Σύμφωνα με τον Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννη Στουρνάρα
- Του Δημοσθένη Π. Δούκα
Στην εκδήλωση “Thessaloniki 2030: the Future of Business, Innovation & Investment in Northern Greece”, μίλησε πρόσφατα ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας. Σε μια κρίσιμη γεωοικονομική συγκυρία, η οποία χαρακτηρίζεται από αναδιάταξη του παγκόσμιου εμπορίου, αυξημένο προστατευτισμό και ρευστότητα στις διεθνείς αγορές, το μήνυμα του ήταν σαφές και στοχευμένο: η χώρα -και ειδικά η Βόρεια Ελλάδα, η Περιφέρεια ΑΜΘ- οφείλει να επιταχύνει τη μετάβαση προς ένα ανθεκτικό, εξωστρεφές και καινοτόμο αναπτυξιακό μοντέλο.
Στην ομιλία του ο διοικητής της ΤτΕ έκανε αναφορά στις Προκλήσεις – Αδυναμίες και εμπόδια στην αύξηση των επενδύσεων που εμφανίζονται στη χώρα και την περιφέρεια και «φωτογράφησε» δομικά προβλήματα και ανισορροπίες που εμφανίζει η Περιφέρεια Αν. Μακεδονίας-Θράκης και τα οποία πρέπει να επιλυθούν.
Συγκεκριμένα ανέφερε μεταξύ των άλλων και τα εξής:
«Η βασική πρόκληση που αντιμετωπίζει η συντριπτική πλειονότητα των ελληνικών περιφερειών σχετίζεται με τη χαμηλή ανταγωνιστικότητά τους, η οποία περιορίζει τη δυναμική των επενδύσεων και εμποδίζει την περιφερειακή σύγκλιση. Σύμφωνα με τον ευρωπαϊκό δείκτη περιφερειακής ανταγωνιστικότητας (2022), μόνο η Αττική κατατάσσεται σε σχετικά υψηλές θέσεις, ενώ οι υπόλοιπες 12 περιφέρειες εμφανίζουν χαμηλές επιδόσεις. Ως αποτέλεσμα, όπως επισημαίνει πρόσφατη μελέτη του ΙΟΒΕ (2024), η Περιφέρεια Αττικής συνεισφέρει σχεδόν το 50% του ΑΕΠ της Ελλάδας, απορροφά πάνω από το 1/3 των συνολικών εγχώριων επενδύσεων, πραγματοποιεί πάνω από το μισό των συνολικών εγχώριων εξαγωγών και καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μερίδιο της απασχόλησης, καθώς συγκεντρώνει 4 στους 10 απασχολούμενους. Η περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, αν και είναι η δεύτερη σε πληθυσμό περιφέρεια της χώρας, ακολουθεί με μεγάλη διαφορά. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν ενδείξεις θετικής δυναμικής: από το 2019 έως το 2022, 9 από τις 13 περιφέρειες της χώρας – κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα – παρουσίασαν βελτίωση στον δείκτη ανταγωνιστικότητας, γεγονός που δείχνει ότι, υπό κατάλληλες συνθήκες, μπορούν να επιταχύνουν τη σύγκλιση και να ενισχύσουν την επενδυτική τους ελκυστικότητα.
Επίσης, παρά την πρόοδο που έχει επιτευχθεί τα τελευταία χρόνια όσον αφορά την αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματος, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικές προκλήσεις σε όρους κοινωνικής συνοχής. Ειδικότερα, η Δυτική Μακεδονία και η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη εμφανίζουν από τα υψηλότερα ποσοστά πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού στη χώρα, καταδεικνύοντας τη διαχρονική επιμονή έντονων κοινωνικών ανισοτήτων και την ανάγκη για στοχευμένες πολιτικές ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής σε περιφερειακό επίπεδο.
Παρά την αξιόλογη υποχώρηση της ανεργίας σε εθνικό επίπεδο, οι περιφέρειες της Βόρειας Ελλάδας εξακολουθούν να καταγράφουν υψηλά ποσοστά ανεργίας. Το 2024, και οι τέσσερις περιφέρειες της Βόρειας Ελλάδας συγκαταλέγονται στην πρώτη πεντάδα με τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας πανελλαδικά, υπερβαίνοντας τον εθνικό μέσο όρο. Αντίστοιχα, οι δείκτες απασχόλησης (ηλικίες 15-64 ετών) παραμένουν σε χαμηλά επίπεδα. Στη Δυτική Μακεδονία το ποσοστό απασχόλησης διαμορφώνεται μόλις στο 58,7% και στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη στο 60,5%, με αποτέλεσμα οι εν λόγω περιφέρειες να βρίσκονται στη δεύτερη και τρίτη χαμηλότερη θέση μεταξύ των 13 ελληνικών περιφερειών. Το γεγονός αυτό υπογραμμίζει την ανάγκη για ενίσχυση της τοπικής αγοράς εργασίας και προσέλκυση βιώσιμων επενδύσεων.
Επιπλέον, τα υψηλά ποσοστά της αυτοαπασχόλησης στις περιφέρειες της Βόρειας Ελλάδας συνιστά διαρθρωτική αδυναμία που επιβαρύνει τη λειτουργία της αγοράς εργασίας. Το ποσοστό αυτοαπασχόλησης στις εν λόγω περιφέρειες είναι σταθερά υψηλότερο από τον εθνικό μέσο όρο (27,5% το 2023), με τη Δυτική Μακεδονία να καταγράφει το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό στη χώρα (38,2%). Η υπερβολική συγκέντρωση σε ατομικές ή πολύ μικρές επιχειρηματικές μονάδες περιορίζει τη δυνατότητα δημιουργίας σταθερών θέσεων εργασίας, αποθαρρύνει τις επενδύσεις σε ανθρώπινο κεφάλαιο και εντείνει τις δυσκολίες προσέλκυσης και συγκράτησης ειδικευμένου εργατικού δυναμικού. Αυτό με τη σειρά του δυσχεραίνει τη βιώσιμη αξιοποίηση της τοπικής παραγωγικής βάσης και την ενίσχυση της περιφερειακής ανταγωνιστικότητας.
Η έλλειψη τεχνικών δεξιοτήτων και η περιορισμένη ενσωμάτωση των επιχειρήσεων σε διεθνείς αλυσίδες αξίας εξακολουθούν να συνιστούν κρίσιμους περιορισμούς για την ανάπτυξη της Βόρειας Ελλάδας. Η μετάβαση προς ένα υπόδειγμα υψηλής έντασης γνώσης και τεχνολογίας παραμένει ατελής, ιδιαίτερα σε περιφέρειες όπως η Δυτική Μακεδονία, όπου καταγράφονται χαμηλές επιδόσεις στους δείκτες τεχνολογικής απασχόλησης. Αντιθέτως, στην Κεντρική Μακεδονία η απασχόληση σε τομείς υψηλής τεχνολογίας ανήλθε σε 2,6% το 2024 – το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό στη χώρα μετά την Αττική (5,8%). Αξιοσημείωτη είναι και η σχετική πρόοδος στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, όπου το αντίστοιχο ποσοστό αυξήθηκε σε 1,6% από 0,9% το 2023.8 Ωστόσο, η συνολική εικόνα εξακολουθεί να υπολείπεται σημαντικά του ευρωπαϊκού μέσου όρου, ενώ η αποσπασματική συμμετοχή σε διεθνείς συστάδες αξίας και οι υστερήσεις σε κρίσιμες υποδομές περιορίζουν την προσέλκυση επενδύσεων υψηλής προστιθέμενης αξίας.
Η περιορισμένη πρόσβαση σε χρηματοδότηση αποτελεί σοβαρό εμπόδιο για την επιτάχυνση των επενδύσεων, ιδιαίτερα για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Παρά τη βελτίωση των μακροοικονομικών συνθηκών, οι ελληνικές επιχειρήσεις συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν υψηλό κόστος χρηματοδότησης και δυσκολίες στην πρόσβαση σε τραπεζική πίστη. Το ποσοστό των ελληνικών επιχειρήσεων που αντιμετωπίζουν περιορισμούς στην εξωτερική χρηματοδότησή τους παραμένει σημαντικά υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ.9 Ως αποτέλεσμα, το 75% των επενδύσεων χρηματοδοτείται με ίδια κεφάλαια – ποσοστό αισθητά υψηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Αυτή η εξάρτηση από ίδιους πόρους επιβαρύνει την επενδυτική δυναμική, περιορίζει την κλίμακα των έργων και αναδεικνύει την ανάγκη για ενίσχυση εναλλακτικών μορφών χρηματοδότησης, ιδίως μέσω κεφαλαιαγορών και στοχευμένων χρηματοδοτικών εργαλείων.
Ταυτόχρονα, παρά τη σημαντική πρόοδο των τελευταίων ετών, το επιχειρηματικό περιβάλλον στην Ελλάδα συνεχίζει να χαρακτηρίζεται από σοβαρές διαρθρωτικές αδυναμίες, που παρεμποδίζουν την ενίσχυση των επενδύσεων και της παραγωγικότητας. Το πολύπλοκο και ευμετάβλητο κανονιστικό και διοικητικό πλαίσιο αυξάνει το διοικητικό βάρος για τις επιχειρήσεις. Παράλληλα, τα γνωστά προβλήματα στην ταχύτητα απονομής δικαιοσύνης δεν παρέχουν επαρκή προστασία των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας. Οι κανονιστικοί φραγμοί και η εκτεταμένη παραοικονομία παραμένουν βασικά εμπόδια στον ανταγωνισμό, τις ιδιωτικές επενδύσεις και την ενίσχυση της συνολικής παραγωγικότητας. Επιπλέον, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, τα προβλήματα του φορολογικού συστήματος συγκαταλέγονται στους πλέον ανασταλτικούς παράγοντες για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας, παρά την σημαντική πρόοδο των τελευταίων ετών.10 Τα εμπόδια αυτά επιβεβαιώνονται και από την πρόσφατη έρευνα της ΕΤΕπ,11 σύμφωνα με την οποία οι ελληνικές επιχειρήσεις εκφράζουν έντονες ανησυχίες για το υψηλό ενεργειακό κόστος, την αβεβαιότητα που περιβάλλει το ρυθμιστικό και θεσμικό πλαίσιο, καθώς και για τη γενικότερη αστάθεια του οικονομικού περιβάλλοντος.
Η ενίσχυση της εξωστρέφειας των επιχειρήσεων της Βόρειας Ελλάδας αποτελεί κρίσιμο μοχλό για την τόνωση της επενδυτικής και αναπτυξιακής δυναμικής της περιοχής. Η γεωγραφική εγγύτητα με τις αγορές της Νοτιοανατολικής Ευρώπης δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξη διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων και την ένταξή τους σε διεθνείς αλυσίδες αξίας. Έμφαση θα πρέπει να δοθεί σε κλάδους με υψηλή προστιθέμενη αξία και εξαγωγικό προσανατολισμό – όπως ο αγροδιατροφικός τομέας, τα δομικά υλικά, η υγεία, οι ψηφιακές και πράσινες τεχνολογίες και η κυκλική οικονομία – μέσω στοχευμένων κινήτρων, στρατηγικών συνεργασιών και προσέλκυσης άμεσων ξένων επενδύσεων, οι οποίες θα προσθέσουν τεχνογνωσία και θα προσφέρουν τη δυνατότητα εισόδου σε νέες αγορές. Επιπλέον, φορολογικά κίνητρα προς τις επιχειρήσεις μπορούν να διευκολύνουν την ένταξή τους σε συστάδες αλυσίδων προστιθέμενης αξίας, ενισχύοντας τη δικτύωση και τη συνεργασία με άλλους παραγωγικούς φορείς.
Η αναβάθμιση των υποδομών και των τεχνολογικών δυνατοτήτων είναι απαραίτητη για τη βελτίωση της περιφερειακής ανταγωνιστικότητας. Η Βόρεια Ελλάδα χρειάζεται επενδύσεις σε δίκτυα τηλεπικοινωνιών και πληροφορικής, μεταφορές (οδικοί άξονες, λιμάνια), χωροταξικό σχεδιασμό, ενέργεια και logistics, ώστε να καταστεί κόμβος εμπορίου και καινοτομίας.
Ο περιορισμός του ενεργειακού κόστους και η μετάβαση στην πράσινη οικονομία είναι καθοριστικοί παράγοντες για την ανταγωνιστικότητα, ιδίως σε ενεργοβόρους κλάδους. Απαιτούνται παρεμβάσεις όπως η ενίσχυση των ενεργειακών διασυνδέσεων με γειτονικές χώρες, η αύξηση της χωρητικότητας των δικτύων ενέργειας, η αποτελεσματικότερη λειτουργία της αγοράς ενέργειας η αναθεώρηση των ρυθμιζόμενων χρεώσεων και της υψηλής φορολογίας. Παράλληλα, η αξιοποίηση επιδοτήσεων για πράσινες επενδύσεις και η εφαρμογή μοντέλων κυκλικής οικονομίας δημιουργούν νέες ευκαιρίες για καινοτόμα και περιβαλλοντικά βιώσιμα προϊόντα. Η πλήρης αξιοποίηση αυτών των δυνατοτήτων προϋποθέτει ισχυρό θεσμικό πλαίσιο, ανάπτυξη αγορών για πράσινα προϊόντα και στήριξη της βιομηχανικής καινοτομίας.
Η ενίσχυση της χρηματοδότησης για μικρομεσαίες και νεοφυείς επιχειρήσεις είναι κρίσιμη για την ενίσχυση της επενδυτικής δυναμικής στη Βόρεια Ελλάδα. Η εξάρτηση από ίδια κεφάλαια περιορίζει την κλίμακα και τον αντίκτυπο των επενδύσεων, ιδίως σε καινοτόμους τομείς. Η αξιοποίηση των κεφαλαιαγορών, η λειτουργική ενεργοποίηση του Ταμείου Μικροπιστώσεων και η προώθηση εναλλακτικών μορφών χρηματοδότησης μπορούν να διευρύνουν τις επιλογές και να ενισχύσουν τη βιωσιμότητα των επενδυτικών σχεδίων.
Στη συνεισφορά της Βορείου Ελλάδος στην οικονομία της χώρας, αλλά και στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η περιοχή, αναφέρθηκε ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γ. Στουρνάρας.
Μιλώντας σε εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη, ο κ. Στουρνάρας αφού ανέφερε ότι μέσα στο τρέχον περιβάλλον αυξημένης μεταβλητότητας, η ελληνική οικονομία ξεχωρίζει θετικά και αποτελεί πόλο επενδυτικών ευκαιριών σε στρατηγικούς τομείς, υπογράμμισε ότι η Βόρεια Ελλάδα αποτελεί κρίσιμο πυλώνα της εθνικής οικονομίας, συνεισφέροντας πάνω από το 1/5 του ΑΕΠ της χώρας.
Όπως επεσήμανε, η Βόρεια Ελλάδα παρουσιάζει σημαντική επιχειρηματική κινητικότητα, με υψηλή συγκέντρωση νέων επιχειρήσεων. Την περίοδο 2021-24, το 24,5% των νέων επιχειρήσεων που ιδρύθηκαν στη χώρα έδρευε στη Βόρεια Ελλάδα. Οι εξαγωγές των Περιφερειών της Βόρειας Ελλάδας, ενισχύθηκαν σημαντικά και συμβάλλουν καθοριστικά στην εξωστρέφεια της οικονομίας.
«Η αναβάθμιση των υποδομών και των τεχνολογικών δυνατοτήτων είναι απαραίτητη για τη βελτίωση της περιφερειακής ανταγωνιστικότητας. Η Βόρεια Ελλάδα χρειάζεται επενδύσεις σε δίκτυα τηλεπικοινωνιών και πληροφορικής, μεταφορές (οδικοί άξονες, λιμάνια), χωροταξικό σχεδιασμό, ενέργεια και logistics, ώστε να καταστεί κόμβος εμπορίου και καινοτομίας».
Αναφερόμενος στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η συντριπτική πλειονότητα των ελληνικών Περιφερειών, επεσήμανε ότι σχετίζονται με τη χαμηλή ανταγωνιστικότητά τους, η οποία περιορίζει τη δυναμική των επενδύσεων και εμποδίζει την περιφερειακή σύγκλιση.
«Παρά την πρόοδο που έχει επιτευχθεί τα τελευταία χρόνια όσον αφορά την αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματος, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικές προκλήσεις σε όρους κοινωνικής συνοχής. Ειδικότερα, η Δυτική Μακεδονία και η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη εμφανίζουν από τα υψηλότερα ποσοστά πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού στη χώρα, καταδεικνύοντας τη διαχρονική επιμονή έντονων κοινωνικών ανισοτήτων και την ανάγκη για στοχευμένες πολιτικές ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής σε περιφερειακό επίπεδο» ανέφερε χαρακτηριστικά.
Επίσης, παρά την υποχώρηση της ανεργίας σε εθνικό επίπεδο, οι Περιφέρειες της Βόρειας Ελλάδας εξακολουθούν να καταγράφουν υψηλά ποσοστά ανεργίας. Το 2024, και οι τέσσερις Περιφέρειες της Βόρειας Ελλάδας συγκαταλέγονταν στην πρώτη πεντάδα με τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας πανελλαδικά, υπερβαίνοντας τον εθνικό μέσο όρο.
Καταλήγοντας, ο διοικητής της ΤτΕ υποστήριξε ότι «οι επιχειρήσεις της Βορείου Ελλάδος, επωφελούμενες από τη στρατηγική τους θέση ως πύλη της ΕΕ προς τη Νοτιοανατολική Ευρώπη, μπορούν να συμβάλουν ουσιαστικά στην οικονομική ανάκαμψη, στην απασχόληση και στην ενίσχυση της περιφερειακής παραγωγικής βάσης. Ωστόσο, οι υφιστάμενες ανισότητες και διαπεριφερειακές αποκλίσεις επιμένουν, εντείνοντας τον κίνδυνο μετακίνησης ανθρώπινου δυναμικού λόγω έλλειψης ευκαιριών».
