Ενώ ο πρόεδρος της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν όλο και πιο έντονα εκφράζει δημοσίως το όνειρό του να μετατρέψει την Αγία Σοφία σε μουσουλμανικό τέμενος, η UNESCO ευρίσκεται σε εγρήγορση παρακολουθώντας στενά την πορεία της κατάστασης, ενώ έχει ήδη αποστείλει επιστολή υπενθυμίζοντας εκ νέου στην Τουρκία τη σημασία των θεμελιωδών αρχών της UNESCO σχετικά με οποιαδήποτε μετατροπή μνημείου παγκόσμιας κληρονομιάς.
Η Αγία Σοφία ανήκει από το 1985 στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς, ως μνημείο οικουμενικής αξίας που εντάσσεται στην ιστορική ζώνη της Κωνσταντινουπόλεως.
Η μετατροπή της σε τζαμί θα έλθει σε πλήρη αντίθεση με τις προϋποθέσεις της κηρύξεώς της ως Παγκόσμιου Μνημείου Πολιτιστικής Κληρονομιάς και συνεπάγεται την άμεση έξοδό της από τον σχετικό κατάλογο.
Σύμφωνα με διαδικασίες που προβλέπει η Συνθήκη της UNESCO -την οποία έχει υπογράψει και η Τουρκία- για την προστασία μνημείων και περιοχών παγκόσμιας κληρονομιάς, για κάθε φυσική παρέμβαση και λειτουργικές αλλαγές στα καταγεγραμμένα κτίρια και τοποθεσίες θα πρέπει να υπάρχει η σχετική αδειοδότηση του Συμβουλίου Διατήρησης.
Πριν από την παραμικρή παρέμβαση σε ανάλογους χώρους απαιτείται επίσημη γνωστοποίηση στην UNESCO.
Εν συνεχεία, συγκαλείται η αρμόδια 21μελής διακυβερνητική επιτροπή, η οποία εξετάζει την εκάστοτε περίπτωση με βασικό κριτήριο τη διατήρηση της αξίας και του οικουμενικού πολιτιστικού χαρακτήρα του μνημείου.
Αξίζει να σημειωθεί ότι μέχρι σήμερα η εν λόγω επιτροπή έχει απορρίψει αρκετά εθνικά αιτήματα τα οποία αφορούν παρεμβάσεις ή αλλαγή χρήσης αντίστοιχων χώρων.
Υπενθυμίζεται ότι για να εισαχθεί ένα μνημείο ή μία ιστορική περιοχή στον κατάλογο πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO πρέπει να διαθέτει παγκόσμιο χαρακτήρα, ο οποίος προκύπτει από έξι πολιτιστικά και τέσσερα φυσικά χαρακτηριστικά, από την αυθεντικότητά του, την ακεραιότητά του και την επαρκή προστασία του.
Τα πολιτιστικά κριτήρια επιβάλλουν, μεταξύ άλλων, να αποτελεί αριστούργημα της ανθρώπινης δημιουργικής διάνοιας, να επιδεικνύει σημαντικές ανθρώπινες αξίες για μακρά περίοδο χρόνου ή σε μια πολιτιστική περιοχή του κόσμου, σε εξελίξεις στην αρχιτεκτονική ή στην τεχνολογία, στις μνημειακές τέχνες, στην πολεοδομία ή στον σχεδίασμά τοπίου, να φέρει μια μοναδική ή τουλάχιστον εξαιρετική μαρτυρία για κάποια πολιτισμική παράδοση, ζώντα ή εξαφανισμένο πολιτισμό, να αποτελεί σημαντικό παράδειγμα τύπου κτιρίου, αρχιτεκτονικού ή τεχνολογικού συνόλου ή τοπίου που απεικονίζει σημαντική ή σημαντικές φάσεις της ανθρώπινης Ιστορίας.
