Τι συνέβη με τα στρατεύματα και τον άμαχο πληθυσμό – Οι καταστροφές που προκλήθηκαν
- Του Γεώργιου-Ελευθέριου Αλεπάκου
Β’ μέρος
Έτσι την Πέμπτη 21 Οκτωβρίου 1915 (7.10.1915-παλαιο ημερολόγιο) μοίρα του συμμαχικού στόλου αποτελούμενη από είκοσι βρετανικά πολεμικά πλοία, εκ των οποίων τρία θωρηκτά, δυο βοηθητικά εύδρομα και 15 αντιτορπιλικά μεταξύ των οποίων το HMS Μ 28 και το HMS M 15 έλαβε την εντολή να βομβαρδίσει το Δεδέαγατς. Τα τρία θωρηκτά ήταν το HMS Theseus και το HMS Doris, το οποίο ηγούνταν της όλης επιχείρησης με τον Πλοίαρχο Larken.
Η περιγραφή του βομβαρδισμού από ένα Βρετανό αξιωματικό του ναυτικού που πήρε μέρος στην επιχείρηση, όπως δημοσιεύθηκε στους NEW YORK TIMES στις 10.11.1915 είναι συγκλονιστική: «Γύρω στις 1.15 εξαπολύσαμε πυρ κατά των μεγάλων στρατώνων στα δυτικά του Δεδέαγατς και κάπως αγχωμένα περιμέναμε την απάντηση. Η αναφορά των μυστικών υπηρεσιών μας είχε δώσει λόγους να πιστεύουμε ότι θα βρίσκονταν εκεί 60.000 άνδρες και 350 πυροβόλα ή το μεγαλύτερο μέρος αυτών εναντίον μας. Η πρώτη μας βολή τους έβγαλε έξω από τους στρατώνες και πήραμε τα επάνω μας για λίγο και τους αφήσαμε να ανασυνταχθούν.
Ύστερα τους χτυπήσαμε δυνατά κ’ απανωτά από απόσταση 2.800 γιάρδων (2.560μ), κάνοντας τεράστιες τρύπες και θρυμματίζοντας μεγάλες εκτάσεις των τοίχων. Εκτός και αν κάποιος σκοτώθηκε μέσα στο κτίριο πιστεύω ότι δεν τραυματίσαμε κανένα. Πήγαμε εκεί μόνο για να προκαλέσουμε ζημιά και καταστροφή και όχι γα να σκοτώσουμε αφού ο φειδωλός Βούλγαρος μισεί να βλέπει την περιουσία του να καταστρέφεται αλλά λιγο ενδιαφέρεται αν ο γείτονας του ακόμη και ο ίδιος πέφτει κάτω αναίσθητος.
Μετά από λίγο πήγαμε για το λιμάνι, έργο που απαιτεί λεπτούς χειρισμούς, καθώς ο όγκος των καϊκιών τα οποία είχαμε εντολές να χτυπήσουμε ήταν χαμηλά από τον εξωτερικό κυματοθραύστη και η ελάχιστη τροποποίηση της γωνίας βολής των πυροβόλων έκανε μεγάλη διαφορά.
Ευτυχώς ο άμαχος πληθυσμός είχε όλος φύγει και τα στρατεύματα κρύβονταν πίσω από τους λόφους. Όταν αντιληφθήκαμε ότι κανείς δεν χτύπησε μετατράπηκε το όλο σκηνικό σε μια εορταστική ανάμνηση της ναυμαχίας του Τραφάλγκαρ καθώς ήταν η εκατοστή δέκατη επέτειος. Σε όλα βάλαμε φωτιά. Τα μόνα πράγματα που μας αψήφησαν εντελώς ήταν οι θημωνιές. Κάψαμε μια τεράστια ποσότητα από κάρβουνο, πολλά σκευοφόρα βαγόνια και φορτηγά, βάρκες και δυο αποθήκες πετρελαίου, αλλά οι μεγαλύτερες φλόγες ήταν στις αποθήκες εμπορευμάτων πίσω από το λιμάνι με τα καΐκια και σε ένα τεράστιο εργοστάσιο γεμάτο από πολύ εύφλεκτα πράγματα. Αυτό είχε 6 ορόφους των δέκα παραθύρων και είχε δυο εφεδρικές πτέρυγες των τεσσάρων ορόφων η κάθε μια.
Με ένα ζωηρό άνεμο να μας βοηθά και καμία πυροσβεστική υπηρεσία να χαλά το ευχάριστο θέαμα ήταν ένα υποβλητικό ξέσπασμα και οι φλόγες έριχναν σκιά σε μια απόσταση 6 ναυτικών μιλίων.
Σχεδόν 12 χιλιόμετρα από βαγόνια και φορτηγά κάηκαν ευχάριστα με τη φωτιά να πηδάει από το ένα στο άλλο, ακόμα τρώγοντας και τα προσήνεμα. Οι αποθήκες κάηκαν καλά η μια ύστερα από την άλλη. Είχαν μεγάλους γυάλινους φεγγίτες που είχαν θρυμματιστεί από τους βομβαρδισμούς και αέριζαν τη φωτιά όμορφα.
Το γραφείο του Λιμεναρχείου πρέπει να είχε κάτι στεγνό μέσα γιατί κάηκε μεγαλόπρεπα.
Το σπουδαίο ήταν ότι κανείς δεν προσπάθησε να σβήσει τις φλόγες και παρόλο που υπήρχε καπνός ο βομβαρδισμός φώτιζε τα πράγματα και βοηθούσε τον εξαερισμό ούτως ώστε υποθέτω ότι δεν θα ξαναδώ καλύτερες φλόγες από αυτές που είδα στο Δεδέαγατς.
Οι σπίθες από το μεγάλο εργοστάσιο έβαλαν φωτιά προς την κατεύθυνση που φυσούσε ο άνεμος. Η φωτιά από τη στοίβα με το κάρβουνο δυστυχώς δεν εξαπλώθηκε αλλά κάηκε φεγγοβολώντας στον άνεμο.
Ο άνεμος ήταν δυνατός από τα βορειανατολικά έτσι το κατοικήσιμο μέρος της πόλης λίγο κινδύνεψε από τις φλόγες και δεν χτυπήσαμε το κτίριο της Διοίκησης ή το Ταχυδρομείο, καθώς ήταν ανάμεσα σε ιδιωτικές οικίες.
Παραμείναμε μέχρι το σκοτάδι απολαμβάνοντας τις φλόγες. Οι φλόγες από τις μεγάλες αποθήκες πρέπει να ξεπέρασαν τα τριακόσια πόδια (91μ) και η φωτιά έδειχνε συμπαγής από τη βάση προς τα πάνω, στήλες μάκρους 50 ή 60 ποδιών (18μ) εφορμούσαν προς τα πάνω από καθένα από τα 60 παράθυρα στην πρόσοψη και από τα δυο παραρτήματα και τα παράθυρα στη δυτική πλευρά.
Η αποθήκη πετρελαίου κάηκε κατά τη διάρκεια του απογεύματος κάνοντας μεγάλη λάμψη και κάποιες φλόγες πολύ μαύρες μαζί με λιπαρό καπνό που ανέβηκαν στα 1500 πόδια (457μ) για 2 μίλια. Δυστυχώς ήταν σε μια δεξαμενή στο έδαφος έτσι δεν μπορούσε να επεκταθεί πολύ. Αλλά ένα βαγόνι είχε μέσα πετρέλαιο ή πίσσα και όλο κάηκε φλεγόμενο σωστό αξιοθέατο. Μερικά δέντρα τσουρουφλίστηκαν από τις φλόγες αλλά τα περισσότερα από αυτά είναι στο κατοικήσιμο μέρος της πόλης που νομίζω ότι είναι ασφαλές. Δεν ρίξαμε βολές σε αυτό. Και ο άνεμος δεν το απείλησε. Η εκκλησία δεν χτυπήθηκε παρόλο που είχε αναφερθεί ότι είχε ένα σταθμό παρατήρησης και ένα ασύρματο πομπό πάνω σε αυτή.»
Αυτόπτης μάρτυρας του βομβαρδισμού ήταν και ο πρόξενος τη Ελλάδος Αθ. Χαλκιόπουλος που έμεινε μέχρι τέλους και κατόρθωσε να διασώσει τα αρχεία του προξενείου. Σε σχετική του έκθεση(έγγρ. 654/11.10.15-παλ. ημερολόγιο) στο Υπουργείο Εξωτερικών, έγραψε «…Άμα τω αρξαμένω σφοδροτάτω βομβαρδισμώ της Πέμπτης άπασαι αι πολιτικαί αρχαί Δεδεαγατς κατέλιπον την πόλιν, τελεία δε ερήμωσις εβασίλευσεν εν τη πόλει πάντων ανεξαιρέτως εγκαταλειψάντων αυτήν λόγω ενσκήψαντος πανικού… Επί του βομβαρδισμού αναφέρω ότι ούτος αρξάμενος την παρελθούσαν Πέμπτη τη μια και δέκα λεπτά μετά μεσημβρίαν διήρκεσε μέχρι της πέμπτης και ημισείας. Μετέσχον εν όλω είκοσι αγγλικά πολεμικά, εν οις τρία θωρηκτά, δυο μεταγωγικά κι τα λοιπά αντιτορπιλικά. Προ του βομβαρδισμού προηγήθη κατόπτευσις δια δυο υδροπλάνων των στρατώνων, εν οις ευρίσκετο κατεσκηνωμένος στρατός. Ο βομβαρδισμός υπήρξε σφοδρότατος και συνεχής, καταλήξας εις πυρκαιάν».
Ο βομβαρδισμός χαρακτηρίστηκε από τον τύπο της εποχής ιδιαίτερα σκληρός σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που «αντήχησε μέχρι Βάρνας» (εφημ. Παρισινός Χρόνος (LeΤemps) της 11.10.1915-παλ.ημερολογ.). Από την εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ της 12-10-1915 (παλαιό ημερολόγιο) μαθαίνουμε για τον «απολογισμό» του βομβαρδισμού και τις ζημιές που προκάλεσε: «Ο βομβαρδισμός υπήρξε σφοδρότατος και προεκάλεσε πυρκαιάς.… Οι στρατώνες κατεστράφησαν εξ ολοκλήρου με τας πρώτας οβίδας. Δυο λόχοι του 40ου συντάγματος πεζικού… κατελήφθησαν εντός των στρατώνων κατά τον βομβαρδισμόν και ετάφησαν υπό τα ερείπια… πλέον των χιλίων στρατιωτών εφονεύθησαν, πολυάριθμοι δε τραυματίσθηκαν. Εκ των ιδιωτών αριθμούνται δέκα θύματα εκ των οποίων δυο γυναίκες…. Αι εν τη πόλει προξενηθείσα ζημίαι είνε μέγισται. Αι πλείσται των οικιών και των καταστημάτων καταστράφησαν. Ανήκον σχεδόν αποκλειστικώς εις Έλληνας. Αι ζημίαι δε ανέρχονται εις πολλά εκατομμύρια. Πυρκαιά βοηθούμενη υπό σφοδρού ανέμου, εξερράγη εις το καφενείον Καραμανλή, το οποίο εχρησιμοποιείτο ως ναυτών, μετεδόθη δ’ έπειτα εις το ξενοδοχείο Ντελή-Μιχάλη και τη λαϊκήν συνοικίαν. Τα γραφεία του ατμοπλοϊκού πρακτορείου Χατζή – Δαούτ, το ξενοδοχείον Χατζή – Μαργαρίτη, το ωρολογοποιείον Αγκώπ, το ραφείον Αβραάμ Χαδέμ, το ξενοδοχείον Καπάτη,το υποκατάστημα της Τραπέζης Θεσσαλονίκης και άλλα παρακείμενα καταστήματα απετεφρώθησαν. Πυρκαιαί εξερράγησαν και εις άλλας συνοικίας. Το ξενοδοχείον «Ρούμελη», ιδιοκτησία Λεφάκη, τα ακίνητα Τιμαρέλη (Φιμερέλη) και Τακέλλα, Μιλλιόν, Γούδα, Βερμόζα, Ιωάννου, το καφενείον Φεμέρογλου, τα γραφεία Σιγγερ, το λιμεναρχείον, το πρακτορείον Μεσσαζερη, η οικία και τα καταστήματα αδελφών Καψελλέρη, αι σιταποθήκαι των σιδηροδρόμων, το κατάστημα του τελωνείου, ο μέγας ατμόμυλος Πρωτόπαππα. Οι δυο σιδηροδρομικοί σταθμοί, και ο στρατιωτικός σταθμός και η πρώτη γέφυρα των Ανατολικών σιδηροδρόμων κατεστράφησαν εκ του βομβαρδισμού και των πυρκαιών. Όλες αι φορτηγίδες και τρείς ατμάκατοι ευρισκόμενοι εν τω λιμένι κατεβυθίσθησαν».
Συνεχίζεται…
ΓΕΩΡΓΙΟΣ-ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΑΛΕΠΑΚΟΣ
ΣΥΝΤΑΞΙΟΥΧΟΣ ΝΟΜΙΚΟΣ
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ – ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2025
