Το Καλοκαίρι του 1952, Βουλγαρικά πυρά σκότωσαν Έλληνα Ανθυπασπιστή της Χωροφυλακής και προκάλεσαν και άλλα θέματα – Η Ίλη Αρμάτων Μάχης της Αλεξανδρούπολης βομβάρδισε την Αμμονησίδα και υποχρέωσε τους Βούλγαρους να αποχωρήσουν
Συμβαίνει οι σχέσεις μεταξύ δύο κρατών να είναι δύσκολες, τεταμένες, σε κρίση, σε ρήξη. Μία τέτοια κατάσταση, όχι σπάνια και με ιδιαίτερη ένταση, εκδηλώνεται στα μεταξύ τους σύνορα, κλασσική περιοχή επαφών, τριβών, προστριβών, συγκρούσεων.
Στις αρχές της δεκαετίας τού πενήντα, η Ελλάδα και η Βουλγαρία δεν έτρεφαν τα θερμότερα και φιλικότερα των αισθημάτων η μία για την άλλη.
Η μεν ήταν προαιώνιος εχθρός της δε και αντιστρόφως. Σε παλαιές επώδυνες μεσαιωνικές πληγές είχαν προστεθεί πρόσφατες, σύγχρονες, χθεσινές.
Ένα άλλο στοιχείο είχε περιπλέξει τα πράγματα, οι δύο χώρες είχαν βρεθεί σέ διαφορετικούς συμμαχικούς συνασπισμούς και είχαν αποκτήσει ανόμοια, αντίθετα πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά συστήματα.
Υπενθυμίζεται εξάλλου ότι η Ελλάδα, μέσα σε λίγες δεκαετίες, είχε δεχθεί επανειλημμένες βουλγαρικές επιθέσεις, και ελληνικά εδάφη είχαν υποστεί σκληρότατη βουλγαρική κατοχή.
Οποιαδήποτε εμπλοκή ανάμεσα στα δύο κράτη δεν μπορούσε παρά να είναι εξαιρετικά φορτισμένη, διατρέχοντας σοβαρό κίνδυνο να εκτραπεί, να εκτροχιασθεί και να εκτραχυνθεί.
Μέσα σ’ αυτά τα πλαίσια, μέσα σ’ αυτό το κλίμα διαδραματίστηκε το ελληνοβουλγαρικό επεισόδιο στην νησίδα «Γ» του Έβρου, το καλοκαίρι του 1952. (Σημειώνεται ότι ή νησίδα εμφανιζόταν μόνον όταν ο ποταμός και η στάθμη των υδάτων του της το επέτρεπαν.)
Εκεί λοιπόν, πάνω στην νησίδα, βουλγαρικά πυρά σκότωσαν Έλληνα ανθυπασπιστή της Χωροφυλακής και προκάλεσαν και άλλα θύματα.
Η νησίδα «Γ» περιήλθε στον έλεγχο των γειτόνων. Το γεγονός έλαβε διαστάσεις. Ο στρατηγός Τσακαλώτος σημειώνει στα απομνημονεύματά του πως «Ο τύπος, ελληνικός και ξένος εμαίνετο. Η ατμόσφαιρα παρουσίαζε νευρικότητα και ως επικειμένην ρήξιν μεταξύ Ελλάδος και Βουλγαρίας».
Βεβαίως, ήταν η Χώρα μας, ήδη από μερικούς μήνες, μέλος του ΝΑΤΟ. Δεν ήταν όμως σίγουρο ότι η αλληλεγγύη των μελών του θα ήταν τέτοια ώστε να σπεύσουν σε βοήθεια της νησίδας πάραυτα και αμελλητί.
Η τότε πολιτική και στρατιωτική ηγεσία της Ελλάδας είχε αρκετή πείρα και γνώση των πραγμάτων ώστε να μην τρέφει αισιόδοξες αυταπάτες. Η νησίδα ήταν, βασικά, δικό της πρόβλημα.
Εν πάση περιπτώσει, για να υπάρξει μια απάντηση από ελληνικές πλευρές, έπρεπε να συγκεντρωθούν πρώτα τα απαραίτητα μέσα, πράγμα που έγινε με δραστηριότητα.
Ο στρατηγός Οικονομάκος στα απομνημονεύματά του αφηγείται πως η τεθωρακισμένη ίλη αναγνωρίσεως που διοικούσε τότε, διατάχθηκε να μετακινηθεί από τη Θεσσαλονίκη στη Θράκη για να αναπτυχθεί πέρα από την Ορεστιάδα το ταχύτερο, παρά την κατάσταση του οδικού δικτύου.
Αλλά φυσικά, σημαντικότερο από την συγκέντρωση δυνάμεων ήταν το αν και πώς θα χρησιμοποιηθούν. Η πολιτική ηγεσία και οι στρατιωτικοί της σύμβουλοι έπρεπε να κάνουν δύσκολες επιλογές, να πάρουν κρίσιμες αποφάσεις. Αποφάσεις πού όχι μόνο αφορούσαν την προάσπιση κυριαρχικών δικαιωμάτων και ουσιωδών συμφερόντων της Χώρας, αλλά και επηρέαζαν σημαντικές διεθνείς ισορροπίες και καταστάσεις, όχι χωρίς κινδύνους για την παγκόσμια ειρήνη. Η αδράνεια, η αναβλητικότητα, η απραξία δεν θεωρήθηκαν ότι αποτελούσαν λύσεις για το πρόβλημα. Λύσεις τέτοιου είδους δεν κρίθηκαν ότι θα εξυπηρετούσαν ικανοποιητικά τίς θέσεις της Ελλάδας.
Εξετάστηκαν διάφορες δυνατότητες αντιδράσεως. Ακόμα και εκείνη της προελάσεως του Ελληνικού Στρατού στο βουλγαρικό έδαφος. Και αυτό για να «αποδείξωμεν την ισχύν μας».
Υποστηρίχθηκε όμως και άλλη άποψη: «Μία είναι η ενδεδειγμένη λύσις: Θα κατακλείσωμεν την διαμφισβητουμένην νησίδα και καταληφθείσαν υπό των Βουλγάρων δια των πυρών του πυροβολικού μας, έτοιμοι εις πάσαν γενικωτέραν αντίδρασιν.
Η νησίς υπό τοιούτους όρους θα εκκενωθεί. Οι απαιτήσεις επ’ αυτής θα λυθούν δι’ άλλης οδού».
Η δεύτερη αυτή επιλογή είναι εκείνη πού επιλέγει. Ο στρατηγός Τσακαλώτος αφηγείται και τη συνέχεια: «Οι Βούλγαροι επί διήμερον εσφυροκοπήθησαν. Και τελικώς εγκατέλειψαν την νησίδα. Η ρήξις απεσοβήθη.»
Στα δικά του απομνημονεύματα, ο στρατηγός Οικονομάκος αναφέρει: «Η ίλη Αλεξανδρουπόλεως είχε εν τω μεταξύ προωθηθεί ακόμη βορειότερα και έκανε πυρά κατά των Βουλγάρων που κατείχαν την νησίδα “Γ”. Αυτοί απεσύρθησαν και έτσι έληξαν τα επεισόδια».
Στις 17 Αυγούστου του 1955, υπογράφτηκε στη Βάρνα, μεταξύ Ελλάδος και Βουλγαρίας συμφωνία «Περί προλήψεως και διευθετήσεως των μεθοριακών επεισοδίων και παραβάσεων».
Μαζί με τα γεγονότα, καλόν είναι να υπενθυμίζεται και η τότε ελληνική ηγεσία: ο πρωθυπουργός Νικόλαος Πλαστήρας, ο αντιπρόεδρος του Υπουργικού Συμβουλίου Σοφοκλής Βενιζέλος, ο υπουργός Εθνικής Αμύνης Γεώργιος Μαύρος, ο στρατηγός Θεόδωρος Γρηγορόπουλος, Αρχηγός του Γ ενικού Επιτελείου Εθνικής Αμύνης, ο στρατηγός Θρασύβουλος Τσακαλώτος, Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού.
Χριστόφορος Χ. Μανιάτος
Νομικός
