Μάχες και αψιμαχίες στις Φέρες, Αρδάνιο και Θυμαριά, που διεξήχθησαν κατά την διάρκεια του Α’ Βαλκανικού Πολέμου
Μέσα στα πλαίσια του Πρώτου Βαλκανικού Πολέμου, που άρχισε στις 05/10/1912, κατά το παλιό ημερολόγιο, όπως μας εξιστορεί τα γεγονότα εκείνης της εποχής ο τότε Αναπληρωτής Γενικός Διοικητής της Θράκης Κώστας Γέραγας στο βιβλίο του «Αναμνήσεις εκ Θράκης 1920-1922»: «Επί τη προσεγγίσει του βουλγαρικού στρατού εις το Δεδέ Αγάτς (Αλεξανδρούπολη) αι τουρκικαί αρχαί εγκατέλιπον την πόλιν και ετράπησαν προς συνάντησιν του εκ Γκιουμουλτζινης (Κομοτηνής)υποχωρούντος τουρκικού στρατού.
Το θέμα έφτασε και στο Βρετανικό Κοινοβούλιο, στις 28/01/1913, από τα πρακτικά του οποίου μαθαίνουμε ότι: « στο Δεδέ Αγάτς πάνω από 50 σπίτια με τους κατοίκους τους και ένα τζαμί, που περιείχε 300 πρόσφυγες ανατινάχθηκαν με δυναμίτη και ότι 3000 άνδρες, γυναίκες και παιδιά σφάχθηκαν κατά τη διάρκεια 13 ημερών, ενώ στο γειτονικό χωριό των Φερών (Ferejik) πάνω από 500 μουσουλμάνοι δολοφονήθηκαν επίσης».
Σύμφωνα πάντως με τον υπολοχαγό HermenegildWagner, πολεμικό ανταποκριτή της εφημερίδας «REICHSPOST» στο βιβλίο του «WiththevictoriousBulgarians», που εκδόθηκε το 1913, μιά κολώνα του βουλγαρικού στρατού επιτέθηκε στην Gumurjina(Κομοτηνή), όμως ο τουρκικός στρατός κατάφερε να ξεφύγει με τραίνα και να κατευθυνθεί στις Φέρες, όπου άφησε ισχυρή οπισθοφυλακή, για να καλύψει την υποχώρηση.
Ο βουλγαρικός στρατός συνέχισε να καταδιώκει τους Τούρκους και έφτασε στις Φέρες, όπου και ήρθε σε επαφή με το βουλγαρικό ιππικό που ενεργούσε από τη δεξιά όχθη του ποταμού Έβρου. Επρόκειτο για την τρίτη Βουλγαρική Ταξιαρχία ιππικού με Διοικητή τον στρατηγό Taneff.
Οι τούρκοι από τις Φέρες μετακινήθηκαν προς το Αρδάνιο (Σαρχανλή), όπου, όμως,
ελαφρές δυνάμεις των ελλήνων κατοίκων της περιοχής έδωσαν δαδιά σε αμούστακα παιδιά, με την εντολή να ανεβοκατεβαίνουν τους λόφους πάνω στα κάρα. Τα όπλα και τα κανόνια ήταν ελάχιστα.
Η μεραρχία των Τούρκων, βλέποντας να μετακινούνται συνεχώς οι φωτιές, δεν κράτησαν τις θέσεις τους και μετακινήθηκαν έτι περαιτέρω προς το χωριό Θυμαριά (Κιουπεκλή), βόρεια του οποίου πήραν θέσεις μάχης.
Στις 13 Νοεμβρίου 1912 τα βουλγαρικά στρατεύματα ήρθαν σε επαφή με τους τούρκους, κατά των οποίων άνοιξαν πυρ με βαριά πυροβόλα. Η μάχη ήταν σκληρή και κράτησε μέχρι τις 2 το μεσημέρι, όταν οι τούρκοι ύψωσαν λευκή σημαία και έθεσαν όρους για να διαπραγματευθούν. Τους όρους όμως αυτούς δεν δέχτηκαν οι Βούλγαροι και έτσι η μάχη συνεχίστηκε μέχρι τις 2 το μεσημέρι της 15ης Νοεμβρίου, όταν οι τούρκοι συνειδητοποίησαν τη δύσκολη θέση τους και παραδόθηκαν.
Ανάμεσα στους αιχμαλώτους ήταν ο MahomedJaverPasha(Διοικητής του Στρατού του Cirdjali), ο HamidBey(αρχηγός του Επιτελείου) και οι συνταγματάρχες FasilBeyκαι EmeufBey, διοικητές μεραρχιών.
Οι εφημερίδες της εποχής (NYTIMESτης 30-11-1912 και PoveryBayHeraldτης 4-12-1912) ανεβάζουν τον αριθμό των αιχμαλώτων σε 8.879 άνδρες, 252 αξιωματικούς και 2 στρατηγούς. Σύμφωνα μάλιστα με τις εφημερίδες η παράδοση οφειλόταν στην έλλειψη εφεδρειών, ενώ γινόταν λόγος για τη σκληρή μάχη που είχε προηγηθεί της αιχμαλωσίας των Τούρκων.
Οι τελευταίοι στάλθηκαν αρχικά στο Διδυμότειχο και έπειτα στο Δεδεαγατς, εκτός από τους στρατηγούς, που στάλθηκαν στις Σαράντα Εκκλησιές.
Οι αιχμάλωτοι παρέμειναν στο Δεδέ Αγάτς τουλάχιστο μέχρι και το Μάρτιο του 1913, καθόσο γερμανός ναυτικός αναφέρει στις 24/03/1913 τα εξής: «Ήδη Τούρκοι αιχμάλωτοι και μεταξύ αυτών και αξιωματικοί βοηθούν ως εργάται ανθρακείς, ίνα προμηθεύωσι τον βουλγαρικόν στρατόν. Πολλοί πληγωμένοι αποστέλλονται ενταύθα και καθ’εκάστην βλέπει τις νέα νοσοκομεία του ρωσσικού και βουλγαρικού ερυθρού σταυρού…»
Δυστυχώς, με αίμα καταγράφηκε στην ιστορία του τόπου μας η απελευθέρωσή του από τον Οθωμανικό ζυγό το 1912. Άνοιγε ένα νέο κεφάλαιο, μαύρο και σκοτεινό όμως, γιατί η νέα κατοχή και ο Aπαγκόσμιος πόλεμος, που ακολούθησε ύστερα από λίγο, είχαν ως αποτέλεσμα την οικονομική παρακμή του και ερήμωση.
Γιώργος Νεδέλτσος
Δικηγόρος-Ερευνητής
Υποσημείωση:
Οι φωτογραφίες είναι από το φωτοαρχείο του Αλεπάκου Πέτρου, Δικηγόρου-Ιστορικού ερευνητή.
Βιβλιογραφία
1. Report of the International commission to inquire into the causes and conduct of the Balkan wars (1914)
2. ΘΡΑΚΗ ΜΟΡΦΕΣ & ΓΕΓΟΝΟΤΑ 1902-1922, Κ. Παπαθανάση-Μουσιοπουλου, 1991
3. Αναμνήσεις εκ Θράκης 1920-1922, Κ. Γεραγας
4. ΘΡΑΚΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ 1912-1920, Πέτρου Γεωργαντζή
5. With the Turks in Thrace / by Ellis Ashmead-Bartlett, special correspondent of the “Daily telegraph” in collaboration with Seabury Ashmead-Bartlett. London, 1913
6. Η ΘΡΑΚΗ ΥΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΔΙΟΙΚΗΣΙΝ, Δημ. Σβολόπουλος (1922).
7. With the victorious Bulgarians, by Hermenegild Wagner, Houghton Mifflin Company (Boston, New York), 1913
8. My memoirs, Windisch-Graetz, 1921
9. αρχείο Εφημερίδων: NY TIMES(30-11-1912), Povery Bay Herald (4-12-1912) Σεκολο του Μιλάνου, «Εσπερινού Ταχυδρόμου, «ΕΜΠΡΟΣ» (14-11-1912), NY TIMES (27-11-1912) «REICHSPOST» και ΧΡΟΝΟΣ (17-11-1912).
10. Άρθρο Αλεπάκου Πέτρου, δικηγόρου-ερευνητή, στο φύλλο 211, Μάρτιος 2010, της εφημερίδας ‘ΠΟΛΙΤΗΣ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ’.
11. φωτοαρχείο Γεωργίου Π.Αλεπάκου
12. « Τουριστικός, Ιστορικός, Αρχαιολογικός Οδηγός Θράκης», Δημήτριος Δ. Καρακούσης
