Ο μεγάλος κυλινδρόμυλος του Πρωτόπαπα, ο Σιδηροδρομικός Σταθμός και οι τούρκικοι στρατώνες
- Του Γεώργιου-Ελευθέριου Αλεπάκου
Γ’ μέρος
Στις συνέπειες του βομβαρδισμού πρέπει να προσθέσουμε και την αποχώρηση των ξένων αντιπροσωπειών από την πόλη. Στους “NEW YORK TIMES” της 25.10.1915 αναφέρεται ότι «ύστερα από εντολές της βουλγαρικής διοίκησης οι ξένοι πρόξενοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το Δεδέαγατς» μεταξύ αυτών και ο Αθ. Χαλκιόπουλος ο οποίος ζήτησε να μεταφέρει την έδρα του στην Ξάνθη.
O φιλοβασιλικός τύπος της εποχής (εφημ. ΕΜΠΡΟΣ της 15-10-1915-παλαιο ημερολόγιο) επέκρινε το βομβαρδισμό και έθεσε θέμα αποζημιώσεων: «Αι περιουσίαι και το Δεδέαγατς εν γένει κατά τα 9 ½ ήτο και είναι ελληνικά έστω και αν είχον εκδιωχθεί οι Έλληνες, γνωρίζει δε η Αγγλία τούτο ως και τας βλέψεις της Ελλάδος. Οπωσδήποτε και αν έχει το πράγμα οι Άγγλοι βομβαρδίζοντες δεν ήσαν εν τάξει έστω και αν ήσαν Βουλγαρικά. Το διεθνές δίκαιον ορίζει ότι δεν βομβαρδίζονται ανοχύρωται πόλεις-τοιούτον δε ήτο το Δεδέαγατς, διότι είνε βέβαιον ότι ούτε οχυρώματα ούτε τορπίλλας είχε. Και αν ήτο ωχυρωμένον, το διεθνές δίκαιον ορίζει ότι προ του βομβαρδισμού ο στόλαρχος οφείλει να προειδοποιήση τας μεν αρχάς να καταστρέψουν αι ίδιαι τας τορπίλλας και οχυρώματα, τους δε αμάχους να φύγουν. Η αντίληψις της ελληνικής Κυβερνήσεως είνε ότι ο βομβαρδισμός δεν εγένετο εν τάξει. Η Ελληνική Κυβέρνησις δεν δύναται να διαμαρτυρηθή εφ’ όσον το Δεδέαγατς ήτο υπό την κατοχήν της Βουλγαρίας. Εν τούτοις επι τη βάσει των υποβληθησομένων αιτήσεων των Ελλήνων θα ζητήση αποζημιώσεις». Σε άλλο όμως φύλλο της ίδιας εφημερίδας φαίνεται ότι η κυβέρνηση διέψευσε τις πληροφορίες για αποζημίωση: «Κατ’ επισήμους πληροφορίας η Κυβέρνησις εις ουδεμίαν πρόκειται να προβή διαμαρτυρίαν δια την υπο του συμμαχικού στόλου κατά τον βομβαρδισμόν του Δεδεαγάτς καταστροφήν των οικιών και καταστημάτων των εκεί Ελλήνων και να ζητήση ως διεδόθη την αποζημίωσίν των. Κατά τας αυτάς ανωτέρω πληροφορίας η Κυβέρνησις δεν δύναται να αξιώση την αποζημίωσιν των εκ του βομβαρδισμού παθόντων Ελλήνων, διότι κατά τα διεθνώς νόμιμα τα ακίνητα εν περιπτώσει φθοράς κατά τον πόλεμον δεν αποζημιούνται».
Ενδιαφέρον έχει το άρθρο που διαβάζουμε στο φύλλο της 17.11.1915 της Αυστραλιανής εφημερίδας “TheArgus”: «Το Piemonte έβαλε φωτιά στο σιδηροδρομικό σταθμό, κατέστρεψε δυο τραίνα και έριξε βολές στην παραλία. Εκείνη τη στιγμή το καταδρομικό δέχτηκε επίθεση από υποβρύχιο αλλά με έξυπνες μανούβρες κατόρθωσε να ξεφύγει. Το Piemonte πυροβόλησε κατά του υποβρυχίου του οποίου η τύχη είναι αβέβαιη».
Στο φύλλο της Αυστραλιανής “The Argus” της 25.10.1915 διαβάζουμε και την επίσημη βουλγαρική ανακοίνωση για τον βομβαρδισμό: «12 συμμαχικά πλοία βομβάρδισαν τις ακτές του Αιγαίου. Δεν είχε καμία στρατιωτική σημασία».
Ο βομβαρδισμός μπορεί να μην είχε καμία σημασία στην έκβαση του πολέμου επηρέασε όμως την ιστορία της πόλης. Έγραψε σχετικά ο Αγγ. Ποιμενίδης «Οι κανονιές που έριξαν τα Αγγλικά θωρηκτά, που είχαν ορμητήριο το Μούδρο της Λήμνου, για να χαλάσουν τον μεγάλο κυλινδρόμυλο του Πρωτόπαπα, το Σιδηροδρομικό σταθμό και τους τούρκικους στρατώνες του Ουτς Κουρναλί (της σημερινής Νέας Χιλής), δεν ήταν βροντές εκδικητικές θαρρώ, παρά χαιρετιστήριες του οργίου των κατακτητών και εωσφορική Νέμεσις θωπευτική των ανομολογήτων ξεσπερμευτών του ελληνισμού του Δεδέαγατς. Οι καταστροφές εκείνες των κτιρίων επηρέασαν την τύχη και το μέλλον της πόλης μας μετά την απελευθέρωση του 1920, αλλά εδώ δεν πέφτει ο λόγος να αναπτύξω το πώς και το γιατί. Ας το αναμετρήσουν οι σημερινοί δημοσιολόγοι και οι οργανώσεις της πόλης μας, που υψώνουν αγωνιώδεις επικλήσεις για το γεγονός ότι σήμερα φθίνει η πόλις μας και για να ιδρυθούν λ.χ. εργοστάσια ζάχαρης, σιδηροδρομικός σταθμός, τουριστικά ξενοδοχεία και ΚΕΝΑ…»
Στις 18-1-1916 επαναλήφθηκε ο βομβαρδισμός.
Πως όμως ήταν η πόλη μας εκείνα τα χρόνια; Στον οδηγό του Νικολάου Γ. Ιγγλέση, έτος γ’ τόμος Α’ με πλήρη τίτλο «Οδηγός της Ελλάδος. Απάσης της Μακεδονίας, της Μικράς Ασίας μετά των νήσων του αρχιπελάγους και των νήσων Κρήτης – Κύπρου – Σάμου. Οικονομία, δημόσια έργα-εμπόριον, βιομηχανία, ναυτιλία, γεωργία, κτηνοτροφία, τοπογραφία, αρχαιολογία, γράμματα, τέχναι, στατιστική, μεταλλειολογία, χρηματιστήριον συγκοινωνία κ.τ.λ. μετά πολλών οδοιπορικών και τοπογραφικών χαρτών 1910-1911», βρίσκουμε τις ακόλουθες διοικητικές πληροφορίες για την πόλη μας:
Πληθυσμός Δεδέαγατς: 2.310 Έλληνες, 369 Βούλγαροι, 1542 Μωαμεθανοί, 325 Αρμένιοι, 230 Ιουδαίοι και 110 καθολικοί.
Εκκλησίαι: Ελληνική 1 με ιερείς 3, Βουλγαρική 1, Αρμενική 1, Εβραϊκή συναγωγή και Καθολική 1, Τεμένη
Σχολεία σωματεία Λέσχαι
Σχολεία Ελληνικά: Αστική σχολή αρρένων τάξις 7, μαθηταί 130, διδάσκαλοι 5
Παρθεναγωγείον μετά νηπιαγωγείου τάξεις 6, διδασκάλισσαι 6, μαθήτριαι 133 και νήπια 130.
Τουρκική σχολή μαθηταί 200, διδάσκαλοι 4.
Βουλγαρική σχολή μαθηταί 46, διδάσκαλοι 2.
Αρμένικη σχολή μαθηταί 50, διδάσκαλοι 2.
Εβραϊκή σχολή μαθηταί 30, διδάσκαλοι 1.
Καθολική ιερέων μαθηταί 25.
Πάντως το Δεδέαγατς εξαιτίας της σιδηροδρομικής σύνδεσης με την Αδριανούπολη και κατ’ επέκταση με την Κωνσταντινούπολη από τη μια και την Θεσσαλονίκη από την άλλη έχει καταστεί συγκοινωνιακός κόμβος που χάρη στο λιμάνι έχει μετατραπεί και σε διαμετακομιστικό κέντρο. Παρ’ όλο που το λιμάνι αυτό είναι μικρό από αυτό εξάγεται το μεγαλύτερο μέρος των εμπορευμάτων του Βιλαετίου Αδριανουπόλεως. Μάλιστα σε ολόκληρη την αυτοκρατορία το λιμάνι του Δεδέαγατς ήταν ένα από τα επτά κυριότερα λιμάνια μεταξύ αυτών της Κωνσταντινούπολης, της Θεσσαλονίκης, της Σμύρνης, του Χαϊδάρ Πασά, της Βηρυτού και της Τραπεζούντας. Στην έκθεση του ο Έλληνας Πρόξενος στην Αδριανούπολη εκείνη την εποχή Κ. Δημαράς, «Έκθεσις περί εμπορίας, γεωργίας και βιομηχανίας εν τω νομώ Αδριανουπόλεως κατά το έτος 1911», αναφέρονται ότι τα προϊόντα που εισάγονται στο μικρό λιμάνι του Δεδέαγατς από το εξωτερικό: άνθρακες αγγλικής προελεύσεως, γαιάνθρακες Ηρακλείας, γαλβανομένοι κάδοι αγγλικής παραγωγής, γαλβανομένα σιδηρόφυλλα(λαμαρίνα) αγγλικής παραγωγής, σιδηραί ράβδοι εκ Βελγίου και Γερμανίας, θερμάστραι χυτοσιδήρου εκ Γερμανίας και δια ξύλων καιόμεναι αγγλικής προελεύσεως, σιδηρόφυλλα εκ Βελγίου, λευκοσίδηρος εξ Αγγλίας, βαμβακέλαιον εξ Αμερικής και ελαχίστη ποσότης Ρωσσικού, λινέλαιον εξ Αγγλίας, οινόπνευμα εκ Ρωσσίας, μαργαρίνη εξ Αμερικής αλλά και εκ Γαλλίας, κόλλα εξ Αγγλίας, τέιον Κίνας και Ιάβας, πετρέλαιον εξ Αμερικής και Ρουμανίας, όρυζα εκ Rangoon, εξ Ιταλίας αλλά και εξ Αιγύπτου, καφφές εκ Βραζιλίας, Αυστρίας, Αγγλίας και Αμβούργου, ωρολόγια Ελβετίας και Αγγλίας και τέλος ζύθος.
Αλλά και από την Ελλάδα εισαγόταν άροτρα από το εργοστάσιο στο Βόλο του Σταματόπουλου, αντιπρόσωπος του οποίου στο Δεδέαγατς ήταν ο οίκος Χ.Ι. Κανέτσος και υιοί. Αναφέρεται μάλιστα ότι η εισαγωγή κατ’ έτος ανερχόταν σε δυο χιλιάδες άροτρα, τα οποία χρησιμοποιούνταν για τις περιφέρειες Ορτάκιοι, Σουφλίου, Ουζούν Κιοπρού, Διδυμοτείχου, Δεδέαγατς και Κεσσάνης. Επίσης γινόταν εισαγωγή μαγγανοπήγαδων, μικτών χημικών λιπασμάτων από την εταιρία χημικών λιπασμάτων του Πειραιά, πλαστιγγών από το εργοστάσιο Παγκάλου στον Πειραιά, ελληνικών οίνων και ελληνικών κονιάκ των εργοστασίων Μπαρμπαρέσσου, Μεταξά, Κουρτέση, Φινοπούλου και Καμπά. Τέλος γινόταν μικρή εισαγωγή ελαιών Βόλου και Καλαμών, τσιμέντων, ελαίων και σαπώνων. Επιχειρήθηκε μάλιστα να ιδρυθεί στην πόλη μας και υποκατάστημα της Τράπεζας Αθηνών κατά το 1911, προσέκρουσε όμως σε δυσχέρειες που πρόβαλλαν οι τουρκικές αρχές.
Μεγάλο όμως ήταν και το εξαγωγικό εμπόριο, που διακινούνταν από το λιμάνι του Δεδεαγατς: κουκούλια ξηρά σε Γαλλία και Ιταλία, τυρί λευκό και κίτρινο σε Αίγυπτο και Τουρκία, αυγά σε Γερμανία και Αυστρία, μαλλί σε Τουρκία, Βουλγαρία και Σερβία, οίνος σε Γαλλία, Σερβία και Ν. Αμερική, δέρματα και διφθέρες σε Γερμανία, Αυστρία, Γαλλία, Αμερική και Ελλάδα, καπνός σε Αγγλία, Αυστρία, Γαλλία, Αμερική και Ελλάδα, μετάξι σε Γαλλία, καναρόσπορος σε Ευρώπη και Αυστραλία και τέλος σιτηρά σε Γερμανία, Αγγλία, Ελλάδα και Ιταλία.
Αγγλίας υποπρόξενος Godefroi Badetti
Αυστροουγγαρίας υποπρόξενος E. Rezuglian
Γερμανίας υποπρόξενος W. Rohde
Γαλλίας διευθύνων Ιωάν. Τακέλλας
Ελλάδος διευθύνων Ν. Τσερέπης
Ιταλίας διευθύνων EvaristeTachella
Περσίας υποπρόξενος Αντ. Χαμπούρης
Ρωσίας υποπρόξενος Α. Kritis
ΓΕΩΡΓΙΟΣ-ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΑΛΕΠΑΚΟΣ
ΣΥΝΤΑΞΙΟΥΧΟΣ ΝΟΜΙΚΟΣ
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ – ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2025
