Ομιλία του Νικολάου Γκότση Προέδρου του Λαογραφικού και Ιστορικού Μουσείου Φερών στην ΗΜΕΡΑ ΜΝΗΜΗΣ της γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού
Το θέμα που επέλεξα σήμερα για να σας κάνω κοινωνούς, αφορά τον Τούρκο εγκληματία Τοπάλ Οσμάν. Αφορμή για αυτό στάθηκε το Ιστορικό Δοκίμιο που βρίσκεται στην βιβλιοθήκη του Μουσείου, του αείμνηστου Γεώργιου Θ, Κανδηλάπτη , που φέρει τον τίτλο ΤΑ ΕΠΙΧΕΙΡΑ ΤΗΣ ΚΑΚΙΑΣ Η ΤΟ ΤΕΛΟΥΣ ΤΟΥ ΚΕΡΑΣΟΥΝΤΟΣ ΚΑΚΟΎΡΓΟΥ ΤΟΠΑΛ ΟΣΜΑΝ. Έκδοση Αλεξανδρούπολη 1957.
Ο Γεώργιος Κανδηλάπτης γεννήθηκε το 1881 στην πόλη Γκιουμούσχανε. Ήταν το τέταρτο παιδί του Θεόδωρου και της Παρέσας (Κυπαρισσίας) Κανδηλάπτη . Το 1889 μετά την αποφοίτηση του από το φροντιστήριο Αργυρούπολης ξεκίνησε με την ιδιότητα του εκπαιδευτικού να διδάσκει μέχρι το 1914 σε χωριά της Επαρχίας Χαλδίας , στο Ερζιγγιάν και στην γενέτειρα του Αργυρούπολη. Κατά τον Α! Παγκόσμιο Πόλεμο δεν κατετάγη στον Οθωμανικό στρατό κηρύχτηκε φυγόστρατος και το 1920-22 εξορίστηκε στο Ερζερούμ (Θεοδοσιούπολη). Μετά την συνθήκη της Λωζάννης υπήρξε μέλος της Επιτροπής Ανταλλαγής πληθυσμών. Το 1924 ακολούθησε στην προσφυγιά τον Ελληνισμό της Τουρκίας και εγκαταστάθηκε οριστικά στην Αλεξανδρούπολη. Ο Κανδυλάπτης μετέφερε μαζί του και ιστορικά κειμήλια που από το 1916 συγκέντρωνε. Έτσι διέσωσε Χρυσόβουλα Αυτοκρατόρων της Τραπεζούντας, χειρόγραφα βιβλιοθηκών , αλλά και τα οστά του Αλέξιου Δ! Μέγα Κομνηνού 19-1-1382/10-1429 Αυτοκράτορα της Τραπεζούντας 5-3-1417-/10-1429. Γιος του προκατόχου του Αυτοκράτορα Μανουήλ Γ! και της Πριγκίπισσας της Γεωργίας Ευδοκίας . Ο Κανδηλάπτης ήταν ένας Έλληνας Λόγιος και πολυγραφότατος συγγραφέας, μελετών ιστορικού ,λαογραφικού και λογοτεχνικό περιεχομένου, πάντα με επίκεντρο την περιοχή του Πόντου . Χρησιμοποιούσε το λογοτεχνικό ψευδώνυμο «Κάνις» από το όνομα του ποταμού Κάνι στην Αργυρούπολη. Συνέχισε την πορεία του στην εκπαίδευση διδάσκοντας στα Πάταρα, στην Αισήμη και στα χωριά του Σουφλίου Το 1951 συνταξιοδοτήθηκε από την εκπαίδευση. Στις 29 Ιουνίου 1966 ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος στα Βασιλικά Ανάκτορα των Αθηνών του απένειμε το παράσημο του “Χρυσού Σταυρού του Τάγματος του Φοίνικος” για το πνευματικό του έργο. Απεβίωσε στις19 Μαΐου 1971 στην Αλεξανδρούπολη. Θεώρησα υποχρέωση μου να σας μιλήσω συνοπτικά για το βιογραφικό αυτού που μέσα από την γραφή του σκιαγράφησε το πρόσωπο και την πορεία ίσως του μεγαλύτερου εγκληματία τον 20 Αιώνα.
Ποιος ήταν ο Τοπάλ Οσμάν η Οσμάν Αγάς που αργότερα αποκαλείτο εφές Βεης και αυτόκλητα αναφερόταν ως πασάς και κουμανταντάν; Ο Τοπάλ καταγόταν από ποταπή οικογένεια . Ατελούς παιδίας και καμίας μορφώσεως κάτοχος. Στην παιδική του ηλικία δεν διακρίθηκε απολύτως για τίποτα. Μόνο στην μέθη και την διαφορά συνέκλινε με άτομα εσχάτης υποστάθμης .
Από αυτά τα άτομα αργότερα σταχυολόγησε (στρατολόγησε ) τους συνεργάτες του. Στον Βαλκανικό πόλεμο του 1914 ονειρευμένος δόξα και τιμές στρατολόγησε καμιά δεκαριά, ομόφρονες, τυχοδιώκτες και διακήρυξε πριν αναχωρήσει για τον πόλεμο ότι όταν θα επέστρεφε θα έφερε μαζί του ως λάφυρα μια παλλακίδα Βουλγάρα και μια Ελληνίδα . Τα μελλούμενα όμως για αυτόν ήταν άλλα . Αντί για παλλακίδα Βουλγάρα και Ελληνίδα κόρη , βολή ελληνικού όπλου του χτύπησε το πόδι. Η ζημιά ήταν μεγάλη και έκτοτε έμεινε χωλός . Εξ ου και το επώνυμο Τοπάλ. Η απώλεια του ποδιού του κάθε φορά, σε κάθε βήμα του θύμιζε την χαμέρπεια (ευτέλεια) και την ατυχία του. Όλα αυτά τον έκαναν άσπονδο εχθρό των Χριστιανών . Στην αρχή ο Τοπάλ συνεργάστηκε στην αλιεία με τον Χρήστο Κερχανίδη και έκανε μικρή περιουσία . Γρήγορά όμως την αύξησε με κλοπές , και βιαιοπραγίες. Εκμεταλλευόμενος ανώμαλες καταστάσεις κατόρθωσε να αναδειχθεί δήμαρχος Κερασούντας . Όπως γράφει ο Κανδυλάπτης, επί δημάρχου Καπετάν Γεωργίου πασά ούτε για κλητήρας του δημαρχείου θα ήταν ικανός να προσληφθεί. Από τότε ξεκίνησε τον διωγμό των χριστιανών της Κερασούντας και επεκτάθηκε σε όλο τον Πόντο, iδιαίτερα από την στιγμή που άρχισε να ναυαγεί το σχέδιο Δημοκρατικοποιήσεως του Πόντου. Με την εξορία του Εμβέρ και την εγκαθίδρυση δικτατορικά του Κεμάλ στην Άγκυρά , ο Τοπάλ βρήκε τον όμοιο του. Προσχώρησε στον Κεμάλ και έγινε ο πιστός του κύων . Παράλληλα ο Τοπάλ εκμεταλλευόμενος το εξοντωτικό κατασκεύασμα των Ανεξάρτητων Δικαστηρίων της Αμάσειας που καταδίκαζε με ευκολία στον θάνατο τους Έλληνες, ξεκίνησε να απαγχονίζει, να φονεύει και να καταδυναστεύει τους πάντες. Βιομήχανοι, έμποροι εγγράμματοι ομογενείς που είχαν ευμάρεια, πλούτη, δόξα και διέπρεπαν εξανεμίσθηκαν μπροστά στο μίσος και την κακία του. Τέτοια ήταν η καταστροφή που κανένας δεν μπορούσε να υπολογίσει τα θύματα αυτών των θηριωδιών του. Υπήρξε κυριολεκτικά Χριστιανική αφαίμαξη ολόκληρων περιοχών . Αρκούσε κάποιος να γνωρίζει ελάχιστη γραφή, ανάγνωση και να λέγεται Έλληνας Χριστιανός, είχε εξασφαλίσει το διαβατήριο προς τον θάνατο. Όμως η μοίρα ξέρει να παίζει τα παιχνίδια της . Στην Οθωμανική βουλή δημιουργήθηκε αντιπολίτευση κατά του Κεμάλ. Ως δικτάτορας δεν είχε σεβαστεί τα ήθη και έθιμα που απέρρεαν από το Κοράνι και αυτό είχε επίπτωση ιδιαίτερα στους απομακρυσμένους νομούς της Τουρκίας που ήταν θρησκευόμενοι . Την ηγεσία της αντιπολίτευσης είχε ο Τραπεζούντιος Φιλελεύθερος Βουλευτής Αλή Σουκρή Μπέη. Ο Κεμάλ όπως και όλοι αυτοί που μετέρχονται διάφορα τεχνάσματα για να κρατηθούν στην εξουσία , ένιωθε μεγάλη ανασφάλεια για την ζωή του. Ο Σουλτάνος Χαμίδ είχε αναθέσει την ασφάλεια του παλαιότερα σε Κούρδους ,σε Κιρκάσιους και Αλβανούς . Καμιά από αυτές την εθνότητες δεν εμπιστευόταν ο Κεμάλ. Οι Κούρδοι ζητούσαν τώρα ανεξάρτητο κράτος , οι Κιρκάσιοι λαός φιλελεύθερος είχαν συμμαχήσει με τους Έλληνες στην Μικρασιατική εκστρατεία και οι δε Αλβανοί εμποτισμένοι από τους Νεότουρκους είχαν αλλοπρόσαλλες συμπεριφορές. Σανίδα σωτηρίας για τον Κεμάλ φαινόταν ο Πόντος και συγκεκριμένα ο Τοπάλ Οσμάν με τους Λαζούς του. Ο χωλός και αιμοβόρος Τοπάλ ήταν έμπιστος. Τον είχε προβιβάσει σε αντισυνταγματάρχη με τον τίτλο του Μπέη και τον είχε ονομάσει Κυβερνήτη του Εύξεινου για να παρεμποδίζει τις διαφυγές των Χριστιανών προς την Ρωσία . Τον κάλεσε στην Άγκυρα μαζί με 100 Λαζούς οπαδούς του αιμοβόρους και τον έχρισε αρχισωματοφύλακα του. Στην διαδρομή προς την Άγκυρα ο Τοπάλ συνέχισε το εγκληματικό του έργο σφάζοντας ανενόχλητα και ανεξέλικτα πλούσιους και φτωχούς Χριστιανούς. Στα μέσα του Μαΐου του 1924 ημέρα Σάββατο άνοιξε η βουλή και στον κατάλογο των ομιλητών ήταν και το όνομα του Αλή Σουκρή Μπεή . Απόστρατος συνταγματάρχης του Ναυτικού επιτελείου είχε ιδιαίτερη παιδεία που έλαβε από τις σπουδές του σε διάφορά εκπαιδευτικά κέντρα τα οποία του είχαν εμφυσήσει πνεύμα φιλελεύθερο. Στιγμάτιζε πάντα την κακία και υποστήριζε το ορθό . Η αγόρευση του Τραπεζούντιου βουλευτή ήταν καταπέλτης. Η ανησυχία του Κεμάλ επιβεβαιώθηκε. Τον κατηγόρησε για σωρεία λαθεμένων ενεργειών, καταστροφικών για την Τουρκία, αλλά και για πολλά εγκλήματα που είχαν γίνει . Είπε στην ομιλία του ο Σουκρή . Φύγαμε από το κοράνι και ξεχάσαμε τον Θεό. Ασεβήσαμε προς την Θρησκεία και καταστήσαμε τον Ουρανό χωρίς Ήλιο , τις οικίες χωρίς θύρα , πλοίο χωρίς πηδάλιο. Σε κάποιο άλλο σημείο της ομιλίας του είπε για την ανταλλαγή των πληθυσμών. Υπογράψαμε τα πρωτοκόλλα ανταλλαγής πληθυσμών που για το κράτος μας ήταν επιζήμια. Που είναι οι επαγγελματίες και οι τεχνίτες στην Τουρκία ; Που είναι τα εμπόρια ημών και οι βιομηχανίες , που εν καιρώ πολέμου τροφοδοτούσαν τον στρατό οι Έλληνες έμποροι ; Αποζήσαμε του αίμα αυτών και λέγω ότι τον πόλεμο των διεξήγαμε με τα υλικά μέσα των Χριστιανών . Μειονεκτούμε στην μόρφωση δεν έχουμε γλωσσομαθείς για να υπερασπίσουν τα εθνικά μας συμφέροντα και υπήρξε εποχή που η τύχη της Τουρκίας εξαρτιόταν από τα χείλη του Αλέξανδρου Καραθεοδωρή πασά στην εν Βερολίνο Συνθήκη . Στο τέλος κατηγόρησε τον Κεμάλ για την άνανδρη δολοφονία του Λιμενάρχη Τραπεζούντας και τον κατέστησε υπεύθυνο για τυχόν συγκάλυψη του εγκλήματος. Η πολιτική ήτα του Κεμάλ στην Βουλή δεν μπορούσε να ξεπεραστεί πολιτικά . Υπό του Κεμάλ κλήθηκε σε μυστική συνάντηση ο Τοπάλ Οσμάν και αφού ορκίστηκε στο Κοράνιο τέθηκε σε εφαρμογή το σχέδιο εξόντωσης και η εξαφάνιση του Αλή Σουκρή . Υποσχέθηκε δε ότι σε 24 ώρες το θέμα θα είχε διευθετηθεί . Σε καφενείο όπου σύχναζαν Βουλευτές και πλούσιοι ο Τοπάλ βρήκε τον Σουκρή σε καλή διάθεση , τον επαίνεσε για την ομιλία του στην Βουλή και τον παρακάλεσε να μεσολαβήσει ώστε να προαχθεί σε Συνταγματάρχη. Την μεθεπόμενη της ομιλίας στην Βουλή ο Τοπάλ ξαναβρήκε τον Σουκρή μόνο του και τον παρακάλεσε να παραβρεθεί στην οικία του στις 12 το μεσημέρι μαζί με άλλους βουλευτές της Τραπεζούντας που θα τον βοηθούσαν στην υπόθεση του. Ο ανύποπτος Σουκρή, μετέβηκε στην οικία του Τοπάλ, αλλά διαπίστωσε ότι κανείς από αυτούς που υποτίθεται θα ερχόταν δεν βρισκόταν εκεί. Κατά την παραμονή του η συζήτηση περιστράφηκε γύρω από την ομιλία του στη Βουλή. Σε κάποια στιγμή ο Τοπάλ ύπουλα από πίσω , έπιασε στον λαιμό τον Σουκρή και τον έπνιξε. Λίγο αίμα έτρεξε από την μύτη και τα αφτιά του. Με τον πιστό του Μουσταφά άρχισαν αν σκυλεύουν το πτώμα . Κατέβασαν το άψυχο σώμα στο κελάρι όπου φυλαγόταν οι οίνοι του Τοπάλ και το κάλυψαν με σάκους . Αμέσως άρχισαν την εξάλειψη του αίματος και κάθε ενοχοποιητικού στοιχείου . Η εξαφάνιση του πτώματος ήταν δύσκολη . Αρχικά σκέφτηκαν να ρίξουν το πτώμα στον βόθρο του σπιτιού του, φοβήθηκαν όμως την αστυνομική έρευνα . Τελικά αποφάσισαν να το θάψουν έξω από την πόλη . Αγγάρεψαν ένα φτωχό χωρικό και με την άμαξα του το μετέφερε εκτός της πόλης . Μόλις ο μεταφορέας- χωρικός τελείωσε το σκάψιμο του τάφου ο έμπιστος του Τοπάλ, ο Μουσταφά, με το σπαθί του τον σκότωσε τον άμοιρο. Και οι δυο θάφτηκαν στον ίδιο τάφο. Στις 18 Μαΐου η πόλη ήταν ανάστατη και όλοι αναζητούσαν τον Σουκρή . Η βουλή συνήλθε και γινόταν επερωτήσεις . Τηλεγραφήματα από Τραπεζούντα έφθαναν με απειλητικά μηνύματα και ζητούσαν εξηγήσεις. Πρόσφατες ήταν και δυο άλλες δολοφονίες βουλευτών και το κλίμα ήταν βαρύ για τον Κεμάλ. Ρέκτης Εισαγγελέας, ανέλαβε την υπόθεση και σε έρευνα που έγινε στο σπίτι του Τοπάλ βρέθηκαν κηλίδες αίματος και στο υπόγειο ακόμη περισσότερο. Κρυμμένο πίσω από σανίδα βρέθηκε το χρυσό ρολόι και ένα εγκόλπιο μαχαιρίδιο του Σουκρή. Ήταν πλέον βέβαιο το ο Τοπάλ ήταν ο δολοφόνος . Ο ανθυπολοχαγός Κιαμήλ εφέντης, πληροφορήθηκε ότι τις νυχτερινές ώρες, άμαξα είχε αναχωρήσει από το σπίτι του Τοπάλ. Επί τρεις ημέρες έψαχναν σε διάφορες κατευθύνσεις που κινούνταν βοιδάμαξες και τελικά βρήκαν το σημείο με τον τάφο και το φρέσκο χώμα. Στις 20 Μαΐου συγκλήθηκε έκτακτα η βουλή και το κλίμα ήταν τεταμένο . Ο εισαγγελέας από τις καταθέσεις που είχε προέκυπτε αβίαστα ποιος ήταν ο δολοφόνος . Οι πάντες συζητούσαν και ζητούσαν την παραίτηση της Κυβέρνησης . Ο Κεμάλ παρουσιάστηκε στην Βουλή και έπλεξε το εγκώμιο του Σουκρή χύνοντας κροκοδείλια δάκρυά . Αποφασίστηκε να σταλεί συλλυπητήρια επιστολή του Κεμάλ στους οικείους του Σουκρή, να διακοπούν οι εργασίες της βουλής για μια εβδομάδα σε ένδειξη πένθους, να δοθούν ισόβιες συντάξεις στα οικογένειες των Σουκρή και του χωρικού και να αφαιρεθεί ο στρατιωτικός βαθμός του Τοπάλ Οσμάν και να συλληφθεί και να απαγχονιστεί έξω από την βουλή. Στο σπίτι του ο Κεμάλ έγραψε δυο σημειώματα που απέστειλε με τους έμπιστους του ένα προς τον Τοπάλ που ήξερε που κρυβόταν που του έλεγε φύγε και ένα προς την εισαγγελία που έλεγε να συλληφθεί. Ο Τοπάλ ξαφνικά βρέθηκε σε δύσκολη θέση και αντιλήφθηκε ποιο θα ήταν το τέλος του. Από πουθενά δεν φαινόταν σωτηρία . Σε ένα απόμερο σημείο της Άγκυράς καθόταν προβληματισμένος με 10 έμπιστους άνδρες του. Ήξερε ότι αν παρουσιαζόταν στην δικαιοσύνη δεν θα μπορούσε να βλάψει τον Κεμάλ. Να φύγει από την Άγκυρά ήταν αδύνατο καθώς ήταν περικυκλωμένη από στρατό. Θυμήθηκε ότι σε μια απόμακρη και έρημη Χριστιανική συνοικία της Άγκυρας έμενε ένας ιερέας που πριν λίγες ημέρες είχε επιστρέψει από την εξορία του και περίμενε τον γιό του να γυρίσει από τον στρατό, για να μεταβούν στην Ελλάδα ως ανταλλάξιμοι . Με προφυλάξεις έφθασε στην οικία του ιερέα. Στη ερώτηση του ποιος είναι. Αποκρίθηκε: Πάτερ Άγιε είμαι εκ Κερασούντος του Πόντου Τοπάλ Οσμάν , ο σφαγέας των εκεί Χριστιανών . Ως μη ώφειλε πολλούς εφόνευσα , καταδίωξα , απηγχόνισα, εδολοφόνησα αλλά όπως το ιερό βιβλίο σας Ιντσίλ(Ευαγγέλιο) λέγει «Αγαπάτε τους εχθρούς ημών» και συνεπώς καταδιωκόμενος ζητώ σήμερα την φιλοξενία. Ο Ιερέας του είπε ότι θέλει να τον βοηθήσει αλλά στο σπίτι του γίνονταν τακτικά έλεγχοι και θα ήταν καλύτερα να κρυφτεί στην απέναντι ημικατεστραμένη οικία δίνοντας τον λόγο του ως ιερέας ότι δεν θα μιλήσει σε κανένα και ότι αυτός θα φρόντιζε για την τροφοδοσία τους. Ο Τοπάλ το δέχτηκε και φίλησε το χέρι του ιερέα με δάκρυα μετανοίας ; η απόγνωσης και απελπισίας; Κατέφυγε στην οικία με τους 10 έμπιστους του και οχυρώθηκε εκεί. Για κακή του τύχη όμως, μια χωρική βρέθηκε στο σημείο για φυσική της ανάγκη , είδε τους ύποπτους κρυμμένους και ειδοποίησε τις αρχές. Δόθηκε σκληρή μάχη και σκοτώθηκαν 8 στρατιώτες. Τελικά ο Τοπάλ πυροβολήθηκε με τρεις σφαίρες στο στήθος και πριν πεθάνει αναφώναξε: Άτιμε κόσμε , άτιμε Κεμάλ τέτοιο τέλος να έχεις και εσύ. Το σώμα του επί τρεις ημέρες ήταν κρεμασμένο έξω από την βουλή γεμάτο σκουλήκια, σκορπώντας δυσωδία . Με δωροδοκία κατάφερε και το πήρε ο αδερφός του και με πλοίο το μετέφερε στην Κερασούντα . Εκεί το έθαψε σε κάποιο σημείο στην ακρόπολη. Το μίσος των ντόπιων, Χριστιανών και Τούρκων ήταν τέτοιο που κάθε φορά που ήταν διερχόμενοι από εκείνο το σημείο, το χρησιμοποιούσαν για την σωματική τους ανάγκη. Στην Σύγχρονη Ιστορία του Πόντου που εκδόθηκε το 1925 στην Αθήνα και είναι έργο του Γεώργιου Βαλαβάνη , τα θύματα του Τοπάλ σε διάφορα σημεία του Πόντου και στις αποικίες αυτού στην Μικρά Ασία ,υπολογίζονταν σε 70 χιλιάδες ψυχές. Ο άθλιος θάνατος του έφερε στην μνήμη πολλών την φράση του Ευαγγελίου «Πάντες γάρ οι λαβόντες μάχαιραν , εν μάχαιρα απειλούνται.
Νίκος Γκότσης
Πρόεδρος Λαογραφικού
& Ιστορικού Μουσείου Φερών
