Ενδεικτική παρουσίαση των πεπραγμένων, τριών Πολεμικών σκαφών της Ελλάδος: Του ευδρόμου ΕΛΛΗ, του Αντιτορπιλικού ΑΔΡΙΑΣ και του Θωρηκτού ΑΒΕΡΩΦ
Η Ελλάδα, η πατρίδα μας, όχι μόνο ως γεωγραφικός χώρος αλλά και ως ιδέα, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη θάλασσα. Για τον Έλληνα, η θάλασσα δεν είναι απλά ένα ταξίδι ή μια περιπέτεια. Είναι τρόπος ζωής που μονιάζει και μανιάζει μαζί της ένας λαός ολάκερος, μια ιστορία απέραντη.
Μια ιστορία που ξεκινά από την ένδοξη ναυμαχία της Σαλαμίνας κατά των Περσών (480 π.Χ), συνεχίζεται με το «θαύμα του ’21» όπου οι Έλληνες ποτέ δεν νικήθηκαν στη θάλασσα, με επισφράγισμα τη ναυμαχία του Ναβαρίνου (1827), ξαναζωντανεύει με τις νικηφόρες ναυμαχίες των Βαλκανικών πολέμων, της Έλλης (1912) και της Λήμνου (1913) και φτάνει στο Έπος του ’40, το οποίο αναμφίβολα γράφτηκε στην Πίνδο, το Γράμμο και το Βίτσι, αλλά δεν μπορούμε να μην αναφερθούμε και στην ένδοξη συμμετοχή του Πολεμικού μας Ναυτικού.
Επειδή δεν είναι εφικτό στη συνοπτική αυτή περιγραφή να μνημονευτούν όλες οι δράσεις και τα επιτεύγματα του Π.Ν, θα γίνει μια γενική και ενδεικτική αναφορά στα πεπραγμένα του με ειδική σε τρία ιδιαίτερα πλοία του, το ΕΛΛΗ το ΑΔΡΙΑΣ και το ΑΒΕΡΩΦ.
***
Την περίοδο 1936 – 1940, στρατιωτική και πολιτική ηγεσία σε μια άριστη συνεργασία, βλέποντας τα σύννεφα του πολέμου να πυκνώνουν πάνω από τη γηραιά ήπειρο και φυσικά και τη χώρα μας, ξεκινάει ένα φιλόδοξο αμυντικό πρόγραμμα.
Με απόλυτη μυστικότητα κατασκευάστηκε στα βόρεια σύνορά μας, ένα τιτάνιο στρατιωτικό οχυρωματικό έργο αποτελούμενο από είκοσι ένα (21) οχυρά, γνωστό ως «Γραμμή Μεταξά». Όμως και το Πολεμικό Ναυτικό ξεκίνησε τη δημιουργία οκτώ (8) Παράκτιων Οχυρών τα οποία δεν έγιναν ευρέως γνωστά. Ήσαν το Βόρειο Οχυρό Αίγινας, το Νότιο Οχυρό Αίγινας, το Οχυρό Φλεβών, του Αράξου, του Νοτίου Ευβοϊκού, του Βόρειου Ευβοϊκού, Καραμπουρνού (Θερμαϊκός) και Τούζλας (Θερμαϊκός).
Από το ξέσπασμα του πολέμου (28 Οκτωβρίου 1940), μέχρι την ολοκληρωτική κατάληψη της χώρας που σημαδεύτηκε από την πτώση της Κρήτης (31 Μαΐου 1941), το Π.Ν κλήθηκε να αντιμετωπίσει τον πολλές φορές μεγαλύτερο, πανίσχυρο και σύγχρονο Ιταλικό Στόλο.
Τότε, ο Ελληνικός Στόλος, αριθμούσε 6.500 περίπου άνδρες και 36 πλοία :
{ Θωρηκτά (2), Αντιτορπιλικά (10), Υποβρύχια (6), Τορπιλοβόλα (13), Ναρκαλιευτικά (4) και (1) Πλωτό Συνεργείο } εκ των οποίων 34 μάχιμα αλλά τα περισσότερα ηλικίας 25-30 ετών. Χαρακτηριστικό είναι ότι στα υποβρύχια η αναλογία ήταν ένα προς είκοσι.
Στον επτάμηνο πόλεμο η κύρια αποστολή τους ήταν :
- Συνοδεία νηοπομπών που μετέφεραν προσωπικό και εφόδια δια θαλάσσης προς τους μαχόμενους στα βόρεια σύνορά μας.
- Βομβαρδισμοί κατά εχθρικών θέσεων απέναντι από την Κέρκυρα.
- Προσβολές κατά εχθρικών πλοίων, που μετέφεραν εφόδια στον Ιταλικό Στρατό στην Αλβανία.
Οι απώλειες αυτής της περιόδου ήσαν είκοσι (20) πλοία :
- 1 Θωρηκτό (ΚΙΛΚΙΣ)
- 4 Αντιτορπιλικά(Β.ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΨΑΡΑ, ΥΔΡΑ, ΛΕΩΝ)
- 1 Υποβρύχιο (ΠΡΩΤΕΥΣ)
- 10 Τορπιλοβόλα (ΚΙΟΣ, ΘΥΕΛΛΑ, ΠΡΟΥΣΑ, ΚΥΖΙΚΟΣ, ΠΕΡΓΑΜΟΣ, ΚΥΔΩΝΙΑΙ, ΔΩΡΙΣ, ΑΛΚΥΟΝΗ, ΑΙΓΛΗ, ΑΡΕΘΟΥΣΑ)
- 4 Ναρκαλιευτικά (ΑΞΙΟΣ, ΑΛΙΑΚΜΩΝ, ΝΕΣΤΟΣ, ΣΤΡΥΜΩΝ)
Από την πτώση της Κρήτης (Μάιος 1941) μέχρι τoν επανάπλου του Στόλου στην Ελλάδα (Οκτώβριος 1944), όλα τα αξιόμαχα πολεμικά μας πλοία, όσα είχαν απομείνει, μετά την επτάμηνη σκληρή Μάχη, που δόθηκε μαζί με τις άλλες Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις κατά των επιθέσεων της Ιταλίας και της Γερμανίας, δεν παραδόθηκαν, δεν υπέστειλαν τις Σημαίες τους, αλλά με σχεδόν 3.000 άνδρες εκ των οποίων πολλοί εθελοντές, έπλευσαν στη Μέση Ανατολή και συγκεκριμένα στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, για να συνεχίσουν μαχόμενες μέχρι το 1945 στο πλευρό των Συμμάχων κατά των κοινών εχθρών μέχρι τη νικηφόρα λήξη του Β΄ΠΠ. Οι νεκροί της περιόδου αυτής ξεπέρασαν τους 700, ενώ οι τραυματίες ήταν πολλαπλάσιοι.
Στις αρχές του 1944, το ανθρώπινο δυναμικό του Πολεμικού μας Ναυτικού, στη Μέση Ανατολή, έφτασε στους 8.500 περίπου άνδρες και τα 43 μάχιμα πλοία {Θωρηκτό (1) Αντιτορπιλικά (15) Υποβρύχια (5) Κορβέτες (4) Ναρκαλιευτικά (13) Αρματαγωγά (4) και (1) Πλωτό Συνεργείο}, υπερκαλύπτοντας τις απώλειες της περιόδου 1940-44, καθώς οι Σύμμαχοί μας, αναγνωρίζοντας τη σημαντική μαχητική ικανότητά του, ενίσχυσαν αποτελεσματικά το Στόλο μας στη διάρκεια του Β΄ΠΠ με νεότευκτές αλλά και μεταχειρισμένες μάχιμες μονάδες, που ήταν όμως σε πολύ καλλίτερη κατάσταση από τις απολεσθείσες.
***
Το Καταδρομικό (εύδρομο) «Έλλη» ναυπηγήθηκε το 1912-13 στις ΗΠΑ για λογαριασμό της κινεζικής κυβερνήσεως. Αγοράσθηκε από την Ελληνική Κυβέρνηση το 1914. Μετασκευάστηκε ριζικά στη Γαλλία μεταξύ των ετών 1925-27. Έλαβε μέρος στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στη Μικρασιατική Εκστρατεία.
15 Αυγούστου 1940, ημέρα του εορτασμού της Μεγαλόχαρης στην Τήνο, το καταδρομικό (εύδρομο) «Έλλη», είχε καταπλεύσει, σημαιοστολισμένο, για να απονείμει τις καθιερωμένες τιμές, στον εορτασμό. Στις 08.25 μια τορπίλη που εκτοξεύτηκε από το ιταλικό υποβρύχιο DELFΙΝΟ, πλήττοντας το. Αποτέλεσμα, 9 νεκροί, 25 τραυματίες και η βύθιση του σχεδόν σε μια ώρα σε βάθος 30 μέτρων.
Άλλες δύο τορπίλες που έβαλε το ιταλικό υποβρύχιο εναντίον των επιβατηγών πλοίων που βρίσκονταν στο λιμάνι της Τήνου ευτυχώς αστόχησαν. Η δεύτερη γκρέμισε μέρος του μόλου του λιμανιού και η τρίτη τρύπησε τον μόλο 50 μέτρα νοτιότερα από το σημείο που χτύπησε η δεύτερη.
Την περίοδο 1955-1956 ανελκύστηκε σε κομμάτια και δυστυχώς πουλήθηκαν για παλιοσίδερα.
Το 1985, εντοπίστηκε από δύτες κομμάτι της τορπίλης που έπληξε το ΕΛΛΗ και εκτίθεται στο Ναυτικό Μουσείο Πειραιά.
Το 1950, στα πλαίσια των πολεμικών επανορθώσεων η Ιταλία μας έδωσε το καταδρομικό Eugenio Di Savoia το οποίο το ονομάσαμε ΕΛΛΗ.
***
Το Αντιτορπιλικό «ΑΔΡΙΑΣ» L – 65, ναυπηγήθηκε το 1941 στην Αγγλία. Τον Ιούλιο του 1942 μας το έδωσαν ως δανεικό και παρελήφθη από τον αντιπλοίαρχο Ι. ΤΟΥΜΠΑ. Στις 27-1-1943 βύθισε Γερμανικό υποβρύχιο στο ακρωτήριο Φινιστερο. Στις 21-7-1943 αντιμετώπισε τρία (3) αντιτορπιλικά και βύθισε δυο (2).
Στις 22-10-1943 πρωτοστατεί στο βομβαρδισμό των ακτών της Καλύμνου. Η πλώρη του, προσκρούει σε νάρκη και ανατινάζεται. Οι απώλειες του ήταν 21 νεκροί και 30 τραυματίες. Παρά την πυρκαγιά και την αχρήστευση των πυροβόλων του, ο τραυματισμένος Κυβερνήτης του, αντιπλοίαρχος Ι. ΤΟΥΜΠΑΣ, διατάσσει να κλειστούν τα στεγανά, να σβηστούν οι εστίες φωτιάς, να περισυλλεγούν οι ναυαγοί από ένα άλλο Αγγλικό αντιτορπιλικό. Καταφεύγουν στις απέναντι Μικρασιατικές ακτές όπου γίνεται πρόχειρη επισκευή του. 1η Δεκεμβρίου αποπλέουν για Αλεξάνδρεια και, μολονότι χωρίς πλώρη, κατόρθωσε να φθάσει στις 6 Δεκεμβρίου, ανήμερα του Αγίου Νικολάου, όπου του έγινε ενθουσιώδης υποδοχή από τον αγγλικό στόλο και τα άλλα συμμαχικά πλοία. Με την απελευθέρωση, έφθασε έπειτα από πρόχειρη επισκευή της πλώρης του και αυτό στην Ελλάδα μαζί με τα άλλα πλοία του Στόλου (Οκτώβριος 1944). Η πλήρης επισκευή του τελικά δεν πραγματοποιήθηκε λόγω του τερματισμού των πολεμικών επιχειρήσεων στην περιοχή της Μεσογείου.
***
Το Θωρηκτό «ΑΒΕΡΩΦ» καθελκύστηκε στο Λιβόρνο το 1910 και παραδόθηκε στο Ελληνικό Βασιλικό Ναυτικό το 1911. Ο πόλεμος του 1940 το βρήκε σε περιορισμένη επιχειρησιακή ικανότητα. Για την καλύτερη δυνατή αξιοποίησή του μεθόρμισε στον κόλπο της Ελευσίνας όπου παρείχε με επιτυχία αντιαεροπορική προστασία στο Ναύσταθμο και στο αεροδρόμιο της Ελευσίνας .Με την εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα (6 Απριλίου 1941) αποφασίστηκε ο στόλος να καταφύγει στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Για το “ΑΒΕΡΩΦ” επικρατούσε η άποψη να το βουλιάξουν, αφενός για να μη πέσει στα χέρια των Γερμανών και αφετέρου γιατί υπήρχε κίνδυνος να βυθισθεί από τις νάρκες που ήταν στο δίαυλο, και να τον κλείσει
Ο ιερέας του “ΑΒΕΡΩΦ”, Αρχιμανδρίτης Διονύσιος Παπανικολόπουλος, αισθάνθηκε την καρδιά του να σπαράζει και δεν το βαστούσε η καρδιά του να έχει τέτοιο τέλος το θρυλικό καράβι. Μεγάλη Πέμπτη 17 Απριλίου 1941, μετά την Ακολουθία των Παθών με Κυβερνήτη τον ίδιο τον Χριστό, εμψυχωτή τον ιερέα, καπετάνιο τον αξιωματικό Πυροβολικού (!) Πλωτάρχη Πότη Δαμηλάτη, πλήρωμα με υψηλό ηθικό και με πλήρη συσκότιση αποπλέει. Κοντά στις Φλέβες, εν πλω, επιβιβάζεται και ο κανονικός καπετάνιος Πλοίαρχος Βλαχόπουλος Ιωάννης. Μεγάλο Σάββατο, ξημερώθηκαν στο λιμάνι της Σούδας. Κυριακή του Πάσχα 20 Απριλίου 1941, όλοι μαζί, «εν όρμω», έψαλαν το «Χριστός Ανέστη», κρατώντας αναμμένο το ελπιδοφόρο κερί της Ανάστασης…Αυθημερόν, το “ΑΒΕΡΩΦ”, ανεφοδιάστηκε και απέπλευσε, μαζί με άλλα Αγγλικά και Ελληνικά πλοία, για Αλεξάνδρεια, συνεχίζοντας τον Αγώνα με περιπολίες και συνοδείες νηοπομπών στον Περσικό κόλπο και Ινδικό Ωκεανό.
Στις 17 Οκτωβρίου 1944, επέστρεψε στη ελεύθερη Ελλάδα μεταφέροντας την Ελληνική Κυβέρνηση. Τελευταίες αποστολές του ήταν η προστασία της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, στα Δεκεμβριανά του 1944 και η συμμετοχή του, στις εορταστικές εκδηλώσεις το 1945 στη Ρόδο για την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου. Το 1956 παροπλίστηκε στο Ναύσταθμο Σαλαμίνας και το 1957 ρυμουλκήθηκε στον Πόρο όπου παρέμεινε μέχρι το 1983. Το 1984 το Πολεμικό Ναυτικό αποφάσισε να το διατηρήσει ως εθνικό σύμβολο.
Από το 1985 μέχρι σήμερα, βρίσκεται σε μόνιμο αγκυροβόλιο στο Τροκαντερό του Παλαιού Φαλήρου, συνεχίζοντας να προσφέρει στην Πατρίδα ως Μουσείο.
Είναι…το μοναδικό πλοίο στον κόσμο που, έχοντας πάρει μέρος σε δυο παγκόσμιους πολέμους, συνεχίζει, πάνω από ένα αιώνα, να έχει υψωμένη την ελληνική σημαία και να γράφει ιστορία…
ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ
Υποναύαρχος Λ.Σ (ε.α)
Αλεξανδρούπολη
