Μια Έκθεση ιδεών, ηλικίας 90 ετών, του μαθητού Ε΄ τάξεως του Διδασκαλείου Αλεξανδρούπολης, περιγράφει στις 9 Δεκεμβρίου 1929, με κάθε λεπτομέρεια τον Ιερό Ναό
Σκαλίζοντας τη βιβλιοθήκη του πεθερού μου Στρατή Τσιρατζίδη*, τα συγγράμματα και τις εργασίες του που άφησε, φεύγοντας από τη ζωή στις 6 Δεκεμβρίου του 1981, ημέρα του Αγίου Νικολάου, βρήκα το «τετράδιο εκθέσεων» του νεαρού μαθητή της Ε΄ τάξεως του Διδασκαλείου Αλεξανδρουπόλεως, που στις 9-12-1929 έγραψε μια έκθεση για τον Άγιο Νικόλαο.
Πιστεύω ότι μια εσωτερική παρόρμηση, ένα αίσθημα μνήμης με οδήγησε στις σελίδες αυτού του τετραδίου για κατάθεση τιμής στη μνήμη ενός σπουδαίου θρακιώτη δασκάλου και παιδαγωγού όπως αναγνωρισμένα υπήρξε ο Στρατής Τσιρατζίδης.
Ενός πνευματικού εργάτη του τόπου μας που γαλούχησε και μόρφωσε εκατοντάδες ελληνόπουλα στους δύσκολους χρόνους της κατοχής. Το έργο του αθόρυβο, όπως αθόρυβα έφυγε από τη ζωή, αλλά η προσφορά του πολύ σημαντική.
Η έκθεση αυτή περιγράφει με λεπτομέρειες τη θέση και κατάσταση του Αγίου Νικολάου της πόλης μας ακριβώς πριν από 90 χρόνια. Ο σημερινός Ναός του Αγίου Νικολάου επί Ανθίμου είναι ανακαινισμένος και σίγουρα πιο επιβλητικός. Αξίζει όμως τον κόπο να δούμε πώς ήταν το 1930 επί Μακαριστού Γερβασίου.
Να τι γράφει λοιπόν ο μαθητής Στρατής Τσιρατζίδης της Ε΄. τάξεως του Διδασκαλείου Αλεξανδρουπόλεως στις 9 Δεκεμβρίου 1929.
«Ο ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΕΩΣ»
Δεκέμβριος 1929.
Έκθεση του μαθητή της Ε΄. τάξης του Διδασκαλείου Αλεξανδρουπόλεως
Στρατή Τσιρατζίδη*
«Επιβλητική η όψις του σε μέγεθος και σε τέχνη. Ασύγκριτη με άλλα κτίρια η ομορφιά του. Ο φάρος κτισμένος στα νότια της πόλεως κοντά στην παραλία παρουσιάζει μια μονοτονία θλιβερή με το ύψος του.
Ο αλευρόμυλος Πρωτόπαπα στο ανατολικό της μέρος δείχνει μια ερημιά πληκτική, μια νέκρα με το χλωμό του χρώμα, αποτέλεσμα του πανδαμάτορα χρόνου. Μόνο ο Άγιος Νικόλαος κτισμένος στο κέντρο σχεδόν της πόλεως, πάνω σ’ένα λοφίσκο λάμπει με μια θεία λάμψη.
Καμπύλες μικρές, μεγάλες, ημικύκλια, κυκλικά σχέδια, ευθύγραμμα υψηλά, κωνοειδή, παραθυράκια μικρά, μεγαλύτερα, χρωματιστά και εκπέμποντα αστραφτερές λάμψεις από το χτύπημα των φλογερών του ήλιου ακτίνων, δίδουν τη θεία χάρη στο άγιο οικοδόμημα.
Μέσα στο πλήθος αυτό των αρμονικών γραμμών στέκει σοβαρός, μονότονος ο κεντρικός τρούλος της εκκλησίας.
Σκεπασμένος με στρώμα λαμαρίνας λάμπει σαν ουρανός φωτιζόμενος από μεσουρανούντα ήλιο. Και μαζί με τους μικρούς τρούλους του Αγίου Βήματος και τους δύο πλαγινούς, δίδει το μεγαλόπρεπο σταυροειδές σχήμα στο κτίριο.
Σχήμα που δίδεται μόνο στις Εκκλησίες, γιατί ο σταυρός είναι το σταθερώτατο θεμέλιο της ιδρύσεώς των και γιατί μόνο μ’ αυτό μπορεί να φθάσει ο Χριστιανός ασφαλέστερα στη Βασιλεία των Ουρανών, έχων παράδειγμα αυτόν τούτον τον «σταυρωθέντα υπέρ ημών».
Στα δύο άκρα της προσόψεως, σαν δυό χέρια τεραστίου σώματος, υψώνονται περήφανα τα δυό του κωδωνοστάσια. Προχωρούν αρκετά πάνω απ’ όλο το σώμα του κτιρίου και καταλήγουν σ’ ένα κωνοειδές σκέπασμα με σταυρό στην κορυφή που χρησιμεύει και για αλιξικέραυνο.
Περιτριγυρίζεται από μια πετρώδη, επικλινή αυλή που δεν είναι όμως όλη δική του. Οι κάτοικοι βλέποντες εις το βάθος κάτι κοινόν μεταξύ σχολείου και εκκλησίας, βλέποντες ότι το ένα βοηθεί το δεύτερο στο σκοπό του, θέλησαν να αισθητοποιήσουν τη σχέση αυτή, δίδοντας κάτι υλικό κοινό στα δύο κτίρια : την αυλή.
Γύρω της και δίπλα στον Άγιο Νικόλαο δεξιά είναι το Δημ. Σχολείο θηλέων και ακριβώς απέναντί του το αρρένων. Αριστερά δε η ιερά Μητρόπολις, ένα όμορφο μετρίου μεγέθους κτίριο μέσα σ’ ένα χαλικόστρωτο μικρό κήπο και δίπλα του δυτικώτερα το μεγαλοπρεπές κτίριο του Γυμνασίου.
Στο τελευταίο άκρο της προσόψεως κάθε σχολείου στέκουν ακοίμητοι φρουροί αυτού, τρεις μαρμάρινες μούσες.
Ανάμεσα σ’ αυτά τα κτίρια τα ωραιότατα και σπουδαιότατα εξέχει ο Άγιος Νικόλαος, σαν βασιλεύς. Όχι μόνο στην καλλιτεχνική εμφάνιση, αλλά περισσότερο στο σκοπό, στη σπουδαιότητα.
Ο Άγιος Νικόλαος κτισθείς στον εμπορικότατο αυτό λιμένα της Θράκης, δεν εκτίσθη απλώς για να βρίσκουν οι χριστιανοί μέρος να προσεύχονται στο Θεό.
Ο Άγιος Νικόλαος δεν αρκείται μόνο να μεταβιβάζει παρακλήσεις στο Θεό και να μεσιτεύει. Δρά και μόνος με μεγάλη αγάπη για τους θαλασσινούς.
Όπου κίνδυνος και ο Ποσειδών αυτός των χριστιανών είναι παρών έτοιμος να καθησυχάσει τα πάντα όχι με την τρίαινά του, αλλά με τη σεβαστή γενειάδα του και τη φωτεινή θεία μορφή του.
Γι’ αυτό η εκκλησία του κτισμένη στο λόφο αυτό είναι ένας δεύτερος φωτεινότατος φάρος για τους ναυτικούς. Ένας φάρος του οποίου το φως δεν περιορίζει ούτε η απόσταση, ούτε τα βουνά, ούτε τα μαύρα σύννεφα. Διαπερνά τα πάντα, φωτίζοντας τα πέρατα του κόσμου και οδηγώντας τους πλανωμένους.
Μερικά μαρμάρινα σκαλοπάτια μας φέρνουν στη μεγάλη είσοδο. Δεξιά και αριστερά της στα δύο άκρα της προσόψεως υπάρχει και από μια άλλη θύρα μικρή. Αυτές όμως μένουν κλειστές τις περισσότερες γιορτές. Και είμεθα αναγκασμένοι να περάσουμε τη μεγάλη κεντρική πύλη.
Ο πολυσχιδής τοίχος προσόψεως κόβεται εδώ σ’ένα είδος επιβλητικού μεγάλου στεφάνου, δίδοντας τη θέση του στο πολύχρωμο τζαμωτό μέρος της θύρας και έπειτα στα δύο βαρειά θυρόφυλλα.
Αμέσως βρισκόμεθα σε μια στενή και μακριά λωρίδα κατά μήκος της προσόψεως. Είναι ο νάρθηξ. Στο δεξιό μέρος είναι ένα παράπηγμα με στενόμακρες λωρίδες γυαλιών περιτριγυρισμένο, όπου πωλούνται τα κηριά και στο βάθος μια σκάλα ελικοειδής φέρνει στο γυναικωνίτη. Στο αριστερό δε μέρος μας θαμβώνει ένα επίχρυσο προσκυνητάρι φερμένο από την εκκλησία της Αίνου. Δίπλα του μια μεγάλη εικόνα Παναγίας σαρακοφαγωμένη, με παραμορφωμένο το πρόσωπο από τον καιρό. Στο άλλο άκρο άλλη πάλι σκάλα οδηγεί επάνω.
Τρείς θύρες και εδώ μας οδηγούν στον κυρίως Ναό. Η μεσαία μεγαλυτέρα και μεγαλοπρεπεστέρα απ’ τις άλλες, φέρει μια επιγραφή από πάνω της στην οποία γράφονται μερικές λεπτομέρειες περί της κτίσεώς του Ναού.
Δεν είναι πολύ παλαιός. Άρχισε το 1890 περίπου και τα εγκαίνιά του έγιναν το 1901 επί Μητροπολίτου Γερμανού Θεοτοκά. Από τότε ο Άγιος αυτός Ναός ακούει τη διδασκαλία του Κυρίου από 4 διαφόρους Μητροπολίτας.
Σήμερα διδάσκει από το βήμα του ο Σεβασμιώτατος Γερβάσιος. Μετά την ανάγνωση της επιγραφής αυτής δεν έχουμε παρά να προχωρήσουμε ένα βήμα για να βρεθούμε μπρος στο εκθαμβωτικό μεγαλείο του κυρίως Ναού.
Το πάτωμα είναι πλακόστρωτο από χρωματιστές μαρμάρινες πλάκες και από δύο σειρές 5 μεγαλοπρεπών κιόνων χωρίζεται σε τρία μέρη. Μέχρι του κέντρου προχωρούν 6 σειρές στασιδίων. Εκεί κόπτεται η συνέχειά των για να τοποθετηθούν στο απέναντι άκρο τα δύο προσκυνητάρια. Απ’ αυτά το αριστερό είναι πολυτελέστερο και φέρει την εικόνα του Αγίου Νικολάου. Στον τρίτο αριστερό κίονα περιτυλίσσεται μια σκάλα η οποία φέρνει στον άμβωνα απ’ όπου λέγεται το Ευαγγέλιο και κηρύσσεται ο λόγος του Θεού.
Δεξιά είναι το περίφημο δεσποτικό επίχρυσο, σκαλισμένο με θαυμαστή λεπτότητα και στα δυό πλάγια στραμμένα προς αντιθέτους διευθύνσεις φαίνονται τα κεφάλια δύο λεονταριών. Δίπλα στο δεσποτικό ο δεξιός χορός των ψαλτών και απέναντί του ο αριστερός με τα αντίστοιχα αναλόγια. Εδώ πάλι κόπτεται η συνέχεια των στασιδίων και δεν ξαναρχίζει πιά. Γιατί συναντούμε το εικονοστάσιο που χωρίζει τον κυρίως ναό από το ιερό.
Πριν εισέλθουμε στο ιερό, ας παρατηρήσουμε καλύτερα εδώ. Ας μείνουμε περισσότερο έξω από τον ιερό και φοβερό αυτό τόπο του μαρτυρίου. Θαυμάζοντες την μεγαλοπρέπειαν του οίκου του Θεού και υμνούντες την παντοδυναμίαν Του, ίσως τύχωμεν της χάριτός Του να γίνωμεν ικανοί για να εισέλθωμε στα άδυτα των αδύτων Του.
Γύρω στους τοίχους και στους κίονες κρέμονται χρωματιστές εικόνες Αγίων Μαρτύρων. Στα μάτια όλων λάμπει το Θείον. Όλοι αυτοί απέβαλαν κάθε ανθρώπινο και αγάπησαν με θέρμη, με πίστη, με αφοσίωση το Θείο. Άφησαν τας απολαύσεις της εφημέρου ζωής και υπέφεραν, μαρτύρησαν, απέθαναν για μια ιδέα. Είναι πολύ ευχαριστημένοι, πολύ χαρούμενοι απ’ την πράξη τους κι απ’ τα’αποτελέσματά της. Τα πρόσωπά τους λάμπουν από τέτοια χαρά. Και η λάμψις των αυτή θαμπώνει τα μάτια μας. Μας δείχνει τη μικρότητά μας απέναντί Του και μας λέγει ότι είμεθα ανάξιοι εμείς οι αμαρτωλοί ν’ατενίσουμε την θείαν εκείνων αίγλη των μαρτύρων της ιδέας. Μας δείχνουν ότι μικρά και ταπεινά είναι τα μέσα με τα οποία τους λατρεύουμε.
Αλήθεια , τι είναι η λάμψις των επίχρυσων προσκυνηταρίων και του επιβλητικού δεσποτικού μπροστά στη λάμψη που χύνει γύρω του η θεία μορφή του Αγίου Βασιλείου!!! Τι είναι το φως των πολλών του Ναού πολυελαίων με τους γυαλιστερούς τους κρυστάλλους, των περισσοτέρων ποικιλομόρφων, ποικιλοχρώμων κανδηλιών, των αναρίθμητων καιομένων κηρίων, ακόμη και αυτού του ήλιου που χρωματίζεται με όλα τα χρώματα της ίριδος περνώντας από τα μεγάλα και χρωματιστά παράθυρα, μπροστά στην αγγελική, στη ζωοποιό, στην άσβεστη και απεριόριστη λάμψη που σκορπά το πρόσωπο του εσταυρωμένου!!!..
Το τέμπλο του εικονοστασίου έχει μια σειρά από μεγάλες εικόνες των μεγαλυτέρων μαρτύρων. Πάνω απ’ αυτές είναι μικρές εικόνες διαφόρων γεγονότων. Πιο ψηλά όμως απ’ όλους αυτούς στέκει ο μαρτυρικότατα από όλους φονευθείς υπέρ της κοινής ιδέας, ο πρώτος θεμελιωτής και μάρτυς του χριστιανισμού : Αυτός ο Θεός. Με το ατιμωτικό της εποχής όργανο του μαρτυρίου καρφωμένος επάνω στο σταυρό και τη θεία του προσώπου Του λάμψη μοιάζει να πετά στον ουρανό. Σαν να αιωρείται στο κενό πάνω από τα κεφάλια των πιστών.
Δίπλα Του η πιο δυστυχισμένη η εκλεκτή του Θεού μητέρα κλαίουσα το: «Μόνη γυναικών χωρίς πόνων έτεκόν σε τέκνον πόνους δε νυν φέρω πάθει τω σω..» και αριστερά του ο αγαπημένος του μαθητής ο Ιωάννης.
Το μάτι μας δακρυσμένο απ’ το φρικτό θέαμα στρέφεται επάνω να υμνήσει το Θεό. Μπλέκεται μέσα στα κρύσταλλα των πολυελαίων και σταματά στα άμετρα τόξα που αποτελούν τη στέγη.
Δύο παραλληλόγραμμα ενωμένα μ’ένα ημικύκλιο αποτελούν το γυναικωνίτη με τα σφιχτοπλεγμένα κάγκελα.
Οι κίονες προχωρούν πιο πάνω και μαζί με δυό άλλους πιο ανατολικούς κρατούν ψηλά σαν ένα άλλο ουρανό τον μεγαλοπρεπή, τον ουράνιο θόλο. Μικρά παραθυράκια σαν άλλοι ήλιοι φωτίζουν το μικρό αυτό ουρανό.
Στο κέντρο του μας κρατεί εκστατικούς, θαμβωμένους το αυστηρό μάτι του Παντοκράτορος. Νοιώθουμε φόβο στην πρώτη όψη του, τρέμουμε. Προσπαθούμε να αποσύρουμε τα αμαρτωλά μας μάτια απ’ τον Αναμάρτητο.
Οι τέσσερις Ευαγγελισταί στις τέσσερες γωνιές του θόλου με τα Ευαγγέλιά των στα χέρια, μας ενθαρρύνουν και βλέπουμε εκ δευτέρου τον Παντοκράτορα. Μέσα απ’ το αυστηρό εκείνο βλέμμα διακρίνουμε το άπειρο αγαθό, την ανέκφραστη καλωσύνη. Τον βλέπουμε να μειδιά. Ε,! έχουμε τώρα εξαγνισθεί πια και μπορούμε να εισέλθουμε με φόβο και κατάνυξη στο Ιερό. Από μια πλαγινή θύρα εισερχόμεθα πάντοπτε, γιατί απ’ την επίχρυση ωραία πύλη εισέρχονται μόνο οι κληρικοί. Απ’ την αριστερή πύλη εισερχόμενοι αντικρύζουμε την αριστερή κόγχη του βήματος, όπου η Πρόθεσις και όλα τα σχετικά που χρησιμοποιούνται για τη Θεία Ευχαριστία.
Μια ευωδία θυμιάματος ένα ύψος του θόλου που φαίνεται πιο ψηλό απ’ τη στενότητα του Αγίου Βήματος, μας μιλούν περί της σπουδαιότητος του ιερού αυτού τόπου. Να η Αγία Τράπεζα επί της οποίας εκάστην Κυριακήν και Εορτήν ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός προς χάριν μας, για την άφεση των αμαρτιών μας, θυσιάζεται. Εις τους χριστιανούς δίδεται το σώμα και το αίμα του Σωτήρος κι έτσι βρίσκονται πάντοτε κοντά στο Θεό. Να και το Άγιο Ποτήριο το οποίο βαστά μέσα του το άγιο του Σωτήρος σώμα και αίμα.
Η Αγία Τράπεζα είναι τετράγωνη και στηρίζεται σε ένα κεντρικό στύλο που συμβολίζει το στύλο της Εκκλησίας τον Κύριον Ιησούν Χριστόν.
Απέναντι στην Αγία Τράπεζα στο βάθος του μεσαίου κοιλώματος του Βήματος βρίσκεται και πάλι ο εσταυρωμένος. Δίπλα τα ίδια πάλι πρόσωπα.
Δεξιά της Αγίας Τράπεζας η δεξιά κόγχη. Εδώ φυλάγεται ο μεγάλος αγιασμός όπου εκάστη ημέρα των Φώτων βαπτίζεται ο Χριστός και αγιάζονται τα νερά. Στην ίδια κόγχη είναι και το σκευοφυλάκιο όπου βρίσκονται τα ιερά άμφια και τα σκεύη. Πάνω απ’ αυτό μέσα σε μια γυάλινη θήκη είναι βαλμένα τα στέφανα.
Το μεγαλύτερο μέρος κατέχει ο Επιτάφιος, επί του οποίου θέτουν το νεκρόν σώμα του Ιησού για να το προσκυνήσουν οι πιστοί το Μ. Σάββατο.
Βρισκόμεθα τώρα στο πιο άγιο μέρος του Ναού. Εδώ ο Θεός αόρατος στη διάρκεια της θείας λειτουργίας ακούει τις παρακλήσεις των πιστών. Απ΄εδώ στέλνει μυστηριωδώς και αοράτως τη θεία χάρη του Αγίου Πνεύματος σε κάθε πιστό. Εδώ θυσιάζεται ο θεός χάριν των ανθρώπων. Δίδει σ’ αυτούς το Σώμα και το Αίμα Του για να είναι πάντοτε πλησίον Του. Προσπαθούντες να βρούμε την αιτία της τόσης καλωσύνης του, της τόσης αγαθότητός του νοιώθουμε τη μηδαμινότητά μας. Βρίσκουμε το βάραθρο του εγωϊσμού, του συμφέροντος εις το οποίο κυλιόμεθα εμείς οι άνθρωποι και το συγκρίνουμε με το άπειρο ύψος του αλτρουϊσμού και της αγαθότητος, της φιλανθρωπίας του μεγάλου Θεού. Αναλογιζόμεθα τον προορισμό μας που είναι να γίνουμε όμοιοι με τον Πατέρα.
Κύριε Ιησού Χριστέ και Συ Θεού Μητέρα μεσολαβήστε για την αμαρτωλή μας ψυχή!! Άγιε Νικόλαε, παρακάλεσε τον Μεγάλο Πατέρα να μας ελεήσει. Και σεις Άγιοι μεγαλομάρτυρες συγχωρείστε μας.
Τσιρατζίδης Ευστρ. (9-12-1929)
Στρατής Τσιρατζίδης: Γόνος προσφυγικής οικογένειας από την περιοχή της Προύσας. Εγκαταστάθηκε στο Χωριό Λουτρά της Αλεξανδρούπολης το 1922. Αποφοίτησε από το Διδασκαλείο Αλεξανδρουπόλεως το 1930 με Άριστα και έτυχε διετούς Μετεκπαίδευσης στην Αθήνα.
Υπηρέτησε ως Εκπαιδευτικός της Δημοτικής και Μέσης εκπαίδευσης στα Λουτρά και στις Φέρες. Διετέλεσε Καθηγητής του Πανεπιστημίου της Λειψίας στη Γερμανία. Πέθανε στις 6 Δεκεμβρίου 1981 στη Δρέσδη και η σωρός του μεταφέρθηκε στα Λουτρά.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΠΑΣΧΑΛΗΣ ΛΙΓΟΥΔΗΣ
ΑΛΕΞ/ΠΟΛΗ 1-12-2019
