Θρησκευτικός φονταμενταλισμός

Η Αλεξανδρούπολη στο επίκεντρο διεθνούς διαλόγου για την καταπολέμηση του θρησκευτικού εξτρεμισμού και την ενίσχυση της διαθρησκειακής συνεργασίας

• Του Παναγιώτη Κουσίδη

Μια πρωτοβουλία της Ιεράς Μητρόπολης Αλεξανδρούπολης και της ακαδημαϊκής κοινότητας θέτει σήμερα τις βάσεις συνεργασίας μεταξύ των θρησκευτικών κοινοτήτων που διαβιούν στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και προωθεί έναν ειρηνικό τρόπο συνύπαρξής τους που δεν αναγνωρίζει την εξόντωση του διαφορετικού.

Το «Διεθνές Παρατηρητήριο Θρησκευτικού Φονταμενταλισμού» – μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα Ν.Π.Ι.Δ. συστάθηκε στην Ιερά Μητρόπολη της Αλεξανδρούπολης, με στόχο «την προαγωγή πολιτιστικών, επιστημονικών και κοινωνικών σκοπών σχετικών με τη διεπιστημονική μελέτη θρησκευτικών θεμάτων και ιδίως του φαινομένου του θρησκευτικού φονταμενταλισμού με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον Ορθόδοξο κόσμο και τη Νοτιοανατολική Ευρώπη με στόχο την υπεράσπιση της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ειρήνης και της συνεργασίας μεταξύ θρησκευτικών κοινοτήτων».

Ενώ η Ορθόδοξη Εκκλησία βρίσκεται μπροστά σε μια νέα αίρεση και κινδυνεύει να χάσει τη συμπαγή της ενότητα εξαιτίας ενός ευρύτερου πολιτικού σχεδιασμού, από την άλλη, τις τελευταίες δεκαετίες εμφανίζονται έντονες φονταμενταλιστικές τάσεις και συμπεριφορές στο χώρο του Ισλάμ.

Με τον όρο φονταμενταλισμός ή και θεμελιωτισμός εκφράζονται οι ζηλωτικές τάσεις επιστροφής του ανθρώπου σε άκρως συντηρητικά θρησκευτικά βιώματα, τα οποία λειτουργούν ως μέσο αντίστασης σε κάθε ενδεχόμενη αλλαγή ή θρησκευτική μεταρρύθμιση. Ο όρος αυτός, χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά την περίοδο μεταξύ των τελών του 19^ουαιώνα και των αρχών του 20^ου  από τους υποστηρικτές του, με σκοπό να περιγράψει ένα συγκεκριμένο ρεύμα θρησκευτικών απόψεων στο πλαίσιο της σύγκρουσης που είχε ξεσπάσει στις τάξεις της αμερικανικής προτεσταντικής κοινότητας μεταξύ φονταμενταλιστών και νεωτεριστών. Διαθέτει κοινωνικά χαρακτηριστικά και αφορά κυρίως τον Χριστιανισμό (από όπου και προέρχεται ως όρος), το Ισλάμ και τον Ιουδαϊσμό.

Χριστιανικός φονταμενταλισμός

Ο χριστιανικός φονταμενταλισμός γεννήθηκε μέσα στους κόλπους του Προτεσταντισμού και στη συνέχεια επεκτάθηκε και στις υπόλοιπες Ομολογίες. Διακρίθηκε σε δύο κατηγορίες, τον ορθολογικό και τον χαρισματικό. Η πρώτη τάση είχε ως επιδίωξή της τον εξορθολογισμό της ζωής, με βάση τις θρησκευτικές αρχές. Από την άλλη πλευρά, η δεύτερη τάση επεδίωκε την τάση φυγής από τον κόσμο και περιστρεφόταν γύρω από έννοιες όπως το συναίσθημα, το ατομικό βίωμα, το θαύμα, τον μυστικισμό, τους μάρτυρες της Πίστεως, κ.λ.π.

Φονταμεταλιστικές τάσεις και συμπεριφορές εντοπίζονται και στο χώρο επιρροής της Ορθόδοξης Εκκλησίας σε ομάδες που παραμένουν προσκολλημένες στους θρησκευτικούς τύπους, όπως συμβαίνει με τους Παλαιημερολογίτες στην Ελλάδα και με τους παλαιούς πιστούς στη Ρωσία.

Ισλαμικός φονταμενταλισμός

Το πιο πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη φονταμενταλιστικών τάσεων αποτέλεσε ο ισλαμικός χώρος. Ο μουσουλμανικός φονταμενταλισμός στρέφεται εναντίον της εκκοσμίκευσης και της εισβολής της δυτικής παράδοσης και ηθικής καθώς και σε οτιδήποτε άλλο είναι ξένο προς την ισλαμική πραγματικότητα. Αντιθέτως, στοχεύει στην ενδυνάμωση της ισλαμικής θρησκευτικής και πολιτισμικής παράδοσης. Διακρίνεται για τον στενό του σύνδεσμο προς την ουσία και τον τρόπο άσκησης της πολιτικής εξουσίας. Ως όπλο, χρησιμοποιεί τον ιερό πόλεμο, δηλαδή την Τζιχάντ, για την υπεράσπιση της ισλαμικής παράδοσης αλλά και για την επέκταση της ισλαμικής κυριαρχίας. Ο μουσουλμανικός φονταμενταλισμός είναι ιδιαίτερα δυναμικός και βίαιος και διαθέτει πολλά ανορθολογικά χαρακτηριστικά, ενώ υπολογίζεται ως μια από τις σημαντικότερες πολιτικές και ιδεολογικές δυνάμεις στον κόσμο.

Παραδείγματα ισλαμικής φονταμενταλιστικής οργάνωσης αποτελούν οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι, ενώ ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του ισλαμικού φονταμενταλισμού του 20^ου αιώνα ήταν ο Ιρανός Αγιατολάχ Χομεϊνί και οι διάδοχοί του.

Ιουδαϊκός φονταμενταλισμός

Ο ιουδαϊκός φονταμενταλισμός δεν χαρακτηρίζεται τόσο από την επιδίωξή του για ακριβή προσήλωση στη Βίβλοόσο για την εμμονή του στη θρησκευτική παράδοση και τη θρησκευτική πράξη. Ως φαινόμενο εντοπίζεται στις τάξεις των ακτιβιστών Σιωνιστών καθώς και στους υπερορθόδοξους Εβραίους. Ο Σιωνισμός, έχει χαρακτηριστεί από τους επικριτές του ως κίνημα με αποικιακό και ρατσιστικό χαρακτήρα, ενώ οι υπερορθόδοξοι Εβραίοι κατηγορούνται ως σκοταδιστές εξτρεμιστές και αρνητές διαφόρων θεμελιωδών δικαιωμάτων, όπως π.χ. η ισότητα των δύο φύλων.

Πολιτική

Στη σύγχρονη πολιτική ο φονταμενταλισμός έχει συνδεθεί με δεξιές συντηρητικές ιδεολογίες, ειδικά με τον κοινωνικό συντηρητισμό.

Η χρήση του όρου στην πολιτική έχει επικριθεί. Έχει χρησιμοποιηθεί από πολιτικούς σχηματισμούς με κάποιες παραλλαγές, για να υποτιμήσουν τους αντιπάλους τους και να αυξήσουν την απήχησή τους. Οι σημερινοί Ταλιμπάνπου είναι θαυμαστές του διαβόητου Οσάμα μπιν Λάντεν, είναι αναμφισβήτητα «φονταμενταλιστές».