Μια νέα ματιά στην οικονομία της Βόρειας Ελλάδας αποτυπώνεται μέσα από την τελευταία έκθεση του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ), η οποία εξετάζει τις ευρύτερες μακροοικονομικές εξελίξεις, αλλά και εστιάζει στις επιδόσεις και τις προοπτικές των ελληνικών περιφερειών.
Η Κεντρική και η Ανατολική Μακεδονία-Θράκη, καθώς και η Δυτική Μακεδονία, αποτελούν το βασικό επίκεντρο για την οικονομική φυσιογνωμία της βόρειας ζώνης της χώρας, με σημαντικές διακυμάνσεις τόσο ως προς την απασχόληση όσο και την παραγωγικότητα. Η έρευνα αναδεικνύει τόσο τις ισχυρές δυνατότητες της περιοχής όσο και τις χρόνιες παθογένειες που τη φρενάρουν στην πορεία προς τη σύγκλιση με το εθνικό και ευρωπαϊκό μέσο.
ΑΕΠ: Τοπικές οικονομίες δύο ταχυτήτων
Σύμφωνα με την έκθεση, η Κεντρική Μακεδονία είναι η ισχυρότερη οικονομική δύναμη της Βόρειας Ελλάδας, συνεισφέροντας 13,8% στο εθνικό ΑΕΠ το 2023 – το μεγαλύτερο ποσοστό μετά την Αττική. Η Θεσσαλονίκη και οι γύρω περιοχές αποτελούν πυλώνες μεταποίησης, εμπορίου, υπηρεσιών και μεταφορών, ωστόσο ακόμη και εντός αυτής της περιφέρειας υπάρχουν ισχυρές ενδοπεριφερειακές ανισότητες (π.χ. Χαλκιδική vs Πέλλα ή Κιλκίς).
Αντίθετα, η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη συμμετέχει με μόλις 3,3% και η Δυτική Μακεδονία με περίπου 1,3%, δείχνοντας το έντονο αναπτυξιακό χάσμα μεταξύ των περιφερειών ακόμα και εντός της ίδιας γεωγραφικής ζώνης.
Η ανεργία παραμένει ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα, ειδικά στη Δυτική Μακεδονία, η οποία κατέχει τη θλιβερή πρωτιά με ποσοστό 16,7% – υπερδιπλάσιο από τον εθνικό μέσο όρο, κυρίως λόγω της απολιγνιτοποίησης. Η Κεντρική Μακεδονία επίσης κινείται σε υψηλά επίπεδα με 14,1%, ενώ στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη βρίσκεται στο 12,1%, σημαντικά υψηλότερα από το 9,5% που είναι το μέσο εθνικό ποσοστό. Αυτά τα στοιχεία αναδεικνύουν την έντονη περιφερειακή ανισότητα ως προς την απασχόληση.
Η Δυτική Μακεδονία, όπως καταγράφει το ΙΟΒΕ, έχει την υψηλότερη ανεργία στη χώρα (16,7%), κυρίως λόγω της απολιγνιτοποίησης. Η γρήγορη απομάκρυνση από τον λιγνίτη δεν συνοδεύτηκε από εναλλακτικές ευκαιρίες απασχόλησης ή ώριμα επενδυτικά έργα, με αποτέλεσμα η τοπική κοινωνία να βιώνει ενεργειακή μετάβαση χωρίς δίχτυ ασφαλείας.
Δημογραφικά: Έντονα σημάδια γήρανσης
Ο ΙΟΒΕ καταγράφει αρνητικές δημογραφικές εξελίξεις για τις βόρειες περιφέρειες. Σε όλες τις περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης παρατηρείται σταθερή μείωση γεννήσεων και αύξηση των θανάτων, γεγονός που εντείνει το πρόβλημα της γήρανσης του πληθυσμού και δημιουργεί σημαντικές πιέσεις στο παραγωγικό δυναμικό και στο ασφαλιστικό σύστημα. Οι αιτίες είναι γνωστές: οικονομική ανασφάλεια, εσωτερική μετανάστευση προς Αττική ή εξωτερικό, και αναβολή της δημιουργίας οικογένειας. Αυτό δημιουργεί αναπτυξιακή «παγίδα» καθώς χωρίς νέο εργατικό δυναμικό και δημογραφική ανανέωση, οι περιοχές αυτές κινδυνεύουν να χάσουν την παραγωγική τους ραχοκοκαλιά.
Επενδύσεις και παραγωγικότητα
Παρότι η Κεντρική Μακεδονία διαθέτει βιομηχανική βάση και έντονη επιχειρηματική δραστηριότητα, οι επενδύσεις σε πάγιο κεφάλαιο στην ευρύτερη περιοχή υπολείπονται σημαντικά σε σύγκριση με την Αττική. Επιπλέον, η παραγωγικότητα της εργασίας παραμένει χαμηλότερη από τον μέσο ευρωπαϊκό όρο, καταδεικνύοντας την ανάγκη για τεχνολογική αναβάθμιση και επανακατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού.
Η Κεντρική Μακεδονία επίσης αποτελεί εξαγωγικό κόμβο, κυρίως σε γεωργικά και μεταποιημένα προϊόντα. Ειδικά στη Θεσσαλονίκη, η εξαγωγική δραστηριότητα παρουσιάζει ανθεκτικότητα, ενώ οι τομείς τροφίμων, ποτών και μεταφορών έχουν ανακάμψει σημαντικά μετά την πανδημία και τις αναταραχές των εφοδιαστικών αλυσίδων.
Η παρουσία πανεπιστημίων (ΑΠΘ, ΔΠΘ, Παν. Δυτικής Μακεδονίας) δεν έχει μεταφραστεί ακόμη σε σταθερή καινοτομική κουλτούρα ή συνεργασία με την παραγωγή. Τα ερευνητικά κέντρα λειτουργούν αποσπασματικά, ενώ οι νεοφυείς επιχειρήσεις δυσκολεύονται να αντλήσουν κεφάλαια ή να κλιμακωθούν. Η έλλειψη οικοσυστήματος καινοτομίας και η χαμηλή συνδεσιμότητα με το χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι μείζον εμπόδιο. Ωστόσο, περιοχές όπως η Πιερία, η Ξάνθη και η Σίνδος παρουσιάζουν αναδυόμενη δραστηριότητα, κυρίως σε αγροδιατροφή, εξαγωγικό εμπόριο και logistics – τομείς που μπορούν να γίνουν μοχλοί ανάπτυξης, αν υπάρξει υποστήριξη.
Από την άλλη, η Δυτική Μακεδονία επηρεάζεται έντονα από τη μετάβαση στη μεταλιγνιτική εποχή, με συνέπειες στο επίπεδο απασχόλησης, αλλά και στην οικονομική δραστηριότητα. Η απόσυρση των λιγνιτικών μονάδων έχει προκαλέσει κατάρρευση της βιομηχανικής δραστηριότητας, χωρίς να έχουν ωριμάσει ακόμη οι εναλλακτικές αναπτυξιακές επενδύσεις. Το ΙΟΒΕ επισημαίνει την ανάγκη για ταχύτατη υλοποίηση των έργων του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης, που παραμένουν ως επί το πλείστον στα χαρτιά.
Τουρισμός: Ανοδική πορεία στη Χαλκιδική και τη Θράκη
Στον τουριστικό τομέα, η τουριστική δραστηριότητα σε περιοχές όπως η Χαλκιδική, η Θάσος, η Αλεξανδρούπολη και η Καβάλα ενισχύθηκε το 2024, με αύξηση στον κύκλο εργασιών της φιλοξενίας και της εστίασης. Ωστόσο, όπως τονίζει ο ΙΟΒΕ, οι περιοχές αυτές δεν έχουν ακόμη αναπτύξει ισχυρή τουριστική υποδομή για δωδεκάμηνη αξιοποίηση, ενώ περιοχές όπως η Ροδόπη και ο Έβρος παραμένουν με περιορισμένη τουριστική διείσδυση. Το ΙΟΒΕ αναφέρει ότι χρειάζεται στροφή σε θεματικές μορφές τουρισμού – πολιτιστικός, γαστρονομικός, φυσιολατρικός – και κυρίως ενίσχυση των μεταφορικών συνδέσεων, ειδικά σιδηροδρομικά.
Προκλήσεις και συστάσεις
Το ΙΟΒΕ κρούει τον κώδωνα του κινδύνου πως αν η Βόρεια Ελλάδα δεν ενταχθεί ισότιμα στην εθνική αναπτυξιακή στρατηγική, το χάσμα με την Αττική θα διευρύνεται. Το ζητούμενο είναι μια στοχευμένη, περιφερειακά διαφοροποιημένη στρατηγική, με δράσεις και καταλήγει σε μια σειρά προτάσεων πολιτικής δίνοντας έμφαση στην ενίσχυση των περιφερειακών υποδομών (λιμάνια, σιδηρόδρομοι, ενεργειακά δίκτυα), στη δημιουργία πόλων καινοτομίας και σύνδεση της βιομηχανίας με την ακαδημαϊκή έρευνα, στην αναβάθμιση του εργατικού δυναμικού μέσω στοχευμένης επανακατάρτισης και στα δημογραφικά κίνητρα για την ανάσχεση της πληθυσμιακής συρρίκνωσης.
Η έκθεση λειτουργεί ως ηχηρή υπενθύμιση πως, αν και η Βόρεια Ελλάδα διαθέτει κρίσιμες παραγωγικές δυνατότητες και γεωστρατηγική θέση, απαιτούνται συστηματικές πολιτικές στήριξης για να αμβλυνθούν οι ανισότητες και να αξιοποιηθεί πλήρως το αναπτυξιακό της δυναμικό. Δεν χρειάζεται να «ανταγωνιστεί» την Αττική αλλά μπορεί να λειτουργήσει συμπληρωματικά, με επίκεντρο τη βιομηχανία, τις εξαγωγές και τον τουρισμό. Αν η ελληνική οικονομία επιδιώκει πραγματικά μια δίκαιη και βιώσιμη ανάπτυξη, ο βορράς πρέπει να είναι κομβικό κομμάτι αυτής της εξίσωσης.
