Πλήρης εναρμόνιση της Ορθοδόξου Εκκλησίας με την Ελληνική παιδεία – Μήπως πρέπει να εξετασθεί από την Δημοτική Αρχή, η ανέγερση του κατεδαφισθέντος Σχολικού Παραρτήματος, στην παλιά του θέση;
Περί το τέλος Ιουνίου 2010 επισκέφθηκα ένα πρωινό τον Άγιο Νικόλαο Αλεξανδρούπολης, με σκοπό να βγάλω μερικές φωτογραφίες και να συγκεντρώσω πληροφορίες γύρω από τον ναό, για το μικρό αφιέρωμα που ετοιμάζαμε.
Στον υπαίθριο χώρο, φωτογράφισα το Εκκλησιαστικό Μουσείο, δηλαδή την πρώην Λεονταρίδειο Σχολή και Γυμνάσιο στην εποχή μας, πρωί, ενώ το κτήριο φωτιζόταν καλύτερα.
Τα κτήρια της Πλατείας Μητροπόλεως, όλα του τέλους του 19ου αι. και αρχές του 20ού, με νεοκλασικές επιδράσεις, δηλαδή η Μητρόπολη, η Λεονταρίδειος Σχολή και το 3ο Δημοτικό Σχολείο είναι καλά συντηρημένα και κοσμούν την πόλη.
Λείπει όμως το τέταρτο, το γνωστό «Παράρτημα» που κατεδαφίστηκε το 1970.
Στη θέση του παρκάρουν τα αυτοκίνητα και ένα μικρό αλσύλιο στολίζει τη διαμορφωθείσα πλατεία.
Υπενθυμίζω ότι στην περιοχή βρέθηκαν κολόνες και μαρμάρινα θραύσματα, όταν κτίζονταν τα ανωτέρω κτήρια και ότι ο λόφος ήταν αρχαίος θρακικός τύμβος.
Όταν μπήκα στο ναό, μού έκανε ξεχωριστή εντύπωση μία εικόνα που δεν την είχα προσέξει προηγουμένως. Ήταν η εικόνα της Αγίας Νίνας, δεξιά στον πρόναο.
Στον επεξηγηματικό δίγλωσσο πίνακα (ελληνικά – αγγλικά) που αξίζει να μεταφέρουμε, διαβάζουμε τα εξής:
«Ισαπόστολος της Γεωργίας και εξαδέλφη του Αγίου Γεωργίου του τροπαιοφόρου. Γεννήθηκε στα τέλη του 3ου αιώνα στην Καππαδοκία. Καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια. Πατέρας της ο Ζαβουλών, στρατιωτικός στην αυτοκρατορική αυλή της Ρώμης. Μητέρα της η Σωσσάνα, αδελφή του Πατριάρχου Ιεροσολύμων Ουβενάλιου.
Όταν η Αγία Νίνα έγινε δώδεκα χρόνων, οι γονείς της την παρέδωσαν στην ευλαβέστατη γερόντισσα Νιοφόρα για να την αναθρέψει.
Η Παναγία εισακούοντας τις προσευχές της, της είπε να πάει στην Γεωργία να κηρύξει το Ευαγγέλιο του Ιησού Χριστού και να βρει τον “άρραφο χιτώνα” Του.
Η Αγία Νίνα κήρυξε το Ευαγγέλιο στη Γεωργία, βρήκε επίσης τον άρραφο χιτώνα. 5.000.0000 κάτοικοι βαπτίστηκαν και θεμελιώθηκε η εκκλησία του Χριστού στη Γεωργία.
Πέθανε στις 14 Ιανουαρίου 338 σε ηλικία 67 ετών. Αργότερα, ιδρύθηκε στο χωριό, όπου πέθανε, γυναικεία μονή προς τιμήν της, ενώ τον πρώτο σπόρο της Ορθοδοξίας στη Γεωργία τον έσπειρε ο Ανδρέας ο Πρωτόκλητος και ο Σίμων ο Κανανίτης από την εποχή των Αποστόλων, ενώ η πραγματική νίκη του Χριστιανισμού πραγματοποιήθηκε στα μέσα του 4ου αιώνα μέσω της διδασκαλίας της Αγίας Νίνας».
Η δεύτερη εικόνα που εντυπωσιάζει τον υποψιασμένο επισκέπτη είναι η “Παναγία η Τριφώτισσα”. Είναι εικόνα του 13ου αιώνα, με επίστρωση επάνω στο ξύλο από άγνωστες χρωστικές ουσίες.
Η Παναγία ΜΗ(ΤΗ)Ρ Θ(Ε)ΟΥ Η ΤΡΙΦΩΤΙΣΣΑ, με γλυκύτατη έκφραση χαρμολύπης, εικονίζεται σε χαμηλό ανάγλυφο (βάθος 0,02) μετωπική, στον τύπο της Οδηγήτριας, υποβαστάζοντας τον Ιησού Χριστό στο καλυμμένο με το ωμοφόριο αριστερό της χέρι, ενώ με το δεξί δείχνει τον Υιό Της.
Ο Χριστός, ως παιδίον, σοβαρός εικονίζεται σε υψηλότερο ανάγλυφο (βάθος 0,03) καθισμένος στο αριστερό χέρι της Μητέρας Του και κρατώντας κλειστό ειλητάριο.
Η εικόνα προοιωνίζει ότι θα εδίδασκε δωδεκαετής “εν τω ναώ” τους γέροντες διδασκάλους του Ισραήλ και θα τους εξέπληττε με τη σοφία των αποκρίσεων του (Λουκ. κεφ. β’41-52).
Τα ωραία και ωοειδή πρόσωπα, με μια ανεπαίσθητη μελαγχολία, οι ευκρινείς πτυχώσεις των ενδυμάτων, οι ελλειψοειδείς κόρες των ματιών, οι αχνορόδινες φωτοσκιάσεις στα πρόσωπα και η παντελής έλλειψη κάθε επίπεδης επιφάνειας στις μορφές μάς δίδουν ένα τέλειο συνδυασμό γλυπτικής και ζωγραφικής της μεσοβυζαντινής περιόδου.
Τα χρώματα είναι γήινα, υπέροχα: πορτοκαλί του μανδύα του Ιησού και πράσινο του ενδύματος της Θεοτόκου, χρυσό το φωτοστέφανο, πράσινο το εσωτερικό ένδυμα του Ιησού και πράσινο η βάση της εικόνας, όλα αυτά σε μια πανέμορφη διαδοχή.
Εξαιρετικές και οι πτυχώσεις του ενδύματος της Παναγίας, ως επίσης έξοχα τα χρώματα της σάρκας των παρειών και του λαιμού.
Τα μεγάλα αμυγδαλωτά μάτια της Παναγίας, της έδωσαν το ασυνήθιστο επίθετο «Τριφώτισσα», επειδή συγκεντρώνουν επάνω τους την ένταση της μορφής της.
Η Παναγία η Τριφώτισσα είναι θαυματουργή εικόνα και θεράπευε τις παθήσεις των ματιών.
Οι εργαζόμενοι στις αλυκές της Αίνου σχεδόν τυφλώνονταν από την αντανάκλαση του φωτός και κατέφευγαν στην Παναγία την Τριφώτισσα να τους θεραπεύσει. Και η Παναγία τους σπλαχνιζόταν και τους θεράπευε.
Ονομάζεται Τριφώτισσα, γιατί, από όποια θέση κι αν τη δεις, νομίζεις ότι σε παρακολουθεί και σε βλέπει κατάματα, σου φαίνεται ότι με ένα τρίτο μάτι σε κοιτάζει, βρισκόμενο κάπου ανάμεσα στα δύο.
Είναι αυτό το “τρίτο” μάτι του εσωτερικού φωτισμού, για το οποίο μιλούν οι πνευματικοί άνθρωποι που έχουν “θεού σοφίαν”.
Η εικόνα αυτή που έφεραν οι προγονοί μας από την Αίνο, το αριστούργημα της Βυζαντινής τέχνης, πριν μερικά χρόνια ήταν παραρριγμένη στον νάρθηκα. Επιτέλους τώρα βρίσκεται στην περίοπτη θέση, δεξιά, μετά την είσοδο στο ναό.
Ο Μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Νικολάου άρχισε να κτίζεται, ως γνωστόν, το 1898 και εγκαινιάσθηκε το 1901 από τον Μητροπολίτη Αίνου και Τραϊανουπόλεως Γερμανό Θεοτοκά.
Μέσα σ’ αυτόν υπογράφηκε, στις 14 Μαΐου 1920, το Πρωτόκολλο της παραδόσεως της πόλεως στον ελληνικό στρατό.
Μετά την απελευθέρωση, το 1920, ο ναός αποτέλεσε την έδρα της Ιεράς Μητροπόλεως Αλεξανδρουπόλεως.
Γύρω του υφάνθηκε η εκκλησιαστική, η εθνική και η κοινωνική ζωή της πόλεως.
Γνώρισε δόξες, τις δοκιμασίες, τις χαρές και τις θλίψεις, τις προσφυγιές και τις ελπίδες των ενοριτών του. Φιλοξένησε σε δοξολογίες και εορτές βασιλείς και πατριάρχες, προέδρους και αρχιεπισκόπους, πρωθυπουργούς, στρατηγούς και υπουργούς, καθώς και πλήθος επισκεπτών.
Περισσότερο από την ιστορία του, όμως, ο ναός αποτέλεσε την πνευματική μήτρα μέσα στην οποία τα Μυστήρια της Ορθοδόξου τοπικής Εκκλησίας και οι αγιαστικές τελετές αναγέννησαν εκατοντάδες χιλιάδες πιστών, με τη Θεία Κοινωνία, με τη βάπτιση των παιδιών μας, με το γάμο των γονιών μας και με την έξοδο των συγγενών μας από αυτόν τον κόσμο, επί μία εκατονταετία και…, 1901-2011.
Συνεχίζοντας την περιήγηση μου στο Ναό του Αγίου Νικολάου σταματώ μπροστά στο Αγιο Βήμα και το καλλιτεχνικό τέμπλο.
Είναι απομίμηση μαρμάρου και συνεχίζεται στα δύο εκατέρωθεν κλίτη με τροποποιημένα τα σκαλοπάτια της Ωραίας Πύλης.
Πρόσφατα μάλιστα έχει καθαριστεί και δείχνει ωραιότερο. Υπενθυμίζω ότι ο αείμνηστος Αθανάσιος Σπανός, περί τα τέλη του 19ου αι., επικεφαλής επιτροπής, επισκέφθηκε τις κυριότερες πόλεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με ελληνικό πληθυσμό (Κωνσταντινούπολη, Αδριανούπολη, Φιλιππούπολη, Αίνο, Καλλίπολη, Σαράντα Εκκλησιές, Σμύρνη κ.ά.) και διενήργησε έρανο για την ανέγερση του Ιερού Ναού του Αγίου Νικολάου.
Αφού τράβηξα και άλλες φωτογραφίες από το εσωτερικό του ναού, βγήκα στο προαύλιο και στάθηκα στο σημείο της πλατείας, όπου έστεκε μέχρι το 1970, το «Παράρτημα». Δεν υπήρχε εκεί για να το φωτογραφίσω.
Μελετώντας όμως μια φωτογραφία του, πιθανόν δεκαετίας του ’50, και από το ύψος των μαθητών που το θεωρούμε ως μέσο όρο το 1,70 μ., μπορούμε να υπολογίσουμε τις διαστάσεις του κτηρίου: πρόσοψη 10 μ. περίπου, ύψος 6,6 μ. περίπου.
Οι αναλογίες της πρόσοψης δίνουν την αναλογία της χρυσής τομής 1,618, χαρακτηριστικό της αναλογίας στην πρόσοψη του Παρθενώνα.
Το βάθος του κτηρίου εκτιμάται επίσης ότι ήταν 16 μ. περίπου, οπότε έχουμε πάλι αναλογία χρυσής τομής σε σχέση με το μήκος της πρόσοψης.
Θα ήθελα καταλήγοντας να κάνω μια πρόταση.
Προτείνω να εξεταστεί εκ νέου η ανέγερση του κατεδαφισθέντος αρχικού κτηρίου του Παραρτήματος στην παλιά του θέση, χωρίς βέβαια τις μεταγενέστερες επεκτάσεις.
Οι πατέρες των πατέρων μας, που σχεδίασαν το συγκρότημα του Αγίου Νικολάου πριν 113 χρόνια και το συνεδύασαν με τη δωρεά της Λεονταρίδειου Σχολής, προορισμένης για σχολείο, όπως και ήταν επί 75 χρόνια, και μαζί με το 3ο Δημοτικό Σχολείο είχαν στόχο να εναρμονίσουν την εκκλησία με την ελληνική παιδεία.
Δε θεωρώ σωστή την έξωση των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων από το χώρο: αντίκειται στη θέληση του δωρητή Λεονταρίδη και στον αρχικό σχεδιασμό των κτητόρων του ναού και των σχολείων.
Το Παράρτημα μπορεί κάλλιστα να κατασκευαστεί εκ νέου με βάση τη φωτογραφία και μπορεί να αξιοποιηθεί ως μουσείο ή για άλλη πολιτιστική χρήση.
Ελπίζω να σώζονται σε κάποια αποθήκη τα δύο αγάλματα των μουσών που στόλιζαν την πρόσοψη, ειδάλλως ας κατασκευαστούν καινούργια, υπάρχουν πρότυπα στο απέναντι κτήριο του 3ου Δημοτικού!
Δρ. Πασχάλης Χριστοδούλου
