Καταργεί την διάταξη της Συνθήκης της Λωζάννης για αποστρατικοποίηση των Νησιών του Ν.Α. Αιγαίου – Το έχει αποδεχτεί η Τουρκία
Ιούλιο 1936 υπογράφεται η Συνθήκη του Μοντρέ που καταργεί και αντικαθιστά στο σύνολό της τη Σύμβαση της Λωζάννης περί Στενών του 1923. Συνεπώς καταργείται και η διάταξη περί αποστρατιωτικοποίησης των νήσων του Β.Α. Αιγαίου. Αυτό προκύπτει σαφέστατα από το γράμμα της Σύμβασης. Πράγματι, στο προοίμιό της ρητώς ορίζεται ότι τα συμβαλλόμενα μέρη «απεφάσισαν να υποκαταστήσουν την παρούσα Συνθήκη που υπεγράφη στη Λωζάννη 24 Ιουλίου 1923».
Η κατάργηση είναι ολική, αφού δεν συνοδεύεται η νέα Συνθήκη με κανέναν απολύτως περιορισμό, επιφύλαξη ή εξαίρεση. Το κεφαλαιώδες αυτό στοιχείο Είναι αρκετό από νομικής απόψε- ως διά να ρίξει πλήρες φως στην περίπτωση της Λήμνου. Εξ άλλου, το Διεθνές Δικαστήριο έχει αποφανθεί ότι το κείμενο της Συνθήκης δεν χρειάζεται ερμηνεία. Εν Τούτοις, ενισχυτική και μάλιστα σύμφωνη προς το Διεθνές Δίκαιο είναι η διπλωματική αλληλογραφία μεταξύ των δύο χωρών, προ της υπογραφής της Συνθήκης. Τα κύρια σημεία της είναι:
α) Καθορίζεται το διεθνές καθεστώς των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελλίων.
β) Η Τουρκία θα δύναται να επανοπλίσει αμέσως τη Ζώνη των Στενών,
γ) Αναγνωρίζεται η αρχή της ελευθερίας του διάπλου και της θαλασσοπλοΐας στα Στενά. Με ειδικές διατάξεις καθορίζονται τα της ναυσιπλοΐας για τα εμπορικά και τα πολεμικά σκάφη, εν καιρώ ειρήνης και εν καιρώ πολέμου.
Οι Τούρκοι μεταπολεμικά παραβιάζουν τη συνθήκη του Μοντρέ, επιτρέπουν τη διέλευση από τα Στενά των Δαρδανελλίων.
Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Ρούσδης Αράς στη Μεγάλη Εθνοσυνέλευση την ήμερα της κύρωσης της Συνθήκης του Μοντρέ, δήλωσε ότι: «Οι διατάξεις που αναφέρονται στα νησιά Λήμνο και Σαμοθράκη, τα οποία ανήκουν στη γείτονα και φίλη Ελλάδα και τα οποία ήταν αποστρατιωτικοποιημένα, βάσει των σχετικών διατάξεων της Συνθήκης της Λωζάννης, καταργούνται και αυτές από τη Συνθήκη του Μοντρέ.
Με την ευκαιρία αυτή, φαίνεται ακόμη μια φορά ένα από τα χαρακτηριστικά της πολιτικής της νέας Τουρκίας να ευχόμεθα δια τους φίλους αυτό που ευχόμεθα και δι’ ημάς, και αν μην ευχόμεθα διά τους φίλους μας, όπως και για κάθε άλλη Δύναμη, αυτό που εμείς θεωρούσαμε ως άδικο».
Η επίσημη αυτή δήλωση, προερχομένη από το αρμόδιο διάα τις διεθνείς σχέσεις όργανο της Τουρκίας, αποτελεί από νομικής άποψης συντριπτικό στοιχείο, σχετικώς με την ερμηνεία της Συνθήκης του Μοντρέ από την ίδια την Τουρκία.
Εξ άλλου με τη ρητή αυτή διευκρίνιση, η Τουρκική Εθνοσυνέλευση κύρωσε ομόφωνα τη Συνθήκη του Μοντρέ.
Αν και η νομική δεσμευτική δήλωση αυτής αμφισβητείται τελευταίως από την Τουρκία, ο Χουσεΐν Παζαρτζί, διευθυντής της Νομικής Υπηρεσίας του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών γράφει: «Είναι σαφές ότι η σύγκληση της Διασκέψεως του Μοντρέ έγινε διά να εξεταστεί μόνο το θέμα της ανάγκης ασφαλείας της Τουρκίας. Μέσα εις αυτό το πλαίσιο δεν προέκυψε το θέμα της ασφάλειας της Ελλάδας και η αποστρατιωτικοποίηση της Λήμνου και της Σαμοθράκης».
Ένα άλλο στοιχείο αποφασιστικής σημασίας από άποψη Διεθνούς Δικαίου είναι η συμπεριφορά στην πράξη των δύο μερών. Στην προκειμένη περίπτωση, αμέσως μετά την κύρωση της Συνθήκη του Μοντρέ, η μεν Τουρκία οχυρώνει την Ίμβρο και Τένεδο και χαρακτηρίζει τα νησιά επιτηρούμενη ζώνη. Από ελληνικής πλευράς, η επίσημη ανακοίνωση περί επανεξοπλισμού των δύο νησιών (Λήμνος, Σαμοθράκη) και ο χαρακτηρισμός της περιοχής ως επιτηρούμενης ζώνης θεωρήθηκαν γενικώς ως πράξεις απολύτως νόμιμες και σύμφωνες με τη Συνθήκη που είχε συνομολογεί στο Μοντρέ.
Μέχρι τη δεκαετία του 1960 δεν υπήρχε «θέμα» Δωδεκανήσου για την Τουρκία, οπότε άρχισε να ανακινεί το θέμα αυτό.
Χρήστος Χαλαζίας
