Γέννημα θρέμμα μιας ορεινής κωμόπολης –πρόκειται για το Λιβάδι Ολύμπου–, μεγάλωσα μέσα σε ακούσματα, βιώματα –προσωπικά ή όχι, μικρή σημασία είχε εν τέλει– που έγιναν και δικά μου. Η παιδική ηλικία έχει τεράστια αυτιά και μάτια, ώστε να καταγράφει εντός της και να φυλάει ως κάτι πολύτιμο ό,τι είδε, άκουσε και ένιωσε. Οπότε, μεγαλώνοντας, όλοι αυτοί οι άνθρωποι και οι καταστάσεις έρχονταν συχνά στη σκέψη μου, άλλοτε γλυκά, άλλες φορές επιτακτικά, ζητώντας να γράψω γι’ αυτούς. Όπερ και εγένετο κι έτσι, πριν από λίγο καιρό, κυκλοφόρησαν αυτές οι ιστορίες από τις Εκδόσεις Κέδρος.
Η συλλογή διηγημάτων Μάτια χαμηλά καμία σχέση δεν έχει με την τρέχουσα αντίληψη της σεμνοτυφίας. Το αντίθετο θα έλεγα και το διαπιστώνει κανείς από την πρώτη ως την τελευταία ιστορία.
Οι χαμηλοβλεπούσες και χαμηλοθώρηδες ηρωίδες-ήρωές μου υπήρξαν πρόσωπα αληθινά – με την έννοια ότι μου πρόσφεραν το πρωτογενές υλικό ώστε να τα φανερώσω, πρώτα σε μένα, κατόπιν στον αναγνώστη, ολοκληρωμένα και με πολλή αγάπη και κατανόηση περιβεβλημένα. Πρόσωπα κρυμμένα θαρρείς πίσω από το βλέμμα τους, παρότι πολλά από αυτά κυκλοφορούσαν έστω και αθόρυβα, ζούσαν στον τόπο όπου μεγάλωσα, ακόμα θυμάμαι που σταματούσα το παιχνίδι και τους παρατηρούσα. Στην αρχή, σκιαζόμουνα –πριν τους κάνω μέρος της καθημερινότητάς μου– σαν άλλαζε η φωνή τους, η περπατησιά, το βλέμμα τους.
Οι ιστορίες είναι είκοσι έξι στο σύνολο και χρονικά τοποθετημένες λίγο πριν από το 1950, με έναν εμφύλιο που είχε διχάσει και τον τόπο μου, ιστορίες που συχνά άκουγα από τον πατέρα μου – τρεις αναφέρονται σε εκείνη την περίοδο. Όλες είναι ζωές απλών, καθημερινών ανθρώπων, που έβαλαν το κουκούτσι βαθιά, ώστε να μεγαλώσει η ανάγκη μου να μιλήσω για εκείνους. Ο εμφύλιος, η ξενιτιά, ο θάνατος, η θέση της γυναίκας, του άντρα, ο ανεκπλήρωτος έρωτας, η αναπηρία, η ψυχική νόσος, είναι τα βασικά συστατικά και η αφορμή να γραφτούν. Ο κόσμος τους είναι ένας πλούσιος κόσμος «αόρατων» ηρώων που έζησαν μέσα σε ιστορικά και γεωγραφικά τοπία. Άνθρωποι φαινομενικά ασήμαντοι, αλλά γεμάτοι με εσωτερική δύναμη και βάθος.
Η παιδική ηλικία έχει τεράστια αυτιά και μάτια, ώστε να καταγράφει εντός της και να φυλάει ως κάτι πολύτιμο ό,τι είδε, άκουσε και ένιωσε.
Κάθε πρόσωπο, είτε ζει στη Λάρισα του ’50, είτε στα Πιέρια, στην Αυστραλία του σήμερα ή στη Σαλονίκη, φέρει την ιστορία και τον πόνο της γενιάς του, αλλά και τη δική του μοναδική φωνή. Κοινός παρονομαστής όλων είναι το χαμηλωμένο βλέμμα. Αυτό το βλέμμα εκφράζει όχι μόνο την ταπεινότητα, την οποία δεν επέλεξαν συνειδητά οι περισσότεροι –πιθανόν θα μπορούσαμε να πούμε πως τους επιβλήθηκε με έναν τρόπο– αλλά, κυρίως, το πώς κοιτάζουν μέσα τους, μέσα από προσωπική πάλη και κοινωνική αντίσταση, ώστε να μπορέσουν να σταθούν όρθιοι αντλώντας δύναμη για να συνεχίσουν τον βίο τους.
Να προσθέσουμε, επίσης, ότι υπάρχει ένας υποδόριος συνδετικός κρίκος ανάμεσα σε διαφορετικούς ανθρώπους και τόπους και αυτό αφορά στον ψυχικά πάσχοντα, στον χωροφύλακα που ζήτησε να χορέψει πριν βρεθεί μαχαιρωμένος, στην ψυχοκόρη που δεν μπόρεσε να συγχωρέσει, στον Βασιλάκη, έναν επί γης άγιο για μένα, στην Αλβανίδα κηδεμόνα μαθητή μου, που εστίαζε στο χέρι μου να δει αν φοράω βέρα. Καθένας τους ενσωμάτωσε μια στάση ζωής με έναν δικό του τρόπο. Κάποιος μέσα από τη σιωπηλή αντίσταση, άλλος μέσα από την απλότητα της καθημερινότητας, ένας τρίτος μέσα από τη μοναξιά ή την ενοχή.
Αυτός ο κοινός παρονομαστής με τα «μάτια χαμηλά» προσφέρει στους ήρωες μια σιωπηλή αλληλεγγύη, σαν ένας αόρατος ιστός που ενώνει ζωές που ποτέ δεν συναντήθηκαν, αλλά έχουν βιώσει παρόμοιες προκλήσεις. Ο καθένας πορεύεται με τη δική του εκδοχή αυτής της στάσης, δείχνοντας πως η σιωπή και η ταπεινότητα είναι πόνος, ενοχή αλλά και δύναμη, ενίοτε και τρόπος αντίστασης στις αντιξοότητες.
Σελίδες: 144
Εκδόσεις: «ΚΕΔΡΟΣ»
