Από το Δεδέ-Αγάτς στην Αλεξανδρούπολη – Το ρυμοτομικό σχέδιο των Ρώσων – Η Συνθήκη του Βουκουρεστίου και η παραχώρηση του τόπου στους Βούλγαρους
ΜΕΡΟΣ Β’
Για την ονομασία Δεδέ-Αγάτς, που σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει παλιό δέντρο ή δέντρο του ερημίτη, υπάρχουν δύο εκδοχές: α) ότι προέρχεται από την αιωνόβια βελανιδιά, όπου βρισκόταν ο τάφος του Τούρκου Ντεντέ και β) ότι οφείλεται στις βελανιδιές που σκίαζαν την παραλία (ντεντέ-αγατσλάρ).
Και να που το 1871 φθάνει στο μικρό ψαροχώρι, ασθμαίνοντας, ο σιδηρόδρομος. Είχε ραντεβού με τα μεγάλα ρωσικά και αυστριακά βαπόρια γι’ αυτό κατέβηκε ίσαμε το λιμάνι. Συμφώνησαν να βοηθήσουν το Δεδέ-Αγάτς να αναπτυχθεί.
Αρχίζουν λοιπόν να φέρνουν ξένους. Ξένους από όλα τα σημεία του ορίζοντα. Στην πιο καινούργια πόλη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που ανατέλλει, συνωθούνται Έλληνες, Αρμένιοι, Τούρκοι, Φραγκολεβαντίνοι, Εβραίοι, Βούλγαροι, έμποροι, τεχνίτες, ναυτικοί συνθέτουν μιαν άλλη Αλεξάνδρεια, Σμύρνη, Θεσσαλονίκη. Εδώ μαζεύονται τα εμπορεύματα από όλη τη Θράκη αλλά και την Ανατολική Ρωμυλία για να προωθηθούν σε άλλες αγορές. Πώς να λείψουν τα προξενικά πρακτορεία; Μέχρι το 1912 στην πόλη υπάρχουν οκτώ προξενεία!
Στον ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1878, το Δεδέ-Αγάτς, με τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, κατοχυρώνεται στην Ρωσία. Οι καινούργιοι κατακτητές αναλαμβάνουν τη ρυμοτομία του και αυτό τουλάχιστον τους το χρωστάει. Επί δύο χρόνια χαράζουν δρόμους φαρδείς και κάθετους προς την παραλία και φτιάχνουν μια πόλη υπόδειγμα ρυμοτομίας. Επισφραγίζουν το καταπληκτικό έργο τους με ένα φάρο, που θα είναι πλέον σημείο αναφοράς…
Ο αναπτυξιακός οργασμός της εβρίτικης πολιτείας δεν ανακόπτεται ούτε μετά τη βίαιη προσάρτησή της στην Ηγεμονία της Βουλγαρίας το 1885.
Κατασκευάζονται δημόσια έργα, ναοί, σχολεία, νοσοκομείο. Τα επιβλητικά νεοκλασικά κτίρια καλωσορίζουν, το 1897, το Οριάν Εξπρές που ενώνει τη Θεσσαλονίκη με την Πόλη. Την ίδια χρονιά τα φτυάρια εργατών, που σκάβουν κοντά στον τάφο του Ντεντέ, Νοτιοδυτικά του φάρου, αρνούνται να συνεχίσουν για να μην καταστρέψουν την πλάκα με την επιγραφή: «ΟΡΟΣ ΧΩΡΑΣ ΙΕΡΑΣ ΘΕΩΝ ΤΩΝ ΕΝ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ» (όριο της ιερής χώρας των θεών της Σαμοθράκης). Επιγραφή που ερχόταν να συμπληρώσει, μετά από είκοσι χρόνια, μια προηγούμενη, την οποία είχε διαβάσει στον λόφο του Αγ. Γεωργίου των Λουτρών Τραϊανούπολης, ο Albert Dumont και που έλεγε: ΟΡΟΣ ΙΕΡΑΣ ΧΩΡΑΣ. Διευκρινίστηκε πως η περιοχή των 20 περίπου χιλιομέτρων ανήκε στο Ιερό της Σαμοθράκης και ενισχύθηκε η άποψη όλων των ερευνητών, που τοποθετούν την Σάλη στη θέση της σημερινής Αλεξανδρούπολης.
Το 1905 διορίζεται Υποπρόξενος στο Δεδέ-Αγάτς ένας όμορφος νέος, που θα μεθύσει από τους χυμούς της όμορφης πόλης και θα ερωτευθεί με πάθος τ’ ακρογιάλι της, το οποίο ώρες ατελείωτες θα φλερτάρει καθισμένος στον ίσκιο ενός δέντρου. Λέγεται Ίωνας Δραγούμης. Ο Υποπρόξενος, εντοπίζοντας τις ύποπτες κινήσεις των κομιτατζήδων, θα στέλνει μηνύματα αγωνίας στη μητρόπολη.
Όταν αγαπάς, δεν ξεγελιέσαι! 1912. Πρώτος Βαλκανικός Πόλεμος. Η αγαπημένη του Δραγούμη καταλαμβάνεται από βουλγαρικά στρατεύματα. Πάνω από εκατό κομιτατζήδες επιδίδονται σε κλοπές, βιασμούς, εξευτελισμούς, φόνους. Πρώτα θύματα οι Τούρκοι. Ακολουθούν οι Έλληνες. Δεν έχουν πατρίδα, ορφάνια μοιρολόγια. «Υπομονή και θάρρος ώσπου να ‘ρθει η ώρα» συμβουλεύει η μητροπολιτική Ελλάδα του Προξενείου.
Τον Αύγουστο του 1913, με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου, ο τόπος παραχωρήθηκε στους Βούλγαρους. Απομακρύνεται το ιστορικό θωρηκτό «Αβέρωφ» που είχε αγκυροβολήσει στα ανοιχτά του Δεδέ-Αγάτς, και οι Έλληνες Θρακιώτες συνειδητοποιούν με το φευγιό του «Αβέρωφ» πως τώρα αρχίζει ο Γολγοθάς της προσφυγιάς τους.
Καράβια, τρένα, κάρα απομακρύνουν το ελληνικό στοιχείο. Ο Διόνυσος παύει τους χορούς του, ο Ορφέας σπάει τη λύρα του. Μόνο τα ουρλιαχτά του Πολύφημου ακούγονται. Το «Δέντρο του Ερημίτη» μαράθηκε.
Επτά χρόνια πικρής προσφυγιάς. Οι ξεριζωμένοι δεν έχουν βιος να μεταφέρουν, παρά μόνο τη μνήμη και τα έθιμά τους. Τα «Αναστενάρια» (πυροβασίες) φεύγουν από τη Θράκη και βρίσκουν καινούρια πατρίδα. Οι ελάχιστοι Έλληνες που μένουν πίσω πληρώνουν με τον πιο σκληρό τρόπο την άρνησή τους να εγκαταλείψουν ό,τι πιο πολύ αγάπησαν. Βλέπουν την πόλη τους να καταστρέφεται, ιστορικά αρχεία και ντοκουμέντα να ρίχνονται στη φωτιά. Είναι αυτοί οι γέροι πεισματάρηδες, τα αγύριστα κεφάλια, που ορκίζονται να αντέξουν και να γίνουν ο κρίκος της ιστορίας του τόπου. Και είναι οι πρώτοι μετά το τέλος του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου που θα πανηγυρίσουν την ένωση της Θράκης με την Ελλάδα (Συνθήκη του Νεϊγύ, 1919).
Το Δεδέ-Αγάτς θα κυβερνηθεί προσωρινά από Διασυμμαχική Διοίκηση. Καινούργιοι στρατοί κατοχής. «Πολύπαθος τόπος. Σταυροδρόμι στρατιωτών, παλαίστρα αντρειωμένων και ασίγαστος η κατοχή του από τους Βορεινούς που ζητούν διέξοδο στην Άσπρη θάλασσα», σχολιάζει η συγγραφέας Σοφία Κλήμη.
Κυβερνητικός αντιπρόσωπος της Ελλάδας στη Διασυμμαχική Διοίκηση είναι ο Χαρίσιος Βαμβακάς, έμπιστος συνεργάτης του Ελευθέριου Βενιζέλου. Κατορθώνει σε ελάχιστο χρονικό διάστημα να υψώσει το ελληνικό γόητρο και να ενσωματώσει την περιοχή στον ελληνικό διοικητικό οργανισμό, πριν ακόμα επιδικαστεί στην Ελλάδα.
Πηγή: Alexandroupoli online
Επιμέλεια κειμένου: Παναγιώτης Κουσίδης
