Κατά τις πρωινές ώρες της Πεντηκοστής – Οι δεισιδαιμονίες και οι προλήψεις στην λαϊκή παράδοση της Μακράς Γεφύρας της Ανατολικής Θράκης
Πολλά έχουμε ακούσει, μέχρι και τις ημέρες μας, σχετικά με επιτόπιες αφηγήσεις ζώντων ανθρώπων, συγγενών και μη, για το τι συνέβαινε μέχρι και την δεκαετία του 1950-55, την ημέρα της Πεντηκοστής.
Ως γνωστόν, η πρώτη γενεά των Προσφύγων γονέων μας, που ήρθαν από το χωριό Γιαούπ στην νέα τους ελεύθερη Πατρίδα, το λεγόμενο τότε, μικρό χωριό (Σεϋμιλί) Φυλάκιο, στις 5-10-1922, έφερε μαζί του -εκτός από τα βάσανά και την φτώχια της- και τα έθιμά της, την ιστορία της, τους θρησκευτικούς θρύλους.
Μια τέτοια ιστορία, την έζησε η μεγάλη αδερφή μας Βιργινία Μιχαηλίδου-Διακάκη μαζί με τις μικρές τις φίλες Θεοδοσία Κεσσουδάκη, Ευαγγελία Προϊκάκη, Φρόσω Γιουβανάκη, Μαριώτα Μοσχίδου σε ηλικία δέκα ετών, έως κι που έγιναν και 14.
Στα έτη 1932-1935
Διηγείται, και μας λέγει η κ. Βιργινία:
“Όταν ήμαν 13 χρονών (εγεν. 1920) υπήρχε ένα έθιμο ανήμερα της Πεντηκοστής, τις πρωϊνές ώρες, όταν λειτουργούσε η εκκλησία μας, έως και το μεσημέρι τις ίδιας ημέρας, γινόταν το εξής.
Πηγαίναμε στο πηγάδι, που το λέγαμε (Καϊνάκ) γλυκό νερό, βγαίνοντας από το χωριό μας το Φυλακτό (υπάρχει και σήμερα) προς την εθνική οδό.
Το πηγάδι, αυτό έπρεπε να μην είχε δένδρα ή άλλες σκιές από επάνω του. Να ‘ναι ήσυχο, απείραχτα τα νερά του.
Μαζί μας είχαμε μεγάλο καθρέφτη, τον γυρίζαμε να βλέπει το νερό του πηγαδιού, ήρεμο όπως ήταν, από εκεί ξαναβλέπαμε σε αντανάκλαση του καθρέφτη μέσα από το νερό τον θόλο του ουρανού, καθαρός χωρίς σύννεφα. Τότες εμείς αποφασίζαμε πια εκλογή θα κάνουμε. Τι όνομα θα ζητήσουμε να εμφανιστεί. Κατά την επιστροφή των ψυχών των νεκρών στον προορισμό τους. Αφού πρώτα επί πενήντα ημέρες βρίσκονται κοντά μας, χωρίς να τους βλέπουμε.
Π.χ. το έτος 1932, ζητήσαμε την γειτόνισσά μας Χρυσή (Κουντουράκη) Λακάκη, που είχε πεθάνει. Μια μιλούσε, ζητώντας το νεκρό άτομο. Τότε σαν κινηματογραφική ταινία, βλέπαμε μέσα στον καθρέπτη να περνά πάνω στον ουρανό, σειρά νεκρών ανθρώπων. Την στιγμή που έφθανε το ζητούμενο πρόσωπο, έκανε τρεις κινήσεις, πίσω, εμπρός, πίσω.
Τότε παρέμεινε για λίγα δευτερόλεπτα, και όπως είδαμε το πρόσωπο της Χρυσής να φαινόταν έγχρωμο, δίπλα της ήταν λουλούδια, τα χέρια της σταυρωμένα. Φορούσε τα ρούχα της κηδείας. Την πράσινη μαντίλα (πολίτκο), την ποδιά της την μάλλινη, (κόκκινη με κεντημένα σταυρουδάκια (σταυρωτή) άσπρα, ουρανή, πράσινα). Όταν είχε πεθάνει, δεν την είδαμε.
Όταν τελείωσε έκανε πάλι, εμπρός πίσω, και εμπρός και συνέχισε την σειρά της.
Δεύτερη φορά, είδαμε το νεκρό Χρήστο Μαρτινάκη, που αρραβωνιασμένος είχε πεθάνει.
Στο ίδιο πηγάδι, ίδιες μικρές τότες. Φορούσε γιλέκο μαύρο, με κουμπάκια άσπρα, με καπέλο στο κεφάλι τα χέρια του σταυρωμένα και λουλούδια πάνω στο σώμα του λίγα.
Ο Χρήστος Μπουδαλίκας του Σταύρου απέθανε το 1921 στον υπερετούντα Τουρκικό στρατό στην Αν. Θράκη ή Μικρά Ασία, δεν γνωρίζαμε που ακριβώς. Τον καλέσαμε με την ίδια μέθοδο, άλλη χρονιά.
Τον είδαμε. Ανοιχτό πρόσωπο, χωρίς λουλούδια, τα χέρια του κάτω ανοιχτά όχι στην θέση που τους τα βάζουν οι χριστιανοί, και φορούσε νυχτικές (πιτζάμες) ριγέ.
Επίσης, είδαμε και το αδερφάκι της Βιργινίας που πέθανε το 1931, 20-25 ημερών, το οποίο είχε τραυματίσει με τα νύχια της η Μαμή, στο κεφαλάκι του. Μολύνθηκε και πέθανε. Το είδαμε με φουστανάκι άσπρο από χασέ ύφασμα, με πιέτες κάτω.
Επίσης, φίλοι μου, της ίδιας ηλικίας το 1937 γεννηθέντες, όπως ο Χρήστος Παπαδόπουλος, ο Παναγιώτης Κικιδάκης και ο Βαγγέλης Κοντσαλάκης είδανε γύρω στα 1952 τον συγχωριανόν μας και θείο του Χρήστου Παπαδόπουλο, τον λεγόμενο Χριστόδουλο Τυρπανάκη”.
Συνεχίζει, η αδερφή μου Βιργινία.
“Μια χρονιά στο ίδιο το πηγάδι, και ίδια ημέρα της Πεντηκοστής εν ώρα Θείας Λειτουργίας, ζητήσαμε να δούμε τον πεθαμένο νεαρό Θεμελή Δρόσου, τον γιο της Μαρούδας, από το Φυλακτό ο οποίος πέθανε από άγνωστη τότε ασθένεια σε ηλικία 19 ετών.
Ζητάμε το όνομά του, εμφανίζεται στο καθρέφτη, με την καθορισμένη τακτική της σειράς ένας πίσω από τον άλλο.
Και τον βλέπουμε να φορά, μαύρο μάλλινο τσαμπατάνι (γιλέκο) με άσπρα κουμπάκια, κόκκινα σιρίτια, μια δέσμη από τρύπια πενηνταράκια το καπέλο του, το οποίο ήταν επάνω σηκωμένο και φαινόταν τα χτενισμένα μαλλιά του.
Εκείνη τη στιγμή περνούσε η μάνα του Μαρούδα, πηγαίνοντας με την στάμνα να πάρει νερό από το διπλανό πηγάδι. Την φωνάζουμε τρέχει και βλέπει κι εκείνη τον χαμένο γιο της, τον Θεμελή. Όταν, τον είδε άρχισε να φωνάζει, αχ το παιδάκι μου. Αμέσως χάθηκε ο Θεμελής, αφού έκανε το εμπρός, πίσω, εμπρός, από τον καθρέφτη.
Λέγεται, όταν ζητούμε τους νεκρούς μας, δεν πρέπει να μιλάμε όταν εμφανίζονται στον καθρέφτη. Γιατί αμέσως χάνονται”.
Επίσης σε εκείνα τα χρόνια, η Δέσποινα Προϊκάκη-Τυρπανάκη πανδρεμένη με τον Χριστόδουλο Τυρπανάκη και με δύο παιδιά γύρω στα 1954, ζήτησε ανήμερα της Πεντηκοστής να δει τον πεθαμένο άνδρα της, και αντί, να δει τον νεκρό σύζυγό της, είδε μέσα στον καθρέφτη, τον νεκρό αράπη και μεγάλο Δράκο της κολάσεως, τρόμαξε τόσο πολύ, του αργότερα το έλεγε σε σ’ όλους όσους συναντούσε στο χωριό Φυλακτό.
Όμως είναι πανάρχαιο το έθιμο των Ψυχοσαββάτων της Πεντηκοστής. Οι πρόγονοί μας Βυζαντινοί τιμούσαν την ημέρα αυτή και την ονομάζαν Ρουζάλια, από την Λατινική ονομασία ROSALIA.
Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι, πίστευαν πως ορισμένες ημέρες του χρόνου, οι ψυχές ανέβαιναν στον πάνω κόσμο και οι Χριστιανοί ζωντανοί τους προσφέρναν λουλούδια.
Γράφει ο Μ. Βλάσταρης, τα Ρουσάλια, στην εποχή του γινόταν μετά το Πάσχα το τελευταίο Ψυχοσάββατο της Πεντηκοστής και είναι το πιο πένθιμο, γιατί τότε ετοιμάζονται οι ψυχές να γυρίσουν στον Άδη.
Στο Φυλακτό υπάρχουν πολλές τέτοιες μαρτυρίες. Αλλά και σε πολλά χωριά της Θράκης, βλέπανε στα πηγάδια, την ημέρα της Πεντηκοστής, τα αγαπημένα πρόσωπα που είχαν πεθάνει…
Έρευνα-Συλλογή
Βασιλείου Μ. Μιχαηλίδη
Φυλακτό Ν. Έβρου
1999
