Τι έλεγε το 1936 ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών για Λήμνο και Σαμοθράκη – Η Τουρκία δεν μετείχε στη Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων για τα Δωδεκάνησα – Τι λέγει η Συνθήκη της Λωζάνης για Σάμο, Χίο, Λέσβο, Ικαρία
Οι Τούρκοι επιθυμούν την αποστρατιωτικοποίηση νησιών που ανήκουν στην Ελλάδα.
Υποστηρίζουν ότι αποτελούν, ως είναι και ως έχουν, κίνδυνο γι’ αυτούς.
Κίνδυνο για μια νέα Μικρασιατική εκστρατεία. Πράγμα ελάχιστα πιθανό, ελάχιστα πιστευτό.
Ως γνωστόν, πρόκειται για τρεις ομάδες νησιών, κάθε μία με το δικό της νομικό καθεστώς.
Για τον αφοπλισμό τους επικαλούνται διάφορα και πολλά. Όσον άφορά δύο από τις τρεις ομάδες, τα πράγματα θα έπρεπε να είναι εξαιρετικά απλά.
Πράγματι, είναι κάπως παράδοξο, ή μάλλον πολύ παράδοξο, η γείτων Τουρκία να αμφισβητεί το δικαίωμα της Ελλάδος να επαναστρατιωτικοποιήσει τη Λήμνο και τη Σαμοθράκη, όταν μετά τη Σύμβαση του Μοντρέ (20 Ιουλίου 1936) ο Τούρκος υπουργός των Εξωτερικών Τεφήκ Ρουσδή Αράς έλεγε στη Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση στις 31 Ιουλίου 1936.
«Οι διατάξεις που αναφέρονται στα νησιά Λήμνος και Σαμοθράκη, τα οποία ανήκουν στη γείτονα και φίλη Ελλάδα και τα οποία ήσαν αποστρατικοποιημένα, με βάση τις σχετικές διατάξεις της Συνθήκης της Λωζάννης σημαίνουν ότι καταργούνται και αυτές από τη Συνθήκη του Μοντρέ.»
Ασεβούν λοιπόν περίπου σήμερα οι Τούρκοι, προς την επίσημη γνώμη που εξέφρασε, τότε, επίσημα και αρμόδια προσωπικότητά τους σε επίσημο χώρο.
Για τα Δωδεκάνησα, οι λόγοι τους οποίους επικαλείται η Άγκυρα έχουν κάτι το ιδιαίτερο που προκαλεί.
Πρόκειται για την Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων με την Ιταλία (10 Φεβρουάριου 1947) την οποία όμως δεν έχει υπογράψει, δεν ανήκει στα συμβαλλόμενα κράτη, όπως απαιτεί το Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο.
Και αυτό είναι φυσικά συνέπεια του ότι η εμπλοκή της Τουρκίας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρξε εξαιρετικά ετεροχρονισμένη.
Το γεγονός αυτό συνέβηκε στις 23 Φεβρουάριου 1945, ενώ οι Κοζάκοι ήσαν 50 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα ενός Ράιχ που επρόκειτο ν’ αποδειχθεί βραχύβιο.
Η Ιταλία είχε ήδη παύσει να είναι εχθρός από το 1943, για να γίνει συνεμπόλεμος, σχεδόν σύμμαχος.
Η Τουρκία λοιπόν δεν έχει θέση στη Συνθήκη των Παρισίων. Αν όμως είχε τιμήσει την υπογραφή της σε μια άλλη συνθήκη, θα είχε κερδίσει το δικαίωμα να είναι παρούσα. Πράγματι, η Τουρκία, στις 19 Οκτωβρίου 1939, είχε υπογράψει με την Γαλλία και τη Μεγάλη Βρεταννία μια Συνθήκη Αμοιβαίας Συνδρομής.
Για να προσεταιριστούν την Άγκυρα, οι Σύμμαχοι ήσαν πρόθυμοι να δώσουν πολλά και έδωσαν. Ήδη οι Γ άλλοι είχαν παραχωρήσει σ’ αυτήν το σαντζάκιο της Αλεξανδρέττας που δεν άνήκε σ’ αυτήν, αλλά στη Συρία.
Συνέχισαν οι Αγγλογάλλοι με γενναιόδωρη οικονομική βοήθεια και όχι λίγο πολεμικό υλικό του οποίου εστερούντο οι ίδιοι.
Τελικά επέτυχαν τη συμμαχία με την Τουρκία που έβλεπαν με υπερβολική αισιοδοξία και κάποια αφέλεια.
Μεταξύ άλλων, η συνθήκη περιλάμβανε την υποχρέωση της Τουρκίας να πολεμήσει στο πλευρό των Αγγλογάλλων σε περίπτωση ιταλικής επιθέσεως εναντίον τους.
Αυτό δε συνέβηκε στις 10 Ιουνίου 1940, ενώ συγχρόνως η νίκη της Γερμανίας ήταν για πολλούς προσεχής και προφανής.
Η Τουρκία, τότε, αγνόησε, αθέτησε, απαρνήθηκε την υπογραφή της, επικαλούμενη άπιαστο, απίθανο, απίστευτο πρόσχημα.
Υποστήριξε, χωρίς φυσικά να πείσει, πως αν πολεμήσει τη μουσσολινική Ιταλία, η σταλινική Σοβιετική Ένωση θα της κηρύξει τον πόλεμο. Πρωτόκολλο της Συνθήκης, όχι τυχαία προστεθέν, απήλλασσε την Άγκυρα απ’ όποια ενέργεια θα την εξέθετε σ’ έναν τέτοιο κίνδυνο.
Θεία δίκη ίσως δεν άφησε την παρασπονδία της γείτονος χωρίς τιμωρία. Δεν έλαβε μέρος στον πόλεμο κατά της Ιταλίας και μας απήλλαξε της παρουσίας της στις διαπραγματεύσεις για την ειρήνη με τη Ρώμη, όπου θα ήταν σαφώς οχληρή για μας.
Η τρίτη ομάδα νησιών Ικαρία, Λέσβος, Σάμος, Χίος, όπως άλλωστε και οι προηγούμενες, καλύπτεται, όσον άφορά την επαναστρατιωτικοποίηση, από το δικαίωμα στη νόμιμη άμυνα.
Όμως, κάτι που κάποτε δεν είναι γνωστό ή ξεχνιέται, είναι πως η διάταξη που αναφέρεται στα νησιά αυτά δεν προβλέπει τον πλήρη αφοπλισμό τους αλλά μόνον τον μερικό (Άρθρο 13 της Συνθήκης της Λωζάννης, 24.7.1923.)
Στο διάστημα τού Μεσοπολέμου στάθμευαν εκεί όχι ασήμαντες δυνάμεις.
Με τον «Οργανισμόν Στρατού» του 1925 προβλεπόταν «Ταξιαρχία Αρχιπελάγους» με το στρατηγείο της στη Μυτιλήνη και δύο συντάγματα πεζικού, το ένα (22ο) στη Μυτιλήνη και το άλλο (23ο) στη Χίο.
Σημειώνεται η χρήση του όρου «Αρχιπέλαγος». Έχει και νομική σημασία. Από το 1935 και μέχρι τον πόλεμο, θα εδρεύει στην Μυτιλήνη το στρατηγείο τής XIII Μεραρχίας Πεζικού, μίας από τις δεκατρείς του τότε Ελληνικού Στρατού.
Τελικά θα περιλάμβανε τρία συντάγματα πεζικού-ένα στη Σάμο (18ο), ένα στη Μυτιλήνη (22ο), ένα στη Χίο (23ο).
Εν πάση περιπτώσει, νησιά που απειλούνται δεν αποστρατιωτικοποιούνται.
Χριστόφορος Χ. Ματιάτος
Νομικός
