Η ιστορία της Αλεξανδρούπολης

Από την προϊστορική εποχή στη Σάλη – Τα δάση από αγριόδενδρα και βελανιδιές και οι ιέρειες του Διονύσου…

Μέρος Α’

Στο νοτιοανατολικό άκρο της Δυτ. Θράκης παρουσιάζεται ανθρώπινη κατοίκηση ήδη από τα νεολιθικά χρόνια (4500-3000 π.Χ.). Την εποχή αυτή συμβαίνουν μια σειρά από πολύ σημαντικές αλλαγές, που αποτελούν τη βάση του σύγχρονου πολιτισμού. Ο άνθρωπος από τροφοσυλλέκτης γίνεται ο ίδιος παραγωγός της τροφής του καλλιεργώντας τη γη και εξημερώνοντας τα ζώα. Σταματάει να περιπλανάται και διαμένει σε μόνιμες εγκαταστάσεις, ελέγχει και προγραμματίζει τις οικονομικές του δραστηριότητες και αρχίζει να οργανώνει τους θεσμούς της κοινωνίας. Αρκετές θέσεις γύρω από την Αλεξανδρούπολη (Μάκρη, Πόταμος, Δορίσκος, Μικρό Βουνί Σαμοθράκης) δίνουν ενδιαφέροντα στοιχεία για τον καθημερινό τρόπο ζωής εκείνης της περιόδου.

Η επόμενη περίοδος της προϊστορίας, η Εποχή του Χαλκού (3000-1050 π.Χ.), αντιπροσωπεύεται  περιορισμένα, όχι μόνο στην περιφέρεια της Αλεξανδρούπολης αλλά γενικότερα στην Αιγαιακή Θράκη. Πρόκειται για την εποχή που ακμάζουν οι προϊστορικοί και πρωτοϊστορικοί πολιτισμοί του Αιγαίου (Κυκλαδικός, Μινωϊκός, Μυκηναϊκός) και φαίνεται πως ορισμένες παράλιες και νησιωτικές θέσεις, όπως η Μάκρη, οι Καρυώτες Σαμοθράκης και ιδιαίτερα το Μικρό Βουνί Σαμοθράκης στη Ν.Δ. παραλία του νησιού, συμμετέχουν ενεργά στο νέο πολιτισμικό πλαίσιο που διαμορφώνεται. Στην ύστατη φάση της Εποχής του Χαλκού και στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου (1050-650 π.Χ.) εμφανίζονται τα διάφορα θρακικά φύλα και εγκαθίστανται σε ορεινά και σπανιότερα σε πεδινά σημεία.

Η ζώνη της Αλεξανδρούπολης, όπως και όλη η έκταση από το Δέλτα του Έβρου μέχρι τη Βιστωνίδα λίμνη και προς Βορρά όριο τους πρόποδες του ορεινού όγκου της Ροδόπης, κατοικείται από τους Κίκονες. Οι Κίκονες είναι ο περίφημος θρακικός λαός, με τον οποίο συγκρούστηκε ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του στην επιστροφή τους από την Τροία.

Το τέλος της Εποχής Χαλκού και η Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου αντιπροσωπεύονται στην περιοχή με αρκετές θάσεις (Κίρκη, Άβαντας, Πόταμος, Μάκρη, Νίψα, Κοίλα, Καβησσός, Βριχός και Γιαλόμανδρα Σαμοθράκης) και απαντώνται όλοι οι συνηθισμένοι τύποι μεγαλιθικών μνημείων: οχυρές ακροπόλεις, υπαίθρια ιερά για τη λατρεία του ήλιου και των άστρων, γραμμικές και ανθρωπόμορφες βραχογραφίες, βράχοι με λατρευτικές κοιλότητες ή άλλα λατρευτικά λαξεύματα, λαξευτοί τάφοι και «ντολμέν».

Από τον 7^ο π.Χ. αιώνα ο κυριότερος πολιτικός και οικονομικός παράγοντας του χώρου είναι η πόλη-κράτος της Σαμοθράκης. Άποικοι από τη Σαμοθράκη (θέση Παλαιάπολη) ιδρύουν τη Σαμοθρακική Περαία, μικρές δηλαδή πόλεις στην αντίπερα ακτή από τις εκβολές του ποταμού Έβρου έως το βουνό Ίσμαρος, για να ενισχύσουν τις εμπορικές επαφές με τη θρακική ενδοχώρα. Σύμφωνα με τις αρχαίες μαρτυρίες, που καλύπτουν  το διάστημα 5^ος π.Χ. αι.- 4^ος μ.Χ. αι., παραδίδονται έξι πόλεις και ένα τοπωνύμιο. Ο Ηρόδοτος αναφέρει τις: Μεσημβρία, Ζώνη, Σάλη και το ακρωτήριο Σέρρειον.

Μεταγενέστερες πηγές συμπληρώνουν τις: Δρυς, Τέμπυρα και Χαράκωμα. Στο τέλος του 5^ου π.Χ. αι. ορισμένες από αυτές πλήρωναν σοβαρό φόρο στην Αθηναϊκή Συμμαχία (Ζώνη, Δρυς, Σάλη). Με βάση φιλοσοφικά και επιγραφικά δεδομένα τον 2^ο π.Χ. αι. ένα τμήμα της Περαίας εισέρχεται στη δικαιοδοσία της Μαρώνειας.

Στη ρωμαϊκή περίοδο περιορίζεται προς τα ανατολικά, από την Αλεξανδρούπολη μέχρι την Τραϊανούπολη, όπως δηλώνουν δύο οροθετικές επιγραφές του 1^ου μ.Χ. αι. και ανακηρύσσεται «ιερή χώρα», δηλαδή προστατευμένη επικράτεια αφιερωμένη στους Μεγάλους Θεούς της Σαμοθράκης.

Η πόλη Σάλη ταυτίζεται με τη σημερινή Αλεξανδρούπολη. Το παραπάνω συμπέρασμα προκύπτει από τα ρωμαϊκά itineraria (οδοιπορικά) του 4^ου μ.Χ. αι., που τη σημειώνουν περίπου έντεκα χλμ. δυτικά της Τραϊανούπολης (Λουτρά). Στην Αλεξανδρούπολη βρέθηκαν διάφορα τυχαία ευρήματα (μελαμβαθής κεραμική, δύο κιβωτιόσχημοι ελληνιστικοί τάφοι στη Μητρόπολη, οροθετική επιγραφή του 1^ου μ.Χ. αι., στο Φάρο, κεραμοσκεπείς και κιβωτιόσχημοι τάφοι από τον 1^ο μ.Χ. μέχρι τον 4^ο μ.Χ. αι., ακέφαλο μαρμάρινο άγαλμα εφήβου και τμήμα μαρμάρινου πεσσού με κυμάτιο και ανάγλυφη κεφαλή) που επιβεβαιώνουν την ταύτιση και μας πληροφορούν ότι η αρχαία πόλη ίσως αναπτύσσονταν πολεοδομικά στο χώρο μεταξύ των βόρειων συνοικιών, του λιμανιού και του υψώματος της Μητρόπολης. Ακόμη είναι γνωστό για τη Σάλη ότι στα 425-421 π.Χ. κατέβαλε 3.000 δρχ. φόρο στην Αθηναϊκή Συμμαχία και το 188 π.Χ., σύμφωνα με τον Τίτο Λίβιο, ήταν κώμη των Μαρωνιτών.

Στα ρωμαϊκά χρόνια κυριαρχεί στην έκταση της Σαμοθρακικής Περαίας μία νέα πόλη, η Τραϊανούπολη και οργανώνονται μεγάλη οδικά δίκτυα, όπως η Εγνατία οδός.

Στη βυζαντινή εποχή η περιοχή παίζει πρωτεύοντα ρόλο, καθώς αποτελεί την άμεση γειτονιά της Κωνσταντινούπολης, και στα όριά της ακμάζουν σημαντικές πόλεις ή οικισμοί (Τραϊανούπολη, Βήρα, Μάκρη) και μοναστικά συγκροτήματα (Παναγία Κοσμοσώτειρα στις Φέρες, σπηλαιώδες ναός Αγίων Θεοδώρων), που προστατεύονται από ισχυρές στρατιωτικές εγκαταστάσεις (Κάστρα Πόταμου και Άβαντα).

Αυτό το κομμάτι της θρακικής γης, η θέση της Αλεξανδρούπολης, αφού έγινε μονοπάτι διάφορων κατακτητών και θέατρο πολεμικών συγκρούσεων, από την αρχαιότητα μέχρι την Τουρκοκρατία, ερημώθηκε και καλύφθηκε με δάση από αγριόδενδρα και βελανιδιές, ιέρειες του Διονύσου…

Οι ύμνοι τους για τη μετεμψύχωση μετά από αιώνες, ελκύουν κάποιους Αινίτες, Μακρινούς και Μαρωνίτες ψαράδες. Και εκεί, στα μέσα του 19^ου αι. χωρίς να υποψιάζονται ότι γράφουν ιστορία, οι απλοί ψαράδες στήνουν ένα μικρό ψαράδικο οικισμό. Το Δεδέ-Αγάτς! Μαζί τους κουβάλησαν μνήμες του αγώνα προς τον Τούρκο κατακτητή, όπως τη ματωμένη, προσφορά του Αντώνη και της Δόμνας Βιζβίζη.

Πηγή: Alexandroupoli online

Επιμέλεια κειμένου: Παναγιώτης Κουσίδης