Στις 12 Ιουλίου 1913, αγήματα από τα πολεμικά σκάφη του Ελληνικού Στόλου αποβιβάζονται και παρελαύνουν στους δρόμους της πόλης
Η 14ηΜαίου 1920 εορτάζεται στην Αλεξ/πολη ως η μέρα που κατά άλλους απελευθερώθηκε από τον Ελληνικό Στρατό και κατά άλλους παραδόθηκε στην Ελλάδα από τη Διασυμμαχική Διοίκηση Θράκης μετά το πέρας του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και την ολοκλήρωση των Συνδιασκέψεων του Νειγύ και Σεβρών των επακόλουθων Συνθηκών. Η πρώτη όμως απελευθέρωση συμπληρώνει στις 12 Ιουλίου 2013 εκατό έτη από την 12ηΙουλίου 1913 και έγινε από τον Εθνικό Στόλο και το 29οΣύνταγμα Πεζικού του Πολεμικού Ναυτικού!
Με την έναρξη του Β΄ Βαλκανικού Πολέμου ο Στόλος με Αρχηγό του Υποναύαρχο Γεώργιο Κουντουριώτη έχει αναπτυχθεί στο Βόρειο Αιγαίο. Στις 25 Ιουνίου και ενώ το Θ/Κ ΑΒΕΡΩΦ ήταν αγκυροβολημένο στη Θάσο ήρθε η πληροφορία ότι το Βουλγαρικό πολεμικό σκάφος ΜΠΕΛΟΜΟΡΕΤΣ, αγνώστων λοιπών στοιχείων, βρισκόταν στον λιμένα Δεδέαγατς, οπότε διατάχθηκε το Επίτακτο Οπλιταγωγό ΜΥΚΑΛΗ να πλεύσει εκεί και να το συλλάβει. Όταν αυτό κατέπλευσε στα πρόσγεια του Δεδέαγατς ζήτησε πλοηγό για να προκαλέσει την έξοδο του ΜΠΕΛΑΜΟΡΕΤΣ.
Το δε Α/Τ ΣΦΕΝΔΟΝΗ προσπάθησε να προσεγγίσει στα 2,5 νμ αλλά δέχθηκε πυρά άνευ όμως αποτελέσματος οπότε και απομακρύνθηκε. Η ΜΥΚΑΛΗ παρέμεινε στην περιοχή περιπολώντας ώστε να εντοπιστεί έγκαιρα η πιθανολογούμενη υποχώρηση των Βουλγάρων από το Δεδέαγατς. Στις 26 Ιουνίου και ενώ περιπολούσε μαζί με το Θ/Κ ΨΑΡΑ τα δύο πλοία δέχθηκαν βολές πυροβόλου. Όμως δεν απάντησαν στα πυρά για να μην πλήξουν άμαχο Ελληνικό πληθυσμό.
Στις 3 Ιουλίου 1913 ο Κωνσταντίνος διατάζει τον Κουντουριώτη να γίνει αναγνώριση ακτών, ώστε να βρεθεί κατάλληλο σημείο για απόβαση με σκοπό την κατάληψη του Δεδέαγατς. Η αποστολή ανατέθηκε στο Α/Τ ΛΟΓΧΗ, το οποίο αν και δέχθηκε βολές πυροβόλων ξηράς από την περιοχή της Μαρώνειας μπόρεσε να την ολοκληρώσει επιτυχώς, εντοπίζοντας ως καταλληλότερη ακτή αυτή της Αγ. Παρασκευής.
Στις 9 Ιουλίου 1913 πάλι έρχονται πληροφορίες στο Επιτελείο του Κουντουριώτη ενώ είναι αγκυροβολημένοι με τον ΑΒΕΡΩΦ στην Καβάλα, ότι οι Βούλγαροι εγκατέλειψαν το Δεδέαγατς. Αποστέλλεται το Α/Τ ΙΕΡΑΞ να πλεύσει το δυνατόν πλησιέστερα στις ακτές της πόλης ώστε να επιβεβαιώσει το γεγονός. Στις 10 Ιουλίου 1913 ο ΙΕΡΑΞ απάντησε αρνητικά οπότε διατάχθηκε και την επομένη να περιπλεύσει τις ακτές από Μάκρη έως Δεδέαγατς σε απόσταση 1 νμ.
Κατά την περιπολία του της 11 Ιουλίου στι 03:00 μία λέμβος πλησίασε τον ΙΕΡΑΚΑ και έδωσε πληροφορία ότι οι Βούλγαροι είχαν εγκαταλείψει την πόλη. Με νεώτερο τηλεγράφημά του ο ΙΕΡΑΞ αναφέρει ότι κατά την αποχώρησή τους οι Βούλγαροι έβαλαν φωτιά σε αποθήκες και κινδύνευε η πόλη. Ο Κουντουριώτης ραδιοτηλεγραφεί στον Κωνσταντίνο για τις εξελίξεις, διατάζει τα Θωρηκτά ΣΠΕΤΣΕΣ και ΥΔΡΑ καθώς και το Α/Τ ΑΣΠΙΣ να πλεύσουν και να αγκυροβολήσουν μαζί με τον ΙΕΡΑΚΑ έξωθεν του λιμένος Δεδέαγατς και ταυτόχρονα αποπλέει στις 13:00 της 11ηςΙουλίου με το ΑΒΕΡΩΦ, και το Αντιτορπιλλικό ΘΥΕΛΑ και ΝΕΑ ΓΕΝΕΑ.
Κατά τον πλου του ΑΒΕΡΩΦ προς Δεδέαγατς ο Αβέρωφ εισήλθε στο ναρκοπέδιο που είχαν ποντίσει οι Βούλγαροι και παραλίγο να προσκρούσει σε νάρκη, όταν πέρασε μόλις 5 μέτρα πλησίον αυτής. Την 19:30 της ίδιας μέρας η ναυτική μοίρα του ΑΒΕΡΩΦ αγκυροβόλησε στον όρμο Δεδέαγατς μαζί με τα ήδη αγκυροβολημένα Θ/Κ ΣΠΕΤΣΑΙ, ΥΔΡΑ και Α/Τ ΙΕΡΑΞ και ΑΣΠΙΣ. Στις 21:00 μία ατμάκατος του ΑΒΕΡΩΦ έφερε στο πλοίο τον Μητροπολίτη Αίνου Ιωακείμ, καθώς ήταν η μόνη αρχή στην περιοχή, ώστε να ληφθούν πληροφορίες και να γίνουν οι απαραίτητες συνεννοήσεις.
΄Ετσι φτάνουμε στην πολυπόθητη απελευθέρωση, όταν στις 05:00 π.μ. της 12ηςΙουλίου 1913 αγήματα από τα πλοία του Στόλου αποβιβάζονται και παρελαύνουν στους δρόμους της πόλης. ΄Επειτα κατέκλυσαν στους στρατώνες όπου τους προσφέρθηκαν τρόφιμα και μπύρα. Στρατιωτικός Διοικητής ανέλαβε ο Πλωτάρχης Στυλιανός Μαυρομιχάλης ΒΝ και υποδιοικητής ο Ανθυποπλοίαρχος Παναγιώτης Βανδώρος ΒΝ.
Όπως περιγράφει ο ίδιος: «Μας έκαμε μεγάλην εντύπωσιν ότι κατά την υπό των Βουλγάρων κατοχήν της πόλεως -ελληνικής πλην μερικών οικιών εις την βορείαν συνοικίαν όπου εξακολούθουν να κατοικούν ολίγαι βουλγαρικαί οικογένειαι- είχον αντικατασταθή αι επιγραφαί των καταστημάτων δια βουλγαρικών και δη με βουλγαρικάς καταλήξεις, επληροφορήθημεν δε ότι είχον αρχίσει να αποξέουν και τας επιγραφάς των επιτυμβίων πλακών προς αντικατάστασίν των δια βουλγαρικών καταλήξεων».
Με την αποβίβαση του Αγήματος, εντοπίστηκε και το μοναδικό βουλγαρικό πλοίο στο Αιγαίο το ΜΠΕΛΟΜΟΡΕΤΣ το οποίο…αποδείχθηκε ότι ήταν ένα μικρό ρυμουλκό λιμένος αγορασμένο από έναν Εβραίο επιχειρηματία στη Θεσσαλονίκη, το οποίο μάλιστα είχε επικαθήσει στο λιμάνι και είχε τεθεί εκτός! Το προσωπικό της μηχανής των πλοίων επισκεύασε τις ζημιές που είχαν προκληθεί στο σιδηροδρομικό υλικό της περιοχής (Μηχανές, βαγόνια, γραμμές, κλειδιά). Μάλιστα βρέθηκε και ο πολυτελής συρμός που είχε δωρίσει ο Αυτοκράτορας της Γαλλίας Ναπολέων ο ΙΙΙ στον Σουλτάνο Μουράτ. Σήμερα μπορεί κανείς να το δει στο Σιδηροδρομικό Μουσείο στην Αθήνα.
Παράλληλα ένα άγημα από το Α/Τ ΑΕΤΟΣ αποβιβάστηκε στην Μάκρη όπου και από εκεί είχαν αποχωρήσει οι Βούλγαροι. Οι δε υποπρόξενοι των Μεγάλων Δυνάμεων επιβιβάστηκαν στον ΑΒΕΡΩΦ όπου επισκέφτηκαν τον Αρχηγό Στόλου Γεώργιο Κουντουριώτη.
Κατά τη διάρκεια του Β΄ Βαλκανικού Πολέμου και επειδή το Ναυτικό δεν είχε αντίπαλο στο Αιγαίο – το Βουλγαρικό Ναυτικό περιορίστηκε στις βάσεις του στη Μαύρη Θάλασσα – συγκρότησε ένα Σύνταγμα Πεζικού με τρία Τάγματα από τα αγήματα που χρησιμοποιήθηκαν κατά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο για την κατάληψη των νησιών, το προσωπικό των πολεμικών πλοίων σε μακρά επισκευή, των βοηθητικών που είχαν παροπλιστεί, των εφέδρων που είχαν κληθεί από την κήρυξη του πρώτου πολέμου και είχαν παραμείνει αχρησιμοποίητοι στον Ναύσταθμο και από άνδρες των πυροβολείων Καστέλας, Ψυττάλειας και Πούντας.
Επικεφαλής ορίστηκε ο Αντιπλοίαρχος Κ. Τυπάλδος κυβερνήτης του αντιτορπιλικού ΝΙΚΗ.
Από το Ναυτικό Σύνταγμα μετά τη συμμετοχή του στις επιχειρήσεις της Γευγελής, της Θάσου, της Καβάλας, του Νευροκοπίου και της Δράμας εντάχθηκε στηνVIIΜεραρχία και αφού συγκεντρώθηκε στην Κεραμωτή το 2οΤάγμα του με επικεφαλής τον Πλωτάρχη Νικόλαο Αθανασίου μεταφέρθηκε με τους 2 από τους 3 λόχους του με το Ο/Π ΜΥΚΑΛΗ το οποίο κατέπλευσε την 18:30 στο Δεδέαγατς και ενίσχυσε τα αγήματα των πλοίων.
Στις 14 Ιουλίου αποβιβάστηκαν και τα υπόλοιπα 2 Τάγματα. Στις 15 Ιουλίου ξεκινά υπό του Ανθυποπολοιάρχου Καρόλου Βρυάκου η συστηματική ναρκαλιεία του όρμου, η οποία ήταν δύσκολη και επίπονη, καθώς ήταν άγνωστος ο τύπος και η θέση τους. Μετά από 4 ημέρες αλιεύτηκαν 9 νάρκες.
Μετά από πληροφορίες ότι οι Τούρκοι κατέλαβαν το Σουφλί το Ναυτικό Σύνταγμα στις 16 Ιουλίου κινείται προς Ρουμτζούκι (Δορίσκο) και Φερετζίκ (Φέρες) τις οποίες καταλαμβάνει στις 17 Ιουλίου, ενώ μέχρι την 20ηΙουλίου καταλαμβάνονται Πασματζίκι (Τριφύλλι), Δαδιά και Θερμοφωλιά (Κορνοφωλιά).
Ενώ οι διαπραγματεύσεις στο Βουκουρέστι προχωρούν ο Κωνσταντίνος διατάζει το Ν. Σύνταγμα να αποφύγει σύγκρουση με τους Τούρκους. Στις πληροφορίες που έρχονται περί παραχωρήσεως της Θράκης στους Βουλγάρους οι κάτοικοι του Δεδέαγατς εξεγείρονται και διαμαρτύρονται έντονα.
Δυστυχώς επαληθεύονται οι φήμες, στις 26 Ιουλίου ο Κωνσταντίνος στην ημερήσια διαταγή του ανακοινώνει τα αποτελέσματα της Συνθήκης του Βουκουρεστίου, το πέρας του πολέμου και τα νέα σύνορα της Ελλάδος και αυτά δεν περιλαμβάνουν την Θράκη παρά σταματούν στον Νέστο. Στις 30 Ιουλίου ο Στόλος στις 10:00 αποπλέει από το Δεδέαγατς για να ξαναέρθει μετά από επτά χρόνια και να ολοκληρώσει τον αρραβώνα της 12ηςΙουλίου 1913.
Αντιπλοίαρχος ε.α
Αθανάσιος Κατσίκης ΠΝ
Επιμέλεια κειμένου: Παναγιώτης Κουσίδης
Σημείωση: Toιστορικό αυτό κείμενο δημοσιεύθηκε την 12ηΙουλίου 2013 στην εφημ.Θράκη Press
