Τότε που ο Ποταμός Έβρος, ήταν ακόμη πλωτός – Γράφει ο Πέτρος Γ. Αλεπάκος
Στις 22 Ιανουαρίου / 3 Φεβρουαρίου 1830,εννέα σχεδόν έτη μετά την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, στο Συνέδριο που διεξήχθη στο Υπουργείο Εξωτερικών στο Λονδίνο, οι πληρεξούσιοι της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίαςκαι της Ρωσίαςυπέγραψαν ένα πρωτόκολλο που κήρυσσε την Ελλάδαανεξάρτητο, κυρίαρχο κράτος. Το πρώτο από τα 11 άρθρα διακήρυξε την ανεξαρτησία: «Η Ελλάδαθα συγκροτήσει ένα ανεξάρτητο κράτος και θα απολαμβάνει όλα τα δικαιώματα, πολιτικά, διοικητικά και εμπορικά, που αποδίδονται στην πλήρη ανεξαρτησία.» Το άρθρο 2 καθόρισε τα όρια του νέου κράτους, ενώ το άρθρο 3 ανέφερε ότι το ελληνικό πολίτευμα θα ήταν μοναρχικό, υπό την κυριαρχία του Πρίγκιπα της Ελλάδας. Για τη θέση του μονάρχη οι συμβαλλόμενες χώρες επέλεξαν τον πρίγκιπα Λεοπόλδο(LeopoldGeorgChristianFriedrich) της Σαξονίας-Κόμπουρκ & Γκότα (Saxe-CoburgandGotha) μετέπειτα πρώτο Βασιλιά του Βελγίου.
Είχε προηγηθεί ο Ρώσσο-τουρκικός πόλεμος των ετών 1828-1829,όταν η Θράκη είχε καταληφθεί από Ρωσικά στρατεύματα, υπό τον στρατάρχη Ντιέμπιτς(Diebitsch). Μάλιστα στις 7 Σεπτεμβρίου του 1829, οι Ρώσοι κατέλαβαν την Αίνο, ενώ στον κόλπο του Σάρουείχε αγκυροβολήσει ο ρωσικός στόλος υπό τον ναύαρχο Χέιντεν (LodewijkSigismundVincentGustaafvanHeiden),αποκόπτοντας ουσιαστικά την επικοινωνία με την Αδριανούπολη, γιατί ο Έβροςποταμός, ή Μαρίτσα, όπως αποκαλούνταν τότε, ήταν πλωτός, όλο το χρόνο για επίπεδες βάρκες, ενώ από τον Οκτώβριομέχρι τα μέσα του Ιουνίουκαι για μεγαλύτερα πλοία. Ο Σουλτάνος αναγκάστηκε κάτω από τον κίνδυνο να καταληφθεί η ίδια η Κωνσταντινούποληνα υπογράψει τη λεγόμενη Συνθήκη τηςΑδριανούποληςστις 14 Σεπτεμβρίου 1829με την οποία αναγνωρίστηκε η ελληνική ανεξαρτησία απ’ την Οθωμανική αυτοκρατορία.
Τον Μάιοτου1830,ο AdolphusSlade(1804 –1877), Βρετανός Ανθυποπλοίαρχος,ξεκίνησε από την Αδριανούπολημε ένα Ελληνικό καΐκι που είχε έρθει από τη Σμύρνηφέρνοντας λεμόνια και μέσω του ποταμού Έβρου, πέρασε από το Διδυμότειχο, το Σουφλί, τα ερείπια της Τραιανούποληςκαι κατέληξε στην Αίνο. Ας τον παρακολουθήσουμε σε αυτό το ταξίδι του, όπως ο ίδιος το περιγράφει στο βιβλίο του «RECORDS OF TRAVELS IN TURKEY, GREECE AND A CRUISE IN THE BLACK SEA WITH THE CAPITAN PASHA IN THE YEARS 1829, 1830 AND 1831», VOL. II., LONDON : SAUNDERS AND OTLEY, CONDUIT STREET. 1833:
Ξεκίνησαν από το τελωνείο στον Τούντζα και σε απόσταση μισού μιλίου, μπήκαν στη Μαρίτσα. Το ποτάμι ήταν ήδη τόσο χαμηλό που κολλούσαν συχνά τα πρώτα δέκα μίλια, υποχρεώνοντας τους βαρκάρηδες να βγαίνουν στις όχθες. Η πλοήγηση ανά πάσα στιγμή ήταν τόσο περίπλοκη με τις αμμοθίνες που υπήρχαν αλλά εμποδιζόταν και από τους φράχτες που αναπτύσσονταν εγκάρσια στο ποτάμι, για να ρίξουν το ρεύμα του ποταμού στους νερόμυλους που ήταν στις όχθες. Κατά συνέπεια, τα σκάφη δεν μπορούσαν να πλέουν τη νύχτα. Οι όχθες στα πρώτα έξι μίλια ήταν γεμάτες με ιτιές, αλλά αφού περάσαν το Ταρταρ Κιοι, ένα μικρό χωριό, ήταν επίπεδες και αδιάφορες. Στο ηλιοβασίλεμα κολλήσαν το σκάφος στην όχθη και φτιάξανε το δείπνο.
Νωρίς το επόμενο πρωί φτάσανε στο στόμιο του παραπόταμου Κιζιλντερε, στη δεξιά όχθη της Μαρίτσα. Επειδή ήταν πολύ ρηχό για να προχωρήσουν περαιτέρω με το σκάφος, κατεβήκαν και περπατήσαν μέσα από μουριές προς το Διδυμότειχο, που βρίσκεται στην πλαγιά ενός λόφου στην αριστερή όχθη του παραπόταμου, ένα μίλι από τη Μαρίτσα.
Το Διδυμότειχο μέσα και έξω από τα τείχη κατοικούνταν από 9000 κατοίκους, Μουσουλμάνους και Χριστιανούς. Υπήρχαν επιγραφές στις πύλες του κάστρου, αλλά οι Ρώσοι το 1829τις έβγαλαν και τις μετέφεραν καταστρέφοντας τες. Αφαίρεσαν επίσης από το μέρος όλα τα κανόνια, σπάζοντας τα σε δύο κομμάτια.
Ο Sladeπήγε στην οικία του επισκόπου. Επίσκοπος ήταν ο Καλλίνικος,με καταγωγή από την Κάντια(Ηράκλειο),ο οποίος εξεπλάγη όταν τον είδε, αλλά ταυτόχρονα ευχαριστήθηκε πολύ, γιατί ήταν ο μόνος Φράγκος ταξιδιώτης που πέρασε από εκεί τα τελευταία δέκα χρόνια. Ο Επίσκοπος παραπονέθηκε ότι το χαράτσι ήταν βαρύ εκείνο το έτος, σαράντα οκτώ, είκοσι τέσσερις και δώδεκα πιάστρες για άνδρες, νεαρούς άνδρες και παιδιά αντίστοιχα. Η επισκοπή του περιείχε εξήντα χωριά. Τα έσοδά του όμως δεν ξεπέρασαν τις 9000 πιάστρες, τα δύο τρίτα των οποίων είπε ότι πήγαν στον Πατριάρχη και δεν έμεινε τίποτα για τα έξοδα του. Ανάμεσα σε διάφορα, ο Καλλίνικοςρώτησε τον Sladeγιατί οι Έλληνες έπρεπε να έχουν έναν αλλοδαπό για να τους κυβερνήσει (εννοούσε τον πρίγκιπαΛεοπόλδο);«Τουλάχιστον», είπε, «πρέπει να βαφτιστεί και να παντρευτεί Ελληνίδα».
Κοντά στην Επισκοπική οικία ήταν ένα απεχθές μπουντρούμι όπου είχαν φυλακιστεί πολλοί από τους Γάλλους που είχαν συλληφθεί στην Αίγυπτο(εννοεί την εκστρατεία του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο και την Συρία των ετών 1798-1801). Για να φτάσουν σε αυτό κατεβήκαν στο κάτω μέρος ενός ξεραμένου βαθιού πηγαδιού , όπου στη μία πλευρά του υπήρχε μια χαμηλή πόρτα μέσω της οποίας συρθήκαν και μετά από εκεί, πάντα κατεβαίνοντας μέσα από ένα στενό πέρασμα βρεθήκαν όλοι μαζί κάτω από ένα μεγάλο σφαιρικό θόλο. Η ψυχρή υγρασία του χώρου χτύπησε την ψυχή του Slade, όπως και τα οστά του, γιατί αναλογίστηκε τη μοίρα των διαφόρων ενοίκων του. Στους τοίχους υπήρχαν απομεινάρια γραφής, από τα οποία ξεχώρισε τις ακόλουθες προτάσεις – icideuxofficiers, etvingtsousofficiersdelasixieme…. sontenfermés…malheureuxsontmortsici…(εδώ δυο αξιωματικοί και είκοσι υπαξιωματικοί του έκτου… έχουν φυλακιστεί…δυστυχείς άνθρωποι έχουν πεθάνει..) .
Υπήρχαν επίσης τέσσερα χαρακτικά φτιαγμένα με κάρβουνο – ο Ναπολέων με άλογο, όχι κακή ομοιότητα – πυροβολικό σε κίνηση – ένας Ουσάρος που χτυπούσε με σπαθί ένα Μαμελούκο – μια ομάδα γρεναδιέρων. Τι απέγιναν αυτοί οι δυστυχείς δεν μπόρεσε να μάθει, ίσως πέθαναν εκεί.
Επρόκειτο να φύγουν, όταν κάποιες ανθρώπινες φωνές που ακούστηκαν κάτω από τα πόδια του τον εξέπληξαν και συγκρατήθηκε. Ήρθαν από ένα άνοιγμα φτιαγμένο για να περνάει ο αέρας και κατεβάζοντας μια λάμπα, διακρίναν δύο Τούρκους και ένα Έλληνα σε ένα μπουντρούμι δεκαπέντε πόδια κάτω από αυτό που στεκόταν ο Slade. Επιχείρησε να κατεβεί, αλλά το κλειδί της σιδερένιας πόρτας δε μπορούσε να βρεθεί. Έτσι oSladeτους έστειλε μερικά χρήματα στο καλάθι με το οποίο τους έστελναν τα λιγοστά τους τρόφιμα. Φώναξαν ευχαριστώ για το απροσδόκητο και άνευ προηγουμένου δώρο και κάλεσαν τον δεσμοφύλακα να τους δώσει ψωμί.
Στη συνέχεια, ο διάκονος, που ήταν ο ξεναγός του Slade, τον οδήγησε σε ένα μικρό εκκλησάκι μεγάλης αγιότητας που ήταν σκαμμένο στο βράχο κοντά στο κάστρο. Χρονολόγησε την ύπαρξή του πάνω από χίλια χρόνια και απέδωσε μερικά θαύματα σε δύο ξύλινες εικόνες του Χριστού και της Παναγίας, τις οποίες φίλησε με ευσέβεια. Υπήρχαν, του είπε ο διάκονος, κι άλλες πολύτιμες αρχαιότητες, όπως ψηφιδωτά, έως ότου ήρθαν οι Ρώσοι: τα πήραν μαζί τους.
Αποχαιρετώντας στη συνέχεια τον Επίσκοπο Καλλίνικο, ο Sladeεπιβιβάστηκε το απόγευμα και συνέχισαν το ταξίδι τους. Η γυμνή μονοτονία στις όχθες άλλαξε σύντομα με χαμηλούς, δασώδεις, κυματιστούς λόφους και το ρέμα έρρεε σε μια στενότερη κοίτη, συνεπώς γρηγορότερα. Αλλά η ζέστη ήταν τόσο αφόρητη που δεν μπορούσε να ευχαριστηθεί μέχρι το βράδυ. Ο ήλιος είχε χαμηλώσει πίσω από τα δέντρα και χιλιάδες πουλιά τους χαιρέτησαν με το κελάηδισμά τους και ο ήχος των κουπιών έγινε ευχάριστη συνοδεία στις νότες τους.
Περάσαν το Σουφλίστη δεξιά όχθη, ένα χωρίο τετρακοσίων σπιτιών, που βρίσκεται στην πλαγιά ενός καλλιεργημένου λόφου, δυο μίλια από το ποτάμι και φημιζόταν για το κρασί του. Στις οκτώ δέσανε για το βράδυ σε ένα πάσσαλο στην αριστερή όχθη κι ενώ οι βαρκάρηδες μαγειρεύανε ψάρια για το δείπνο τους (ήταν Σαρακοστή) ο Sladeπερπάτησε προς τα μέσα, στο σημείο που υπέθεσε ότι ήταν ένα χωριό από το θόρυβο που κάναν με τα ράμφη τους οι πελαργοί.
Ήταν το Νταί κιοι, ένα Μουσουλμανικό χωριό με 100 σπίτια. Οι κάτοικοι μαζεύτηκαν γύρω από το Slade με προθυμία, ούτε καν τα σκυλιά γάβγισαν το Φράγκικο κοστούμι του. Του έφεραν λίγο γάλα και μέλι και τον προσκάλεσαν να καθίσει και να καπνίσει. Τα κτήματα τους ήταν σε τέλεια σειρά, διαιρούμενα με διαχωριστικά από φυτά. Φαινόταν ότι ποτέ δεν ενοχλήθηκαν από το πέρασμα στρατευμάτων. Ο Sladeεπέστρεψε στο σκάφος και έπεσε να κοιμηθεί υπό τον ρυθμικό ήχο ενός νερόμυλου. Στο σημείο αυτό αναφέρει οτι στις τρεις νύχτες που κοιμήθηκε στη Μαρίτσα απέδωσε την αιτία στον πυρετό που στη συνέχεια παραλίγο να του κοστίσει τη ζωή.
Νωρίς το επόμενο πρωί φτάσανε στο πρώτο από τα χωριά των Κοζάκων– τρία στον αριθμό, ανά διαστήματα, στην αριστερή όχθη. Η εμφάνιση των κατοίκων υποδήλωνε ταυτόχρονα την προέλευσή τους και τα μαλλιά τους σαν από λινάρι ήταν μια απόδειξη πόσο προσεκτικά είχαν διατηρήσει το αίμα τους χωρίς επιρροή από το κλίμα ή από τις γοητείες των γυναικών τηςΕλλάδας και τηςΒουλγαρίας. Όπως οιΚοζάκοιτου Ντον, κατάγονταν από τις φυλές που μετανάστευσαν αντί να υποταχθούν στην Μ.Αικατερίνη. Η πιστότητά τους στην Πύλη συνάντησε μια υποδειγματική ανταμοιβή: αν και Χριστιανοί τοποθετούνταν μεταξύ των Μουσουλμάνων και επιτρέπονταν να φέρουν όπλα. Αρχικά, όλοι τους εγκαταστάθηκαν στα δεξιά του Δούναβη. Αλλά σε λίγα χρόνια ένα τμήμα ήρθε πιο νότια και απέκτησε εδάφη στη Μαρίτσα, όπου οι απόγονοί τους παρέμεναν, ξεχωρίζοντας από την εθνική τους φορεσιά και από τα βόρεια δέρματά τους. Το κύριο επάγγελμά τους, όπως και αλλού, ήταν το ψάρεμα. Πάστωναν τα ψάρια και προμηθεύαν ολόκληρη τη χώρα, με αποτέλεσμα να έχουν γίνει πλούσιοι. Ο Sladeτους συνάντησε να διαπραγματεύονται πέρα από την Αδριανούποληκαι έμεινε έκπληκτος, όταν είδε χριστιανούς υπηκόους της Πύλης οπλισμένους. Ποτέ δεν πρόδωσαν την εμπιστοσύνη της, και, στην πραγματικότητα, η καλύτερη αντίσταση που συνάντησαν κατά το τέλος του πολέμου οι Ρώσοι, ήταν από κάποιες φυλές Κοζάκωνστον Δούναβη.
Το απόγευμα περάσανε από τα Ύψαλαένα ανθηρό μουσουλμανικό χωριό 800 σπιτιών, δύο μίλια από την αριστερή όχθη και δύο ώρες πιο μακριά από τηΦέρα(εν. Φέρες), μια τουρκική πόλη, δύο μίλια από τη δεξιά του όχθη. Εκεί προμηθεύτηκε άλογα και ίππευσε, για να εξακριβώσει εάν υπήρχαν υπολείμματα της αρχαιότητας, στην περιοχή της Τραιανούπολης.
Δεν βρήκε όμως τίποτα, παρα ένα καλό τζαμί και τα ερείπια ενός ευρύχωρου Χανίου, δείχνοντας ότι η πόλη είχε κάποτε μεγάλη σημασία. Από εκεί κατευθύνθηκε στην κορυφή ενός γειτονικού λόφου για να δει κάποια ερείπια, τα οποία, σύμφωνα με τον πληροφοριοδότη του στην Αδριανούπολη, ανήκαν σε ένα παλιό κάστρο. Ερείπια υπήρχαν, βέβαια, αν και όχι αυτά που ανέμενε να βρει αλλά πρόσφατα, προδίδοντας βίαιη καταστροφή. Όμως ανάμεσά τους ήταν ένα οικοδόμημα, χαμηλό και συμπαγές, που έμοιαζε με πυριτιδαποθήκη ή μπουντρούμι, και μοναδικό, προκαλώντας περιέργεια, καθώς διέφυγε από την περιρρέουσα καταστροφή: ο Sladeσκύβοντας κάτω από μια χαμηλή καμάρα, μπήκε μέσα και αντιλήφθηκε ότι βρισκόταν σε ένα μαυσωλείο που περιείχε τα φέρετρα πέντε δερβίσηδων, όπως τα περίεργα φθαρμένα κέφαλοκαλύμματα και τα κουρελιασμένα ενδύματα, κρεμασμένα γύρω, φανέρωναν.
Ένας ηλικιωμένος Οσμανλής ήταν στο λόφο: όταν τον ρώτησε έμαθε ότι αυτός ήταν ο τάφος του Ιμπραήμ Μπαμπά, ενός ιερού δερβίση του τάγματος των Μπεκτασήδων και ότι τα γειτονικά ερείπια ήταν σπίτια για τη στέγαση προσκυνητών. Του συνέστησε να πάει πέντε μίλια πιο πέρα, που ήταν ο τάφος του Νεφέζ Μπαμπα, ενός από τους πιο διάσημους αγίους του ιδίου τάγματος, που είχε έρθει από την Καλλίπολημε τους Οσμανλήδες όταν κατέλαβαν τη χώρα. Και σε ανάμνηση, αυτός, ο Νεφέζ, που έγινε πλούσιος, FezPadischahOglou(γιος του πρίγκιπα) ίδρυσε ένα μοναστήρι. Ένα παρόμοιο θέαμα τον περίμενε – ένα ερειπωμένο χωριό και ένας τάφος. Δύο από τα φέρετρα είχαν επίσης τεράστιο μέγεθος, φτιαγμένα έτσι για να επιβάλλουν σεβασμό. Εκεί, επίσης, μια κατεύθυνση του δόθηκε για τον τάφο ενός άλλου αγίου, του Ρουστάμ Μπαμπα, μερικά μίλια πιο μακριά, αλλά δεν πήγε, αναλογιζόμενος ότι αυτά που είχε δει του ήταν αρκετά για την περιέργεια του.
Εκείνο το βράδυ το περάσανε προχωρώντας αργά, καθώς δεν υπήρχαν φράγματα για να τους εμποδίσουν και νωρίς το πρωί φτάσανε στην Αίνο,όπου τον Sladeδέχτηκε φιλόξενα το σπίτι του κ. Limonjoglou,ενός αρμένιου εμπόρου, τον οποίο είχε γνωρίσει στην Αδριανούποληως δραγουμάνο στο προξενείο, – ένας έξυπνος άξιος άντρας, με μια πολύ όμορφη ελληνική κυρία για γυναίκα. Ο πατέρας της αποκεφαλίστηκε κατά την έναρξη του πολέμου.
Τα σύνορα του νέου Ελληνικού κράτους οριστικοποιήθηκαν το 1832στη γραμμή Αμβρακικού–Παγασητικούκαι αναγνωρίστηκαν τον ίδιο χρόνο με τη συνθήκη της Κωνσταντινούπολης(9/21 Ιουλίου 1832). Προηγουμένως με τη Συνθήκη του Λονδίνουτης 25ης Aπριλίου / 7ης Mαΐου 1832επικυρώθηκε η εκλογή στον Ελληνικό θρόνο του Όθωνα(OttoFriedrichLudwigvonWittelsbach), δευτερότοκου υιού του Λουδοβίκου A΄ της Βαυαρίας, καθόσον ο Λεοπόλδοςείχε παραιτηθεί ήδη από τις 9/21 Μαΐου 1830.
Οι Θρακιώτες θα έπρεπε να περιμένουν 88 έτη ακόμα για να απελευθερωθούν και να ενσωματωθούν στη μητέρα πατρίδα. Εντωμεταξύ όμως ιδρύθηκε η νύφη του Θρακικού Πελάγους, η όμορφη Αλεξανδρούπολη(ως Δεδέαγατς).
ΠΕΤΡΟΣ Γ.ΑΛΕΠΑΚΟΣ
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ-ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ
