Μαρτυρίες για τα ερείπια που άφησαν πίσω τους οι Βούλγαροι
- Του Γεώργιου-Ελευθέριου Αλεπάκου
Α’ μέρος
Η έναρξη του πρώτου παγκοσμίου πολέμου βρήκε το Dedeagatch (σημερινή Αλεξανδρούπολη) υπό την κατοχή της Βουλγαρίας, σύμφωνα με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου (28 Ιουλίου (π.ημερ) / 10 Αυγούστου (ν.ημ.) του 1913,με τους περισσότερους Έλληνες κατοίκους του να έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τις κατοικίες τους.
Διαβάζουμε στο ΛΕΥΚΩΜΑ ΘΡΑΚΗΣ-ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 1932:
«Κατά το την Βουλγαρίαν, οι πλείστοι των κατοίκων της ‘Αλεξανδρουπόλεως έφυγαν, οι δε εναπομείναντες ολίγοι τον Μάϊον του 1914 εξεδιώχθησαν υπό των Βουλγάρων, εγκαταλείψαντες άπασαν την κινητήν και ακίνητον αυτών περιουσίαν είς τας χείρας των Βουλγάρων, κατώκησαν δε εις διάφορα μέρη της Ελλάδος».
ΕΜΠΡΟΣ 12-8-1913
Στις 4 Φεβρουαρίου του 1915 ο Έλληνας Υποπρόξενος στο Δεδέαγατς Αθ. Χαλκιόπουλος πληροφορούσε στο Υπουργείο Εξωτερικών ότι δεν έμειναν Έλληνες στη περιοχή του.
Η εφημερίδα «ΕΜΠΡΟΣ» της 15-10-1915 (παλαιό ημερολόγιο) αναφέρει: «Οι Έλληνες είχον εκδιωχθεί υπό των Βουλγάρων. Τα καταστήματα , αι οικίαι, τα κτήματα ήσαν όλα ελληνικά αλλ’ είχον δημευθή… Επίσης ο μύλος Πρωτόπαππα εξηκολούθει να είνε ελληνικός αν και δεν ειργάζετο, διότι η Βουλγαρία εζήτει να τον ενοικιάση εις Βουλγαρικήν εταιρείαν. Ο Πρωτόπαππας απέθανε. Το ζήτημα έμεινεν εκκρεμές».
Έχει ενδιαφέρον να δούμε στο σημείο αυτό την κατάσταση στην οποία βρισκόταν η πόλη μας εκείνη την εποχή όπως καταγράφηκε με γλαφυρό τρόπο σε δύο άρθρα που έγραψε ο απεσταλμένος της αθηναϊκής εφημερίδας «Πατρίς» Α. Κονιτόπουλος και παραθέτουμε με την ορθογραφία του πρωτοτύπου πλην του μονοτονικού. Το πρώτο δημοσιεύθηκε στις 30-10-1919 με τίτλο: «ΤΑ ΕΡΕΙΠΙΑ TOΥ ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ – ΙΧΝΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΗΣ ΔΡΑΣΕΩΣ».
Η επιτροπή (παλινοστήσεως τών προσφύγων) ή καταγράφουσα τας οικίας εύρεν 150 κατεδαφισμένας, τας λοιπάς δε εις αθλίαν κατάστασιν. Το Έλληνικόν προξενείον έχει μεταβληθή είς σταύλον. Οι ωραίοι δρόμοι του Δεδεαγάτς είνε κατεστραμμένοι και ήρχισαν να επιδιορθώνονται από τους Γάλλους διαταγή του Ντεσπεραί χρησιμοποιουμένων προς τούτο ολοκλήρων λόχων Σενεγαλέζων…
Παντού ερείπια, παντού σπίτια χωρίς παράθυρα και πόρτες, χωρίς προσόψεις, χωρίς στέγας. Μέγαρα ολόκληρα είχον μεταβάλει εις σταύλους και άλλα εις αποθήκας. Έάν εσώθησαν δέ μερικά έξ αυτών, τούτο συνέβη, διά τον απλούστατον λόγον, ότι εχρησιμοποιούντο ώς δημόσια καταστήματα. Αντιλαμβάνομαι βουλγαρικήν οικογένειαν ετοιμαζομένην να αναχωρήση και θραύουσαν τούς υαλοπίνακας των παραθύρων. Είνε άρκετόν, νομίζω αυτό τό ελάχιστον διά να φαντασθήτε την μοχθηρίαν τής βουλγαρικής ψυχής. Από τον ωραίο νόσov και απέραντον ατμόμυλον Πρωτόπαπα δέν σώζονται παρά ερείπια και τα τοιχώματα των σπιτιών χαίνοντα φωνάζουν τα βουλγαρικά κακουργήματα. Οπουδήποτε και αν κυτάξη κανείς, διακρίνη τον Ελληνικόν, τον καθαρώς Ελληνικόν χαρακτήρα του Δεδέαγατς του οποίου η εμπορική κίνησις είς το παρελθόν ήτο τόσον αξιόλογος.
Τά πλείστα των καταστημάτων είνε κλειστά. Τα εγκατέλειψαν οί Βούλγαροι φεύγοντες και τώρα περιμένουν τους ιδιοκτήτας των για να επαναλάβουν ζωή και κίνησιν. Διακρίνω την πρώτην ελληνικήν επιγραφήν. Είνε του καφεζυθοπωλείου το «Διεθνές».
Με τον Λιμενάρχην κ. Κουρμπέλην κατερχόμεθα εις την παραλίαν. Είνε μία φρικτή εικών το θέαμα που παρουσιάζει ό πρώην έμπορικώτατος λιμήν του Δεδέαγατς. Εις το βάθος υπερήφανος κυματίζει ή Ελληνική σημαία τής «Λόγχης» για να δείχνη τήν ελληνικότητα αυτού. Εντός του λιμένος δεν υπάρχουν παρά συντρίματα ναυαγίων, θυμάτων των βομβαρδισμών, τα οποία Γαλλικά τμήματα προσπαθούν δια δυναμίτιδος να ανατινάξουν. Οι ωραίοι λιμενοβραχίονες και αί ωραιότερα αποβάθραι του λιμένος έχουν καταστραφεί τελείως, η δε παραλία ολόκληρος έχει μεταβληθή εις άμορφον σωρόν ερειπίων.
Διακρίνομεν ακόμη τά βουλγαρικά χαρακώματα, μπουαγιώ, αμπρι και πυροβολεία, τα οποία είχον κατασκευάσει οι Βούλγαροι προς άμυναν του λιμένος και τα οποία ό Συμμαχικός στόλος κατέστρεψε τελείως κατά το 1915. Μόνον ο φάρος παραμένει άθικτος. Πιο πέρα βρίσκεται σωριασμένη μιά μάζα σκελετών, βαγονιών που κατέστρεψαν τα κανόνια των στόλων. Τα πάντα εδώ μας παρουσιάζουν το πεδίον μίας μάχης. Και δείχνουν την θέσιν των ηττημένων. Οί δύο ‘Έλληνες χωροφύλακες τους οποίους έχω μαζί μου -και είνε οί πρώτοι που έρχονται εδώ- προκαλούν τον ενθουσιασμόν των Έλλήνων βαρκάρηδων οι οποίοι ζητωκραυγάζουν. Ό αυτός ενθουσιασμός παρατηρείται και μεταξύ των άλλων Ελλήνων που ευρίσκονται στήν πόλιν, ενώ οι Βούλγαροι φοβισμένοι κατεβάζουν τα μάτια από ντροπή.
Ο Άγγελος Ποιμενίδης με γλαφυρότητα περιγράφει την εικόνα που παρουσίαζε το Δεδέαγατς εκείνη την εποχή: «Δυο χρόνια μόλις ήταν που είχαν εγκατασταθεί οι Βούλγαροι στο Δεδέαγατς… και αρχίζουν τον αμείλικτο διωγμό του Ελληνικού στοιχείου της Θράκης και ιδιαίτερα το ξερίζωμα της ζωτικής Ελληνικής Κοινότητος Δεδέαγατς. Εργασίες, περιουσίες, γη των πατέρων, προκοπή, άνθιση, όνειρα εθνικά ορμητήρια και ιερά τεμένη εγκαταλείπονται και εκπατρίζεται ο κόσμος, παίρνοντας το δρόμο της προσφυγιάς… το Δεδέαγατς σαν άδειασε από τους δραστήριους δημιουργούς του έμεινε από το 1914 ως το 1920 γυμνό και έρημο ολότελα. Έγινε μια στρατιωτική πόλις με λίγους Βουλγάρους, που φύλαγαν τα οχυρώματα που είχαν ανασκάψει κατά μήκος της παραλίας ως την Καβάλα και το Σταυρό για να σταματήσουν τυχόν αποβάσεις στρατευμάτων της Ανταντ. Έμοιαζε με απέραντο κοιμητήριο με άδεια και λεηλατημένα σπίτια, η ωραία πόλις. Ψυχή δεν υπήρχε».
Από το Φεβρουάριο του 1915 ο Τσώρτσιλ πρώτος λόρδος του αγγλικού Ναυαρχείου άρχισε να εφαρμόζει το σχέδιο του για την εκπόρθηση των Δαρδανελλίων με απώτερο σκοπό την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης που είχε συμμαχήσει με τη Γερμανία ήδη από την έναρξη του πολέμου.
Στο Μούδρο της Λήμνου εγκαταστάθηκε μια μεγάλη συμμαχική ναυτική δύναμη αποτελούμενη από 23 θωρηκτά, 5 καταδρομικά, 15 αντιτορπιλικά και αμέτρητα άλλα μικρότερα και βοηθητικά πλοία τα οποία βομβάρδιζαν ανηλεώς τις τουρκικές ακτές.
Ο Αθ. Χαλκιόπουλος από το Δεδέαγατς έγραφε στο Υπουργείο των Εξωτερικών (εγγρ. 2904/16.3.1915 και 3208/26.3.1915-παλ. ημερολόγιο) ότι «δυο θωρηκτά και 4 αντιτορπιλικά βομβάρδισαν τα τουρκικά πυροβολεία της Αίνου και τα σίγησαν». Στο φύλλο μάλιστα της 24ης Απριλίου 1915 της βρετανικής εφημερίδος Daily Mirror διαβάζουμε ότι «Δυο βρετανικά πολεμικά πλοία εμφανίστηκαν χθες (22 Απριλίου) έξω από το Δεδέαγατς και απέδωσαν τιμές στη βουλγαρική σημαία. Πρόσφυγες από την τουρκική Θράκη που έφθασαν στην Βουλγαρία λένε ότι κυριαρχεί ο πανικός ανάμεσα στους κατοίκους κατά μήκος ολόκληρης της τουρκικής ακτής στο Αιγαίο εξαιτίας του βομβαρδισμού της Αίνου. Αναφέρουν επίσης ότι οι σύμμαχοι έχουν επιβιβάσει καινούργια στρατεύματα στην Αίνο.»
Η Βουλγαρία αμφιταλαντευόταν ακόμα μεταξύ των κεντρικών αυτοκρατοριών από τη μια και των δυνάμεων της Αντάντ από την άλλη κρατώντας ουδέτερη στάση ενώ η Ελλάδα είχε αρχίσει να μπαίνει στο γνωστό διχασμό ανάμεσα στον Βενιζέλο που επιθυμούσε την είσοδο της χώρας στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ και τον Βασιλέα Κωνσταντίνο που ακολουθούσε γερμανόφιλη πολιτική.
Παράλληλα από τον τύπο της εποχής μαθαίνουμε ότι συχνά μοίρες του συμμαχικού στόλου περιπολούσαν στη περιοχή κάνοντας εμπάργκο στο λιμάνι του Δεδέαγατς, προκειμένου να αποτρέψουν τον εφοδιασμό των Οθωμανών με σιτάρι προκαλώντας έτσι την αντίδραση της Βουλγαρίας, η οποία περίμενε τη έκβαση των επιχειρήσεων στην Καλλίπολη για να εκδηλωθεί. Η πλάστιγγα όμως είχε αρχίσει να γέρνει υπέρ των Γερμανών γι’ αυτό σε δημοσίευμα της Αυστραλιανής εφημερίδας The Argus της 9.10.1915 διαβάζουμε ότι «Οι Βούλγαροι έχουν εκκενώσει όλα τα σπίτια στην παραλία, έχουν τοποθετήσει στα οχυρά πανίσχυρα πυροβόλα και διπλές σειρές ναρκών έξω από το λιμάνι. Το Δεδέαγατς περιγράφεται ως γεμάτο από στρατεύματα με Γερμανούς αξιωματικούς»
Πράγματι οι αποτυχίες των συμμάχων στην Καλλίπολη και οι επιτυχίες των Γερμανών οδηγούν τελικά τη Βουλγαρία στο πλευρό των κεντρικών δυνάμεων και στις 14 Οκτωβρίου 1915 κηρύσσει τον πόλεμο εναντίον της Σερβίας ενώ τις αμέσως επόμενες ημέρες οι δυνάμεις της Αντάντ κηρύσσουν τον πόλεμο εναντίον της Βουλγαρίας.
Συνεχίζεται…
ΓΕΩΡΓΙΟΣ-ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΑΛΕΠΑΚΟΣ
ΣΥΝΤΑΞΙΟΥΧΟΣ ΝΟΜΙΚΟΣ
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ – ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2025
