Είναι άραγε πανάκεια ο θεσμός του Εισαγγελέα ποινικής συνδιαλλαγής; – Επέρχονται σαρωτικές αλλαγές στο Ποινικό Δικαστικό σύστημα
Οι επερχόμενες σαρωτικές αλλαγές στο ποινικό Δικαϊκό μας σύστημα σε λίγους είναι ακόμη γνωστές, παρά πολλούς όμως θα απασχολήσουν στο επόμενο χρονικό διάστημα.
Μεταξύ των θεαματικών αλλαγών που μελετώνται στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας είναι και η εισαγωγή στην χώρα μου του εφαρμοζόμενου στο εξωτερικό θεσμού του «εισαγγελέα ποινικής διαπραγμάτευσης»
Θα δίδεται έτσι δυνατότητα στον εισαγγελέα να συνδιαλέγεται με τους κατηγορούμενους, για το ύφος της ποινής, χωρίς να οδηγείται η υπόθεση των σε δίκη.
Κύριος στόχος του νομοσχεδίου είναι η αποσυμφόρηση των ποινικών δικαστηρίων από τον μεγάλο όγκο υποθέσεων και την «απελευθέρωση» πολλών δικαστικών λειτουργών για να περατωθούν οι χιλιάδες εκκρεμείς υποθέσεις.
Το νομοσχέδιο προβλέπει ο εισαγγελέας να καλεί τον κατηγορούμενο να συνδιαλέγεται μαζί του ως προς το ύψος της ποινής, που δεν θα είναι μεγαλύτερη από τα 3/5 της προβλεπόμενης ανώτερης στα κακουργήματα ποινής ή του μισού της ανώτερης ποινής στα πλημμελήματα.
Η συνδιαλλαγή αυτή θα μπορεί να γίνει σε όλα τα κακουργήματα, όπου απειλούνται ποινές κάθειρξης έως 10 ετών και όχι σε αδικήματα που τιμωρούνται με την νομοθεσία περί καταχραστών του Δημοσίου (Ν 1608/50) ή σε κακουργήματα με προβλεπόμενη ποινή άνω των 10 ετών.
Η συνδιαλλαγή θα γίνεται για όλα τα πλημμελήματα ακόμη κι αν η προβλεπόμενη ποινή φτάνει μέχρι τα 5 έτη φυλάκισης. Αυτονόητο είναι πως ο κατηγορούμενος μπορεί να μην δεχθεί την προτεινόμενη συμφωνία, οπότε τότε θα αντιμετωπίζει την κλασσική διαδικασία μέχρι το ακροατήριο.
Η εισαγωγή του θεσμού στην χώρα μας έχει προέλευση από τις ΗΠΑ και από τις αγγλοσαξονικές χώρες.
Τελευταία η δική μας έννομη τάξη βομβαρδίζεται από «ιδέες» που προσιδιάζουν σε αγγλοσαξονικές νοοτροπίες , όπου όλα τάχα επιλύονται σε πνεύμα διαπραγμάτευσης.
Στην κατεύθυνση αυτή με βάση την οδηγία 2008/52/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου της Ε.Ε. νομοθετήθηκε στην χώρα μας ο θεσμός της διαμεσολάβησης σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις με τον Ν.3898/2010.
Δίνεται έτσι η ευκαιρία στα διάδικα μέρη πριν καταφύγουν στα δικαστήρια για επίλυση των αστικών ή εμπορικού χαρακτήρα διαφορών τους να καταφύγουν σε διαπιστευμένο διαμεσολαβητή, ο οποίος θα προσπαθήσει με περισσότερες μάλιστα συνεδρίες να «συμβιβάσει» τις διαφορές τους διαμεσολαβώντας μεταξύ τους.
Στατιστικά όμως (ούτε 5% των περιπτώσεων) καταγράφεται η αποτυχία του θεσμού μια που η ελληνική νοοτροπία είναι απόμακρη σε τέτοιου είδους εναλλακτικές προσπάθειες επίλυσης των διαφορών1
Στον χώρο του ποινικού δικαίου τα πράγματα γίνονται ακόμη πιο περίπλοκα.
Πριν ο Έλληνας νομοθέτης επιχειρήσει αβασάνιστα την εισαγωγή του ξενόφερτου αυτού θεσμού στην χώρα μας θα έπρεπε να λάβει υπόψη του ιδιαίτερα πως το ποινικό δίκαιο είναι μέρος της έκφρασης της εθνικής κυριαρχίας του κράτους.
Το ποινικό δίκαιο ήταν και πρέπει να παραμείνει Δημόσιο Δίκαιο, δηλαδή δίκαιο επιβολής κανόνων συμπεριφοράς και κυρώσεων από το κράτος που έχει και πρέπει να έχει το μονοπώλιο της απόλυτης εξουσίας για την διατήρηση της κοινωνικής ειρήνης.
Δεν μπορεί λοιπόν έτσι εύκολα να μεταλλαχθεί το ποινικό δίκαιο σε δίκαιο διαπραγμάτευσης της ποινής με τον εισαγγελέα σε ρόλο plea bargaining και τον κατηγορούμενο σε συναλλασσόμενο προσβολέα των προστατευόμενων έννομων αγαθών.
Κι αυτό γιατί ο εισαγγελέας που ασκεί την ποινική δίωξη (εκτελεστική εξουσία) να είναι αυτός που συνάμα υπό προϋποθέσεις θα δικαιοδοτεί (δικαστική εξουσία) σε μια άνευ προηγουμένου σύγχυση εξουσιών αντίθετα σε όσα ορίζει το άρθρο 26 του Συντάγματος.
Όπως όλοι οι κλάδοι του Δικαίου έτσι και το ποινικό δίκαιο στηρίζεται σε θεμελιώδεις αρχές, αυτές που σε ένα σύστημα δικαίου συνθέτουν το δόγμα του, εν προκειμένω το ποινικό δόγμα!
Στα δυο κεφαλαιώδη μεγέθη του ποινικού δικαίου , έγκλημα και ποινή, η επιστήμη έχει αναγάγει ορισμένες επικίνδυνες για το κοινωνικό σύνολο συμπεριφορές, σε ποινικά αδικήματα (εγκλήματα) και έχει προβλέψει για την εξουδετέρωση αυτών των κακών ένα άλλο κακό που λέγεται ποινή.
Η ποινή δεν είναι αυτοσκοπός λοιπόν αλλά τείνει να εξυπηρετήσει άλλους σκοπούς, αυτούς της Γενικής και ειδικής πρόληψης.
Με την επιβολή της ποινής αποτρέπονται στο μέλλον άλλοι επίδοξοι δράστες για την διάπραξη παρόμοιων εγκλημάτων αλλά και ο δράστης του συγκεκριμένου εγκλήματος παραδειγματίζεται γιατί αισθάνεται την ποινή ως ένα κακό στο κακό που ο ίδιος έκανε!
Πόσο αλήθεια εξυπηρετούνται οι πιο πάνω σκοποί που με απλά λόγια αναφέραμε με τον θεσμό της ποινικής συνδιαλλαγής;
Όταν ο κατηγορούμενος γνωρίζει ότι με σκληρή διαπραγμάτευση σε ένα κακούργημα πλαστογραφίας ή απιστίας με τις επιβαρυντικές του περιστάσεις, με προβλεπόμενη ποινή έως δέκα έτη, αν ο εισαγγελέας λάβει υπόψη και ένα ελαφρυντικό (πχ προτέρου εντίμου βίου), μπορεί να φτάσει σε ποινή φυλάκισης ακόμη και ενός έτους (!) αρκεί να ομολογήσει ενοχή (!) γιατί να μη το κάνει! Είναι αυτό απονομή δικαιοσύνης;!
Από την άλλη πλευρά είναι έτοιμα τα ευρύτερα κοινωνικά στρώματα να ομολογούν ενοχή;! Με βάση την ιδιοσυγκρασία του λαού μας εγείρονται σοβαρές επιφυλάξεις!
Όμως αλήθεια με πόσο άραγε πρόσφορο αποδεικτικό υλικό από την προδικασία θα είναι «έτοιμος» ο εισαγγελέας να διαπραγματευθεί την ποινή.
Ιδιαίτερα μάλιστα επί πλημμελημάτων για όσους παροικούν στην Ιερουσαλήμ είναι βέβαιο πως δεν υπάρχει σε μεγάλο βαθμό εξονυχιστική προδικασία. Κατά συνέπειαν υπάρχει το υπόβαθρο για μια σωστή απονομή δικαιοσύνης;
Τα πράγματα γίνονται ακόμη πιο περίπλοκα στις μορφές συμμετοχικής ευθύνης. Έτσι για παράδειγμα επί συναυτουργίας, αν ο ένας αυτουργός ομολογεί ενοχή και μετά από «συμφωνία» ο εισαγγελέας του επιβάλλει ποινή, οι άλλοι όμως συγκατηγορούμενοι δεν ομολογούν με αποτέλεσμα να οδεύουν στην διαδικασία του ακροατηρίου. Δεν θα είναι γι’ αυτούς ένα δυσμενές προηγούμενο η πρότερη ομολογία του ενός από αυτούς;
Ή ακόμη αν ο κατηγορούμενος ομολογεί την μια από τις περισσότερες εγκληματικές πράξεις του, για όσες δεν ομολόγησε, θα πηγαίνει στο ακροατήριο. Δεν θα είναι η ομολογία του αυτή επιβαρυντικό στοιχείο και για τις λοιπές;
Έστω όμως ότι στην διαδικασία της ποινικής συνδιαλλαγής δεν ομολογεί ο ένας ή οι περισσότεροι κατηγορούμενοι.
Παρ’ ότι τα μέχρι τώρα νομοθετήματα , έτσι και το αναμενόμενο, εγγυώνται για την καταστροφή του υλικού που συνεισέφερε ο κατηγορούμενος στην διαδικασία συνδιαλλαγής, πόσο πραγματικά ακλόνητες εγγυήσεις υπάρχουν ότι το υλικό αυτό δεν θα χρησιμοποιηθεί αιφνιδιαστικά σε βάρος του ή των κατηγορουμένων σε μεταγενέστερη δίκη;!
Βέβαια τον θεσμό της ποινικής συνδιαλλαγής ως ένα βαθμό, τον γνωρίζει το δίκαιο μας.
Έτσι στο άρθρο 308 Β ΚΠΔ σε περίπτωση που ασκηθεί ποινική δίωξη για κακούργημα σε περιπτώσεις οικονομικής φύσεως εγκλημάτων, διακεκριμένες κλοπές (375) απάτες (386) απάτες με Η/Υ (386 Α), Απιστία 390 και τοκογλυφία (404) ο εισαγγελέας πλημ/κών, μετά από αίτημα του κατηγορουμένου – και όχι αυτεπαγγέλτως όπως πάει να γίνει σχεδόν για όλα τα εγκλήματα!- που υποβάλλεται μέχρι την τυπική περάτωση της ανάκρισης, καλεί τον κατηγορούμενο και τον παθόντα να εμφανισθούν ενώπιον του μετά ή διά των συνηγόρων τους για συνδιαλλαγή.
Ο Εισαγγελέας τάσσει προθεσμία δεκαπέντε ημερών στους συνηγόρους των διαδίκων για την σύνταξη πρακτικού συνδιαλλαγής, στο οποίο βεβαιώνεται η απόδοση του ιδιοποιημένου πράγματος ή η εντελής ικανοποίηση του ζημιωθέντα2
Έτσι ως ένα βαθμό βρίσκει νομοθετική έκφραση αυτό που έκαναν οι διάδικοι (κατηγορούμενος- παθών) μεταξύ τους, δημιουργώντας δίκες- παρωδία, αφού τα είχαν βρει, εξαναγκάζοντας με την τακτική τους πάμπολλες φορές το Δικαστήριο σε αθωωτική απόφαση.
Η πιο πάνω όμως μορφή ποινικής συνδιαλλαγής αφορά οικονομικής φύσεως αδικήματα με αντίδικα μέρη- ιδιώτες, όπου κυρίαρχο ρόλο δεν έχει η πολιτεία.
Τώρα όμως η ποινική συνδιαλλαγή διευρύνεται σε πλείστα όσα εγκλήματα προς δόξαν μιας επιδιωκόμενης αποσυμφόρησης δικών, με κυρίαρχο αυτεπάγγελτο ρόλο του Εισαγγελέα, με σύγχυση των συνταγματικά διακεκριμένων εξουσιών, αρθ 26, (Γιάννης κερνά- Γιάννης πίνει!) με παραγκωνισμό του παθόντος, με την αποθέωση της αρχής του ενός ανδρός με ό,τι αυτό συνεπάγεται…..
Η αναφερόμενη θεσμοθέτηση αναμένεται στο πλαίσιο μιας ευρύτερης τροποποίησης της ποινικής δικονομίας.
Επιδίωξη είναι η κατάργηση των πενταμελών συνθέσεων του Εφετείου και η εκδίκαση σε συντριπτική πλειοψηφία των κακουργημάτων και πλημμελημάτων από μονομελή δικαστήρια!
Πόσο πετυχημένη μπορεί να είναι μια τέτοια ρύθμιση; Δεν πρέπει ο Δικαστής να διασκέπτεται σε σοβαρές υποθέσεις όταν διακυβεύεται η ελευθερία και άλλα έννομα αγαθά του ατόμου;! Πάνε όμως όλα αυτά περίπατο με την αναμενόμενη τροποποίηση!
Όμως η αποσυμφόρηση των υποθέσεων δεν γίνεται με τέτοιου είδους αποσπασματικές εμβαλωματικές συρραφές με ξενόφερτους θεσμούς!
Καλύτερα θα είναι να δημιουργήσουν τμήματα ποινικών δικαστών που θα δικάζουν μόνον ποινικές υποθέσεις και δεν θα είναι υποχρεωμένοι να ασχολούνται με έκδοση πολυσέλιδων αστικού χαρακτήρα αποφάσεων. Να δημιουργήσουν άρτια μηχανογράφηση καθώς και εκπαιδευμένο υποστηρικτικό προσωπικό δικαστικών υπαλλήλων.
Υπουργείο Δικαιοσύνης και νομοπαρασκευαστικές επιτροπές ας μην είναι τόσο υπερήφανοι για τις τάχα «μοντέρνες» τροποποιήσεις, που μετά βεβαιότητας θα περιπλέξουν και δεν θα επιλύσουν προβλήματα!
Ό,τι προέρχεται από την τάχα «πολιτισμένη» δύση σίγουρα δεν είναι πανάκεια. Γιατί άραγε στέκονται αρνητικά στο θεσμό ή με εφαρμογή σε ήσσονος σημασίας υποθέσεις κράτη, όπως η Ελβετία- Αυστρία- Τσεχία- Σλοβακία- Πορτογαλία; Αλλά και Γαλλία και Γερμανία;
Γιατί τάχα με το ζόρι πρέπει να εξομοιωθούμε με την νοοτροπία αγγλοσαξόνων ή του Αμερικανικού Προτεσταντισμού;
Δηλαδή ακόμη μια φορά οι κυβερνώντες θέλουν να μας πείσουν ότι είμαστε ένα θλιβερό προτεκτοράτο- δορυφόρος δυτικής κοπής;! Αμφιβάλλω αν τελικά τα καταφέρουν!
Ηλίας Ν. Ηλιακόπουλος
Δρ. Νομικής,
Δικηγόρος
1 Βλ αναλυτικότερα Η. Ηλιακόπουλος Ο Νέος θεσμός της διαμεσολάβησης σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις ΕφΑΔ 2012 σελ 21 επ (30) Ο Έλληνας Νομοθέτης διαισθανόμενος προφανώς ότι ο θεσμός της εξωδικαστικής διαμεσολάβησης με διαμεσολαβητές τρίτα πρόσωπα με την ιδιότητα του δικηγόρου και όχι του δικαστή, θα προσκρούσει στην δυσπιστία του Έλληνα διαδίκου όπως έγινε και με την απόπειρα εξώδικης επίλυσης της διαφοράς 214 Α ΚΠολΔ, θεσμοθέτησε και την δικαστική διαμεσολάβηση. Η λειτουργία όμως και του θεσμού αυτού με διαμεσολαβητή- δικαστή δεν βρήκε την αντίστοιχη ανταπόκριση στην Ελληνική κοινωνία.
2 Πάντοτε στον χώρο του ποινικού δικαίου, ομοιότητες παρουσιάζει και ο θεσμός της ποινικής διαμεσολάβησης που καθιερώνει ο Ν 3500/2006 περί ενδοοικογενειακής βίας. Σύμφωνα με το άρθρο 11 του νόμου αυτού, ο εισαγγελέας πριν την άσκηση ποινικής δίωξης διερευνά την δυνατότητα διαμεσολάβησης για την έναρξη της οποίας απαιτείται η υποβολή ανεπιφύλακτης δήλωσης του δράστη ότι δεν θα τελέσει στο μέλλον οποιαδήποτε πράξη ενδοοικογενειακής βίας, ότι θα παρακολουθήσει ειδικό συμβουλευτικό θεματικό πρόγραμμα κ.ο.κ.
