάλασσαςάλλοτε μεν είχε συμβολή στον ποταμό Αιγαίο, άλλοτε εκβολή σε κάποιο σημείο είτε του Αιγαίου είτε του θρακικού πελάγους, είτε του σημερινού κάτω-μέσου ρου. Επομένως οι εκβολές και το δέλτα ήταν μετακινούμενα.
Στους ιστορικούς χρόνους η έκταση του δέλτα ήταν μικρότερη της σημερινής, αφού σημαντικό τμήμα του ήταν θάλασσα,ο γνωστός κόλπος της Αίνου. Επί Ηροδότου η θάλασσα βρισκόταν 5-6 χιλιόμετρα νότια του λόφου του αρχαίου Δορίσκου, ενώ σήμερα ο Δορίσκος απέχει από τη θάλασσα 12 χιλιόμετρα. Επί Ηροδότου η εκβολή του δυτικού βραχίονα βρισκόταν κοντά στον αρχαίο Δορίσκο, όμως σήμερα η εκβολή απέχει πολύ από τον αρχαίο Δορίσκο. Ακόμη στην αρχαιότητα έντονη παρουσία ανθρώπου υπήρχε στην περιφέρεια του δέλτα, σήμερα όμως σε όλο το δέλτα. Σήμερα το δέλτα δεν τροφοδοτείται, όπως στην αρχαιότητα, με ποταμίσιο γλυκό νερό. Το αρχαίο υδροχαρές δελταϊκό δάσος ήταν πραγματική ζούγκλα, σήμερα έχουμε δραματική εξέλιξη στις φυσικές καλλονές, τη δασοκάλυψη, ενώ τα αρχαία παραποτάμια δάση έχουν αποψιλωθεί ή εξαφανιστεί. Εξαιτίας πολλών παραγόντων, όπως αλόγιστη θήρα, αποξήρανση λιμνοθάλασσας Δράνας, κατασκευή Ευθυγράμμισης, διείσδυση θαλασσινού νερού, γεωργικά φυτοφάρμακα, κ.α., έχουμε δραματική εξέλιξη και στη ζωοπανίδα-ορνιθοπανίδα, ελάχιστοι οι κύκνοι, τα σαρκοφάγα όρνεα-αρπακτικά εξαφανίστηκαν, αγριόγαλοι και οι χιλιάδες γερανοί δεν ξανάρχονται πλέον. Αρνητική εξέλιξη και στην ιχθυοπανίδα, εξαφανίστηκε η παλαμίδα, το κυρίαρχο ψάρι του δέλτα. Τέλος δεν υπάρχουν πλέον ιερές και άρα προστατευόμενες περιοχές, όπως στην προχριστιανική αρχαιότητα, όπου ο Έβρος λατρευόταν ως ποτάμιος-θεός, περίπου όπως ο Γάγγης στη σημερινή Ινδία, επίσης δεν υπάρχουν τώρα ιερά-προστατευόμενα άλση, ιεροί, υπαίθριοι, ναοί αφιερωμένοι, π.χ. στην Άρτεμη, αγαπημένη θεά των θρακών.
* Ερώτηση: Τα υπό έκδοση βιβλία για το δέλτα του Έβρου στην αρχαιότητα μπορούν να ενισχύσουν την τοπική οικονομία και πώς;
Η χρηματοδότηση της έκδοσής τους θα συμβάλει στη διασύνδεση του περιεχομένου τους και του Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Δέλτα Έβρου, των Μουσείων-Ξεναγών-Τουριστικών οδηγών-Τουριστικών Περιπτέρων Αλεξ/πολης-Φερών προσφέροντας βιβλιογραφική-γνωστική ενίσχυση του ρόλου τους και θα ενδυναμώσει το Τουριστικό ρεύμα αναλόγως βέβαια και της πολιτικής βούλησης της Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Δημαρχία, Περιφέρεια).Επίσης στην ενδυνάμωση της τοπικής οικονομίας μπορούν να συμβάλουν η επαναλειτουργία του Τουριστικού Κέντρου Δήμου Τυχερού και η ίδρυση «Μουσείου Απολιθωμένου δάσους Έβρου» είτε στον πυρήνα του απολιθωμένου δάσους (Φυλακτό) είτε στην Αλεξανδρούπολη, πρωτεύουσα του Νομού, δεδομένης της συγκέντρωσης του πληθυσμού εκεί, με σκοπό τη συγκέντρωση των απολιθωμάτων, τη φύλαξη και την γεωτουριστική ανάπτυξη.
* Ερώτηση: Πότε θα εκδοθούν τα βιβλία για το δέλτα;
Με την ολοκλήρωση της συγγραφής και του δεύτερου βιβλίου άρχισε μια διαδικασία αναζήτησης χρηματοδότησης της έκδοσής τους από Φορείς Δημοσίου και Ιδιωτικού τομέα, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Ενημερώθηκε ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος, αναλυτική γνώση του περιεχομένου του βιβλίου έλαβε ο Μητροπολίτης μας, κ.κ. Άνθιμος, ενώ συγκινητικό ενδιαφέρον για την έκδοση του βιβλίου στην αμερικανική γλώσσα επέδειξε ο Αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου στο Τέξας, κ.D.C.Lagoudas.Επίσης ενημερώθηκαν για τη συγγραφή του βιβλίου αφενός ο κ. Α. Αθανασιάδης, Πρόεδρος Φορέα διαχείρισης Εθν. Πάρκου δέλτα Έβρου, η κ. Ε. Μακρυγιάννη, Συντονίστρια του Φορέα, και αφετέρου ο Περιφερειάρχης Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, κ. Χ. Μέτιος και ο Περιφερειακός Σύμβουλος, κ. Δ. Πέτροβιτς.
