(2ον Μέρος) Το Εβραϊκό Κοιμητήριο Αλεξανδρούπολης
Ο γράφων αναζητούσε το κοιμητήριο της εβραϊκής κοινότητας εδώ και πολλά χρόνια, χωρίς αποτέλεσμα. Οι γραπτές μαρτυρίες σιωπούσαν ή το παρουσίαζαν ως χαμένο από την ανοικοδόμηση.
Το 2009 και το 2010 σε επιτόπια έρευνα στάθηκε αδύνατο να εντοπιστεί, παρά το ότι ο γράφων απευθύνθηκε για παροχή πληροφοριών σε ηλικιωμένους Αλεξανδρουπολίτες που λόγω ηλικίας γνώριζαν περισσότερα12.
Με έκπληξη, λοιπόν, πληροφορήθηκε ο γράφων το καλοκαίρι του 2018 ότι το νεκροταφείο είχε εντοπιστεί. Έκπληξη ευχάριστη, καθώς πίστευε ως τότε ότι μια μεγάλη ιστορία είχε ήδη χαθεί, όπως συνέβη με τα εβραϊκά κοιμητήρια πολλών άλλων πόλεων, ενώ ο εντοπισμός του άνοιγε νέους ορίζοντες στην έρευνα, στην ιστορία και τον πολιτισμό, καθώς το εβραϊκό κοιμητήριο Αλεξανδρούπολης αποτελεί κομμάτι της ιστορίας της πόλης και ταυτόχρονα απτή ένδειξη της παρουσίας του εβραϊκού στοιχείου στην πόλη, η μνήμη του οποίου, μέσω του ευπρεπισμού του χώρου, θα αναδειχθεί ακόμη περισσότερο.
Το εβραϊκό κοιμητήριο Αλεξανδρούπολης βρίσκεται στα βορειοανατολικά της πόλης, σε πάροδο της οδού Κεσσάνης, σε μικρή απόσταση από το παλιό μουσουλμανικό νεκροταφείο, αλλά και τους λοιπούς κοιμητηριακούς χώρους της πόλης. Η έκταση του εβραϊκού κοιμητηρίου είναι κατά σημαντικό μέρος καλυμμένη από άγρια βλάστηση, η οποία καλύπτει μεγάλο αριθμό μνημάτων, ενώ στην πίσω πλευρά του χώρου διακρίνονται ίχνη αλλοτινής περιτείχισής του.
Τα ορατά και μη καλυμμένα μνήματα είναι περίπου δεκαπέντε. Κάποια από αυτά έχουν καταφανώς συληθεί, πιθανότατα από αφελείς όσο και κακοήθεις τυμβωρύχους κυνηγούς θησαυρών και οι επιτύμβιες πλάκες έχουν μετακινηθεί ή και σπάσει. Κάποια από τα μνήματα έχουν κυλινδρική μορφή στο άνωθεν μέρος τους, με τον κύλινδρο, κατά την πρώτη εκτίμηση του γράφοντος, να συμβολίζει το Σέφερ Τορά, τον κύλινδρο της Τορά, και ασφαλώς αφορούν σε κεκοιμημένους ιδιαίτερης πνευματικότητας και θρησκευτικότητας. Αρκετά από τα μνήματα έχουν τον ίδιο μορφολογικό τύπο με αυτά του εβραϊκού νεκροταφείου Διδυμοτείχου, όπου η επιγραφή είναι οριζόντια χαραγμένη στη μεγάλη διάσταση της πλάκας και απουσιάζουν θρησκευτικά σύμβολα. Ο τύπος αυτός είναι πιθανότατα ένδειξη της καταγωγής των τεθνεώτων, αλλά και του τεχνίτη χαράκτη. Υπάρχουν και νεώτερης τεχνοτροπίας μνήματα, όπου ξεχωρίζει το Μαγκέν Νταβίντ, ενώ σε κάποια η επιγραφή είναι γραμμένη στα λαντίνο με εβραϊκούς χαρακτήρες. Οι χρονολογίες που μπόρεσε να διακρίνει ο γράφων κυμαίνονται ανάμεσα στα 5681 και στα 5702, δηλαδή ανάμεσα στο 1921 και στο 1942. 1942, λίγο πριν το τέλος. Αν αναλογιστεί κάποιος και το μεσολαβήσαν διάστημα μέχρι την τοποθέτηση της επιτύμβιας πλάκας13, είναι προφανές ότι η κοινοτική ζωή των Εβραίων της Αλεξανδρούπολης λειτουργούσε μέχρι το τέλος, ενώ κατά βάση τα μέλη της ήταν ανύποπτα για το κακό που τους έμελλε.
Η άγνοια για την ύπαρξη του κοιμητηρίου είχε ως αποτέλεσμα τη μη κτηματολογική καταχώρησή του ως τώρα στο όνομα του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου της Ελλάδος, ως διαδόχου των δικαιωμάτων και των περιουσιακών στοιχείων της διαλυθείσας Ισραηλιτικής Κοινότητας της Αλεξανδρούπολης. Προφανές είναι όμως ότι ο εντοπισμός του θα οδηγήσει σε σύντομο χρόνο στην αποκατάσταση του ΚΙΣΕ ως φυσικού και νομικού δικαιούχου και ιδιοκτήτη. Ευχής έργο είναι στη συνέχεια η ανάδειξή του ως τόπου μνήμης και ιστορίας της Αλεξανδρούπολης και της πάλαι ποτέ διαλαμψάσης Εβραϊκής Κοινότητάς της.
Θρασύβουλος Παπαστρατής
Σημειώσεις:
12 Τον Ιούνιο του 2009, σε τηλεφωνική συνομιλία με τον συνταξιούχο συμβολαιογράφο αλεξανδρουπόλεως Χαράλαμπο Καρυωτάκη, ο τελευταίος προσδιόρισε τη θέση του νεκροταφείου στα βόρεια της πόλης, κοντά στο Συμμαχικό Κοιμητήριο, σε θέση εντελώς διαφορετική από την ορθή.
13 Σύμφωνα με τον εβραϊκό νόμο (Γένεσις/μπερεσσίτ 35:20), το μνήμα πρέπει να ανεγερθεί το ταχύτερο δυνατόν μετά τις επτά ημέρες του πένθους, προκειμένου να προσδιοριστεί ο τόπος που είναι θαμμένος ο νεκρός και να διαιωνισθεί η μνήμη του και να υπάρξει προστασία από τα κακά πνεύματα. Βλ. Ρ. Ισαάκ – Σαμουήλ λ. μιζάν, Σσουλχάν Αρούχ. Οδηγός για την εφαρμογή του Νόμου σύμφωνα με τη Σεφαραδίτικη παράδοση, αθήνα 2017, σελ. 475. εντούτοις, κατά παράδοση σε κάποιες κοινότητες (π.χ. Χαλκίδα) το μνήμα τοποθετείται εθιμικά μετά την πάροδο μερικών μηνών, ώστε να κατακαθίσει το χώμα.
