Όταν ο τότε Μητροπολίτης Αίνου και Δεδέ-αγάτς, Ιωακείμ, διέσωσε τις Μουσουλμάνες Γυναίκες, από τις σφαγές τους Βουλγάρων
Η κατάληψη της Αλεξανδρούπολης, τότε Δεδέαγατς, από τους Βουλγάρους το 1912, κατά τη διάρκεια του Πρώτου Βαλκανικού Πολέμου, σηματοδοτεί το τέλος του Οθωμανικού, κοσμοπολίτικου και πολυεθνικού Δεδεαγατς, ή όπως εύστοχα έχει επισημανθεί από ιστορικούς, την αρχή της μετάβασης της πόλης μας από την αυτοκρατορία στο Εθνικό κράτος.
Αποτέλεσε φυσικά η κατάληψη αυτή και την απαραίτητη προϋπόθεση για την ενσωμάτωση της πόλης μας στον Εθνικό κορμό της μητέρας Ελλάδος, αφού εάν δεν είχε προηγηθεί η Βουλγαρική κατοχή, τότε πολύ πιθανόν να είχε επιστραφεί στην Τουρκία με τη συνθήκη της Λωζάνης.
Αυτή όμως η κατάληψη, στις 6/19 Νοεμβρίου 1912,σημαδεύτηκε από ωμότητες κομιτατζήδων σε βάρος Οθωμανών μουσουλμάνων, κατοίκων ή προσφύγων, που εγκλωβίστηκαν μετά την έναρξη των εχθροπραξιών στην μικρή πόλη του Δεδεαγατς. Τα έκτροπα αυτά διήρκεσαν σύμφωνα με τις μαρτυρίες επί οκτώ ημέρες και σταμάτησαν με την είσοδο στην πόλη του τακτικού Βουλγαρικού στρατού.
Ας δούμε πως περιγράφει τα γεγονότα αυτά στην από 22 Αυγούστου 1913(π.ημ) έκθεση του προς τον Οικουμενικό Πατριάρχη Γερμανό Ε΄(1835-1920), ο τότε μητροπολίτης Αίνου και Δεδεαγατς Ιωακείμ(1876-1927):
«Αι φρικαλεότητες των πρώτων ημερών και αι άγριαι σκηναί όσαι εξετιλίχθησαν εις βάρος των Μουσουλμάνων, υπερβαίνουσι πάσαν ανθρωπίνην περιγραφήν. Κομιτατζήδες υπό την οδηγίαν του τακτικού στρατού και αξιωματικών αυτού, εισβαλόντες εις Δεδεαγατς, αφού δι’όλης της νυκτός ενέσπειραν τον θάνατον μεταξύ των μουσουλμανικών οικογενειών, κατέκαυσαν τας μουσουλμανικάς οικίας και τεμένη και διήρπασαν αυτά. Επί οκτώ ημέρας σκηναί αφαντάστου φρίκης εξετυλίχθησαν προ των ομμάτων μας. Εν μέση οδώ ελογχίσθησαν Μουσουλμάνοι και άγριαι απειλαί εξεφέρεντο κατά παντός Έλληνος, όστις δεν θα παρέδιδεν τους υπό την προστασίαν του καταφυγόντας. Επί οκτώ ημέρας πλέον των 400 πτωμάτων ευρίσκοντο εγκατεσπαρμενα εις τας οδούς της πόλεως ουδενός τολμώντος να επιληφθεί της ταφής των ή της περισυλλογής αυτών. Εν συνδυασμώ προς τας αγριότητας ταύτας ενηργήθη παρα των αθλίων τούτων γενική ατίμωσις των μουσουλμανίδων πάσης ηλικίας. Οφείλω εν τούτοις να εξάρω εις το σημείον τούτο την διαγωγήν ολοκλήρου της ελληνικής κοινότητος ήτις μετά της υπ’εμέ μητροπόλεως επέδειξαν άπαξ ετι τα μεγάλα και ευγενή αισθήματα της ελληνικής φυλής, προς τας ούτω σκληρώς δοκιμασθείσας μουσουλμανικάς οικογενείας. Τόσον η υπ εμέ μητρόπολις όσον και όλαι αι ελληνικαί οικογένειαι έσπευσαν να προστατεύσωσιν εις τας οικίας των και να περισώσωσι μουσουλμανικάς οικογενείας. Ο περίβολος της ιεράς μητροπόλεως συνεκέντρωσε 3564 μουσουλμάνους και μουσουλμανίδας της πόλεως και των περιχώρων, ους έσωσα εκ της σφαγής και της ατιμώσεως δι’υπερανθρώπων προσπαθειών και με κίνδυνον αυτής της ζωής μου περιφρουρήσας και περιθάλψας αυτούς επι δέκα ημέρας εν τω ως άνω περιβόλω και τη ιερά Μητροπόλει, ως οι ίδιοι οι μουσουλμάνοι ομολογούσιν. Εν γένει το ελληνικόν στοιχείον κατέβαλε πάσαν προσπάθειαν όπως περισώση εκ των χειρών των καννιβάλων επιδρομέων, όσον το δυνατόν περισσοτέρας οικογενείας πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, υποκυψασών και τούτων εις τας βιαίας προτροπάς των κατακτητών. Η κατάστασις αύτη εξηκολούθει μέχρι της ημέρας, καθ ην ο υπό τον στρατηγόν Κοβάτσεφ βουλγαρικός στρατός κατέλαβε την πόλιν μας…»
Το 1913ο διάσημος φιλότουρκος Γάλλος αξιωματικός του Ναυτικού και συγγραφέας PierreLoti(1850-1923), εξέδωσε το βιβλίο του με τίτλο “TURQUIEAGONISANTE”. Σε αυτό περιέχεται μια επιστολή ενός, αγνώστων λοιπών στοιχείων, Γάλλου αυτόπτη μάρτυρα, που κατοικούσε στην Κωνσταντινούπολη και καταπώς φαίνεται έτυχε να βρίσκεται στην πόλη μας, όταν μπήκαν οι Κομιτατζήδες εκείνη τη θλιβερή Τρίτη. Ας δούμε τι γράφει κι αυτός σε μετάφραση από τα Γαλλικά: «Κωνσταντινούπολη, 8 Δεκεμβρίου, 1912
Την Τρίτη, 19 Νοεμβρίου, περίπου στις οκτώ το βράδυ, εκατόν πενήντα κομιτατζήδες μπήκαν ξαφνικά στην πόλη του Δεδέαγατς. Μέχρι τα μεσάνυχτα αυτοί οι κομιτατζήδες είχαν επιδοθεί σε μια από τις πιο τρομακτικές σφαγές των Τούρκων. Εισέβαλαν μέσα στα σπίτια, λεηλατώντας τα και σκοτώνοντας γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένους άνδρες. Η συνενοχή των χριστιανών (Ορθοδόξων) δεν πρέπει να αμφισβητηθεί: έχουμε δει πολλούς που οδήγησαν τους ληστές επισημαίνοντας τους τα τουρκικά σπίτια και τους τούρκους. Εξάλλου, όλα τα χριστιανικά σπίτια είχαν επισημανθεί με ένα λευκό σταυρό για να γλιτώσουν.
Μερικοί Μουσουλμάνοι είχαν βρει καταφύγιο σε ένα τζαμί. Ήταν μόνο ηλικιωμένοι άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Οι Βούλγαροι τους περικύκλωσαν. Από την μισάνοιχτη πόρτα ένας πυροβολισμός από περίστροφο ακούστηκε. Αμέσως μια ομοβροντία πυρών έπεσε πάνω στους δυστυχισμένους και βόμβες ρίχτηκαν μέσα στο Τζαμί. Ήταν ένα πραγματικό μακελειό. Την επόμενη μέρα, όταν επισκέφθηκα τη σκηνή αυτής της καταστροφής βρήκα πάνω από είκοσι πέντε πτώματα. Οι Ιταλοί καθολικοί ιερείς, οι οποίοι έχουν μια σχολή όπου διδάσκονται γαλλικά, είχαν δεχτεί περίπου τριάντα Τούρκους που είχαν αναζητήσει καταφύγιο σε αυτούς. Όμως καταγγέλθηκαν από τους Έλληνες οι οποίοι, όντας Ορθόδοξοι, μισούν τα καθολικά σχολεία, η ανάπτυξη των οποίων είχε μέχρι εκείνη τη στιγμή διευκολυνθεί με την ανοχή των Τούρκων.
Οι Βούλγαροι παρουσιάστηκαν στη Σχολή και απαίτησαν οι πρόσφυγες να παραδοθούν: οι Πατέρες αρνήθηκαν αλλά ένας από τους προύχοντες των Τούρκων, που ονομάζεται Ριζά Μπέης, Επίτροπος της οθωμανικής κυβέρνησης στην Γαλλική εταιρία των σιδηροδρόμων, φοβούμενος ότι η φιλοξενία τους θα μπορούσε να επιφέρει σοβαρό πρόβλημα στους Πατέρες, παραδόθηκε αυθόρμητα στα θηρία. Τον πήραν μακριά. Σε περίπου πενήντα πόδια από την Ιταλική Σχολή είδα που τον σταμάτησαν, και τον απειλούσαν με τις ξιφολόγχες τους. Απαίτησαν να τους δώσει τα χρήματά του και να τους υποδείξει το δικό του σπίτι. Τον Ριζά Μπέη, τον γνώριζα, ήταν ένας καλά μορφωμένος νεαρός άνδρας που προερχόταν από μια πολύ καλή οικογένεια, είχε μια γυναίκα και ένα παιδί. Η σκέψη του κινδύνου που θα μπορούσε να αντιμετωπίσει η οικογένειά του, τον ώθησε, δεν έχω καμία αμφιβολία, να αρνηθεί να υπακούσει στο κάλεσμα των ληστών, οι οποίοι για το λόγο αυτό, τον διαπέρασαν με τις ξιφολόγχες τους. Ο δυστυχής κατέρρευσε. Ήταν νεκρός. Ένας από τους δολοφόνους του πήρε τις μπότες του για τον εαυτό του και το σώμα του παρέμεινε για πέντε ημέρες στο ίδιο σημείο. Κάθε μέρα έπαιρναν ένα κομμάτι από τα ρούχα του. Στο τέλος έμειναν μόνο το πουκάμισο και τα εσώρουχα. Οι Βούλγαροι κομιτατζήδες στη συνέχεια επέστρεψαν στους Ιταλούς Πατέρες, και απείλησαν να τους σκοτώσουν αν δεν τους έδειχναν τις οικονομίες τους. Αυτοί αναγκάστηκαν να τις δώσουν: ήταν εκατό τουρκικές λίρες, τις οποίες οι ληστές πήραν. Με την πλευρά αυτών των Βουλγάρων πήγαν κάτοικοι, Ελληνικού φρονήματος, οι οποίοι εισέβαλαν στα τουρκικά σπίτια, τα τζαμιά, τα κυβερνητικά γραφεία, και πήραν τα πάντα που θα μπορούσαν να μεταφέρουν με τα χέρια τους, έπιπλα, χαλιά, κλινοσκεπάσματα, κλπ. … Η λεηλασία διήρκεσε οκτώ ημέρες, δηλαδή μέχρι τη στιγμή που ένα γαλλικό καταδρομικό φάνηκε στον ορίζοντα. Ήταν το θωρακισμένο καταδρομικό μας Jurien-de-la-Graviere. Στη συνέχεια, σαν από θαύμα, οι κομιτατζήδες εξαφανίστηκαν και η ασφάλεια επέστρεψε. Οι Έλληνες, με την άφιξη των βαλκανικών δυνάμεων, είχαν φανεί εχθρικοί ξαφνικά απέναντι στους ξένους, προσβάλλοντας τον αυστριακό υποπρόξενο, Μ Bergoubillon, πράκτορα του Lloyd, απειλώντας τίποτα λιγότερο από το κλείσιμο των Ευρωπαϊκών εγκαταστάσεων, τραπεζών, κλπ., για να τους αντικαταστήσουν με αντίστοιχα Ελληνικών συμφερόντων. Είναι καθήκον μου να αποτίσω φόρο τιμής στον Έλληνα Επίσκοπο του Δεδέαγατς, που χρησιμοποίησε σε αυτές τις θλιβερές περιστάσεις την ενέργειά του και την εξουσία του με σκοπό την προστασία των Τούρκων από τη λεηλασία των οπαδών του. Πέτυχε έτσι τη διάσωση του Καιμακάμη και πολλών Τούρκων, αλλά ήταν δύσκολο να ακουστεί και απείλησε να εγκαταλείψει ομοθρήσκους και συμπατριώτες του αμέσως μετά το τέλος των εχθροπραξιών, «μην επιθυμώντας να παραμείνει,” όπως είπε, “στην κεφαλή μιας διαβόητης κοινότητας.” Με την άφιξη του γαλλικού καταδρομικού ο θαρραλέος ιεράρχης αποφάσισε να ανεβεί στο πλοίο για να καλωσορίσει τον καπετάνιο. Ο τελευταίος, προκειμένου να τον ευχαριστήσει και να τον συγχαρεί για τη στάση του, προς τιμήν του διέταξε ένα χαιρετισμό με πολλούς κανονιοβολισμούς. …
Ο βουλγαρικός στρατός, ο οποίος είχε αφήσει την πόλη στο έλεος των κομιτατζήδων, επέστρεψε στο Δεδέαγατς μόλις το γαλλικό καταδρομικό έφτασε. Ο καπετάνιος, βλέποντας ότι η πόλη θα καταληφθεί πλέον από τακτικούς στρατιώτες, σκέφτηκε ότι δεν θα ήταν χρήσιμο να αποβιβαστεί κανένας ναύτης, και έπλευσε για την Καβάλα. Στην Καβάλα διαπράχθηκαν φρικαλεότητες παρόμοιες με εκείνες του Δεδέαγατς. Στο Δεδέαγατς, ωστόσο, Γάλλοι αξιωματικοί είχαν χρόνο να αποβιβαστούν και να σημειώσουν τα διαπραχθέντα βδελύγματα. Πήραν ακόμη και μερικές φωτογραφίες. Στο Δεδέαγατς ο βουλγαρικός στρατός ήταν υπό τις διαταγές του στρατηγού Gueneff. Οι Ιταλοί Πατέρες παραπονέθηκαν σ ‘αυτόν για την απεχθή μεταχείριση που είχαν λάβει στα χέρια των κομιτατζήδων.
Ο Στρατηγός διέταξε μια έρευνα, επιβεβαίωσε τα γεγονότα, και βρήκε μέχρι και εβδομήντα τουρκικές λίρες από τις εκατό που είχαν κλαπεί από αυτούς. «Αλλά», ο Gueneffτους είπε, «καθώς έχουμε την πρόθεση να ανεγείρουμε ένα μνημείο προς τιμήν των Βουλγάρων στρατιωτών που έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια του πολέμου, κρατώ αυτά τα χρήματα για τον σκοπό αυτό.» Ο ίδιος ο Gueneff, έχοντας ακούσει ότι ο Έλληνας επίσκοπος είχε δώσει καταφύγιο στο ελληνικό σχολείο σε όλες τις Τουρκάλες γυναίκες, με σκοπό την προστασία τους από την κακομεταχείριση, κατόρθωσε να πείσει τον ιεράρχη να τους βγάλει έξω για να κάνει χώρο για τους άνδρες του. Οι δυστυχείς γυναίκες έπρεπε να επιστρέψουν στα λεηλατημένα και έρημα σπίτια τους, και, το βράδυ, χωρίς καμία προστασία, βιάστηκαν από τους στρατιώτες Στρατηγού. Τη δεύτερη νύχτα μετά την άφιξή τους, οι ίδιοι οι στρατιώτες του στρατηγού Gueneffλεηλάτησαν το φαρμακείο της Μ Rodhe, τον Γερμανό υποπρόξενο και τον πράκτορα της Ακτοπλοϊκής Εταιρείας Schenker. Οι Βούλγαροι τοποθέτησαν φρουρούς μπροστά από κάθε Προξενείο, με την εντολή να απαγορεύσουν την είσοδο στον καθένα.
Έτσι, παρά τις έντονες διαμαρτυρίες του Γάλλου και του Γερμανού Πρόξενου, οι Πρόξενοι ήταν σαν φυλακισμένοι, στερούμενοι κάθε επικοινωνίας με τους υπηκόους τους και τους προστατευόμενους τους και ανήμποροι να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις και τα καθήκοντά τους. Λόγω της εχθρότητας του γηγενούς ελληνικού πληθυσμού, πολλοί από εμάς τους Γάλλους ενωθήκαμε για να λάβουμε κοινά μέτρα άμυνας σε περίπτωση επίθεσης. Ευτυχώς το καταδρομικό Jurien-de-la-Graviere, έφτασε πάνω στην ώρα για να επιβάλει το σεβασμό και να μεταφέρει σε εμάς την εντολή από τον Πρέσβη να επιστρέψουμε στην Κωνσταντινούπολη. Οι Βούλγαροι έχουν επίσης λάβει την κατοχή του Γαλλικού σιδηροδρόμου, βίαια εκδιώκοντας όλο το γηγενή και γαλλικό προσωπικό, το οποίο αντικατέστησαν με Βούλγαρους. Οι στρατιωτικές αρχές αρνήθηκαν να δώσουν στους Γάλλους πράκτορες οποιαδήποτε απόδειξη ή επίσημο έγγραφο με αναφορά στην κατοχή του υλικού.(Υπογεγραμμένο) X. (Κοινοποιήθηκε από τον M. J. Odelin, ofL’Oeuvre).»
Το θέμα των ωμοτήτων απασχόλησε τον Ελληνικό αλλά και τον Διεθνή Τύπο για αρκετό καιρό μετά.
Στην εφημερίδα «ΕΜΠΡΟΣ» της 14-11-1912(π.ημ.) δημοσιεύθηκε ανταπόκριση από την Κωνσταντινούπολη με ημερομηνία 13-11-1912ότι «Το Γαλλικόν καταδρομικόν «JULIENDELAGRAVIERE» απέπλευσεν εις Δεδεαγατς όπου λέγεται ότι εξερράγησαν ταραχαί». Η ίδια είδηση δημοσιεύθηκε και στους “NYTIMES”της 27-11-1912(ν.ημ.) και στον Ελληνικό «ΧΡΟΝΟ»της 17-11-1912(π.ημ).-
Στην Αυστραλιανή εφημερίδα “RIVERARGUS”στο φύλλο της 3-12-1912αναφέρεται η εξής δημοσίευση: «Άγρια αντίποινα. Μια ομάδα από 130 Βούλγαρους κομιτατζήδες κατέλαβαν το Δεδεαγατς. Ένας πυροβολισμός από ένα τζαμί με υψωμένη λευκή σημαία είχε ως αποτέλεσμα να σκοτωθεί ο αρχηγός των Βουλγάρων και ακολούθησε σφαγή. Το τζαμί κατεδαφίστηκε με βόμβες και η τουρκική συνοικία λεηλατήθηκε ενώ 500 μουσουλμάνοι πυροβολήθηκαν επιτόπου».-
Στο φύλλο της 2ας Απριλίου 1913της εφημερίδας της «Καινιξβέργης»δημοσιεύθηκε η από 24 Μαρτίου (1913) αναφορά Γερμανού ναυτικού για τα εν λόγω γεγονότα: «…Την τετάρτην μεσημβρινήν ώρα αφίκοντο αυτόθι 150 κομιτατζήδες. Εύρον φρουράν τελείως απροετοίμαστον και πλείστους εχθρικώς προς αυτήν διατεθειμένους βοηθούς. Εις τον σταθμόν αντέστησαν αυτοίς τω όντι Τούρκοι στρατιώται καταβληθέντες αμέσως και ήδη κατά την ακμήν της μάχης παρήχθη τρομερά σφαγή, ην ούτε γυναίκες, ούτε παιδία διέφυγον…..»
Αργότερα στην εφημερίδα «ΣΚΡΙΠ», δημοσιεύθηκε σε συνέχειες «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ» (1912-1913)και ειδικότερα στα φύλλα της 11-5-1914 (π.ημ.) και της12-5-1914 (π.ημ.) αναφέρεται χαρακτηριστικά η εμφάνιση του αντιτορπιλικού «ΒΕΛΟΣ», με κυβερνήτη τον πλοίαρχο Βρατσάνο λίγο μετά το μεσημέρι της 11-11-1912(π.ημ.) για να συλλέξει πληροφορίες και να κατοπτεύσει το λιμάνι, ενόψει της σχεδιαζόμενης επιχείρησης μεταφοράς μιας βουλγαρικής ταξιαρχίας από τη Θεσσαλονίκη: «Το «Βέλος» αποπλεύσαν εκ του εν Μούδρω ορμητηρίου την πρωίαν της 11ης Νοεμβρίου ηγκυροβόλησε μικρόν μετά την μεσημβρίαν της αυτής ημέρας εις τον όρμον του Δεδεαγατς. Η κατάστασις εις ην διετέλει από δυο ημερών η θρακική αύτη πόλις είνε αξία περιγραφής. Σώμα αποτελούμενον εξ εκατοντάδος μόλις ατάκτων Βουλγάρων, άνευ αρχηγού είχεν εισβάλει εις την πόλιν δια νυκτός, της τουρκικής φρουράς εκ πλήρους τάγματος καταληφθείσης υπό πανικού και εγκαταλειψάσης της θέσιν αυτής ευθύς ως ηκούσθη η πρώτη έκρηξις χειροβομβίδος, δι ων συνήθως ήσαν ωπλισμένα τα ανταρτικά βουλγαρικά σώματα. Επί διήμερον δε επηκολούθησαν σκηναί φρίκης, ανώτεραι πάσης περιγραφής. Τετρακόσιοι περίπου Τούρκοι εσφάγησαν εις τα οδούς της πόλεως ή εις τας οικίας των, παραβιασθείσας υπό των Βουλγάρων. Το μουσουλμανικό της πόλεως τέμενος, ανετινάχθη δια βόμβας, η δε τουρκική συνοικία επυρπολήθη, κατεδαφισθέντων μέχρις εδάφους και αυτών ακόμη των γυμνών των οικιών τοίχων, των διασωθέντων ορθίων εκ της πυρκαιάς. Ήτο δε λυπηρό αληθώς το θέαμα των ατυχών μουσουλμανίδων, αίτινες ανέστιοι, ανευ συζύγων και υιών και πατέρων, περισυνελέγησαν υπό του μητροπολίτου Αίνου Ιωακείμ, τινές μεν εντός των ελληνικών σχολείων και των καταστημάτων της Μητροπόλεως, αι δε λοιπαί εντός αθλίας τινός και βορβορώδους αυλής δημοσίου οικοδομήματος, του μόνου διασωθέντος τουρκικού κτιρίου μετά την πυρκαιάν ήτις διαρκούσα από διημέρου εν τη πόλει, εκάπνιζεν έτι κατά την στιγμήν της εν τω όρμω αγκυροβολίας του ημετέρου αντιτορπιλλικού «ΒΕΛΟΣ» όπερ ως είπομεν προλαβόντως εστάλη υπό του ναυάρχου Κουντουριώτου προ κατόπτευσιν και συλλογήν πληροφοριών. Άμα τη αγκυροβολία του «Βέλους» λέμβος μεγάλη από του λιμενίσκου Δεδε-αγατς απάρασα παρα το ημέτερον αντιτορπιλικόν. Της λέμβου ταύτης επέβαινεν ο Μητροπολίτης Αινου Ιωακείμ, οι εν Δεδε-αγατς πρόξενοι των δυνάμεων και οι θρησκευτικοί αρχηγοί των εν τη πολει μουσουλμάνων κατοίκων, ο Αρχιραββίνος και ο Βούλγαρος ιερεύς, ο Τούρκος Μουφτής είχε συμμερισθεί την τύχη των ομοθρήσκων του ,οίνινες εσφάγησαν ηβηδόν. Επί τη θέα του ημετέρου αντιτορπιλικού έσπευσαν πάντες ούτοι εκληπαρούντες επέμβασιν προς σωτηρίαν της πόλεως και προς κατάπαυσιν των σφαγών, της λεηλασίας και της πυρκαιάς διότι εις την πόλιν εξηκολούθει έτι η δημιουργηθείσα εκ των ελευθερωτών (!) Βουλγάρων κατάστασις, ενώ αφ΄ετέρου νέος κίνδυνος επεκρέματο επί των κεφαλών των άτυχων χριστιανών κατοίκων, οίτινες ομολογουμένως δεν είχον πάθει τι μέχρις εκείνης της στιγμής εκ των βουλγάρων ,εξαντλησάντων όλην αυτών την λύσσαν και όλην την προς την λεηλασίαν βουλιμίαν εναντίων μόνον των μωαμεθανών κατοίκων της πόλεως. Ο Γιαβέρ-πασσας άγων τα υπολείμματα τουρκικού στρατιωτικού σώματος φεύγοντες ενώπιον των προελαυόντων βουλγαρικών στρατευμάτων υπεχώρει προς τα ανατολικά της Θράκης μέρη ,ελπίζων να κατορθώση την διάβασιν του ποταμού Εβρου και να διασωθή ενούμενος μετα του εν Καλλιπόλει τουρκικού στρατού. Εν τη υποχωρήσει όμως αυτού ταυτη ο Γιαβέρ-πασσας συνεπλήρου το έργον των ατάκτων βουλγαρικών σωμάτων, πυρπολών τα καθ οδόν συναντάμενα χριστιανικά χωριά ων οι καπνοί της πυρπολήσεως αναθρώσκοντες συνεχώς επί των υπερκείμενων του δεδε-αγατς γηλόφων ανήγγελλον εμφανώς την προσεχή άφιξιν του υποχωρούντος τουρκικού σώματος οπερ διερχόμενον δια της πόλεως του Δεδε-αγατς ης η τουρκική συνοικία είχεν ήδη πυρποληθή και καταρριφθή μέχρις εδάφους ως είπομεν υπό των βουλγάρων ,θα εφηρμοζεν ασφαλώς ως αντίποινον παρεμφερή η και χείρονα μέτρα εναντίον της πολυαριθμωτέρας και ανθηροτάτης ελληνικής συνοικίας.-
Η ΑΓΩΝΙΑ ΕΝ ΔΕΔΕΑΓΑΤΣ
Αι διαταγαί όμως του ναυάρχου Κουντουριώτου περιόριζαν την ενέργεια των απεσταλμένων εις δεδε-αγατς δια του ΒΕΛΟΥΣ ημετέρων αξιωματικών οίτινες άλλως ουδέ δύναμιν αρκούσαν προς υπερασπισιν της κινδυνευούσης πόλεως διέθετον η μόνο συνδρομή ην παρεσχον εις τους ατυχείς και απεγνωσμένους κατοίκους υπήρξεν η μέχρι και πέραν του μεσονυκτίου επιδεικτική φωτοβολία των ηλεκρικών προβολέων του ημετερου αντιτορπιλικού, ητις ίσως συνετέλεσεν εις αποσόβησην εισβολής των υποχωρούντων τουρκικών στρατευμάτων εν τη παραλιακή του Δεδε-αγατς πόλει».-
Το θέμα των βιαιοπραγιών στο Δεδεαγατς έφτασε και στην Βουλή των Κοινοτήτων της Μεγάλης Βρετανίας από τα πρακτικά της οποίας μαθαίνουμε ότι στις 28-1-1913ο συντηρητικός Ιρλανδός Βουλευτής WalterGuinness(1880-1944) ερώτησε τον υπουργό των εξωτερικών EdwardGray(1862- 1933), «αν τα ακόλουθα εικαζόμενα γεγονότα σε σχέση με την κατάληψη του Δεδεαγατς από τους Βούλγαρους έπεσαν στην αντίληψη του, ότι δηλαδή πάνω από 50 σπίτια με τους κατοίκους τους και ένα τζαμί που περιείχε 300 πρόσφυγες ανατινάχθηκαν με δυναμίτη, ότι 3000 άνδρες, γυναίκες και παιδιά σφάχθηκαν κατά τη διάρκεια 13 ημερών, ότι στο γειτονικό χωριό των Φερών (Ferejik) πάνω από 500 μουσουλμάνοι δολοφονήθηκαν, επίσης αν θα ζητήσει αναφορά από το Βρετανό υποπρόξενο στο Δεδεαγατς και εφόσον αυτές οι δηλώσεις αποδειχθουν αν θα κάνει (ο υπουργός) επείγουσα παράσταση διαμαρτυρίας στη Βουλγαρική κυβέρνηση να βάλει τέλος σε τέτοιου είδους ωμότητες». Ο Βρετανός υπουργός των εξωτερικών απάντησε διπλωματικά:«Όπως ανέφερα σε προηγούμενη απάντηση στις 9 Ιανουαρίου, οι αναφορές αναφορικά με το σεβασμό των μουσουλμάνων κατοίκων των κατεχόμενων από τους Σέρβους και τους Βούλγαρους περιοχών δεν μπορούν να θεωρηθούν ως αυθεντικές στις λεπτομέρειες. Ενόψει όμως των προσφάτων πληροφοριών που δείχνουν ότι οι αναφορές δεν ήταν χωρίς καμία βάση , προέβην στην ενέργεια που ανέφερα στην από 16 Ιανουαρίου απάντηση μου…Προς το παρόν τίποτα δεν έχω να προσθέσω εκτός από το ότι ο Βούλγαρος Πρωθυπουργός έχει δηλώσει ότι καμία βιαιοπραγία δεν διεπράχθη από τον Βουλγαρικό τακτικό στρατό και ότι κάθε τέτοια ενέργεια από ομάδες Βουλγάρων ήταν αντίθετη με τις ισχύουσες οδηγίες του Στρατηγείου».-
Τέλος πρέπει να αναφερθεί ότι το Ίδρυμα για τη Διεθνή Ειρήνη CarnegieEndowmentforInternationalPeace(CEIP), που είναι η παλαιότερη δεξαμενή σκέψης για την εξωτερική πολιτική και ιδρύθηκε στις ΗΠΑ το 1910, δημοσίευσε το 1914μια Έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής, που το ίδιο το Ίδρυμα συνέστησε, για τις αιτίες και τη διεξαγωγή των Βαλκανικών Πολέμων. Μέλη της Επιτροπής ήταν οι: Dr. JosefRedlich, Καθηγητής Αστικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης (Αυστρία), Barond‘EstournellesdeConstant, γερουσιαστής (Γαλλία), M. JustinGodart, νομικός και μέλος της Βουλής των Αντιπροσώπων (Γαλλία), Dr. WaltherSchiicking, Καθηγητής στη νομική σχολή του Πανεπιστημίου του Μάρμπουργκ (Γερμανία), FrancisW. Hirst, εκδότης του TheEconomist(Μεγάλη Βρετανία), Dr. H. N. Brailsford, δημοσιογράφος (Μεγάλη Βρετανία), ProfessorPaulMilioukov, μέλος της Ντούμας (Ρωσία), Dr. SamuelT. Dutton, Καθηγητής στο Teachers’ Collegeτου Πανεπιστημίου Κολούμπια (Η.Π.Α.). Η Επιτροπή πήγε στα Βαλκάνια στις αρχές Αυγούστου του 1913και παρέμεινε μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου. Αφού επέστρεψαν στο Παρίσι, όλο το υλικό επεξεργάστηκε και κυκλοφόρησε με τη μορφή λεπτομερούς έκθεσης. Η έκθεση αυτή περιείχε καταθέσεις και συνεντεύξεις αυτοπτών μαρτύρων από τη σύγκρουση. Αναφορικά με τις ωμότητες στο Δεδεαγατς η Επιτροπή βασιζόμενη σε δυο μαρτυρίες, του υπολοχαγού R. WadhamFisher, βρετανού εθελοντή στο 5ο τάγμα της «Μακεδονικής» Λεγεώνας και του Βούλγαρου Δημάρχου του Δεδεαγατς, BorisMonchev, τις υποβάθμισε χαρακτηρίζοντας τες ως «μια μικρή σφαγή» που είχε «διογκωθεί υπερβολικά στον Τύπο» και τις απέδωσε «στη φτωχή τάξη του χριστιανικού πληθυσμού (Έλληνες και Αρμένιους) με τη βοήθεια κάποιων Βούλγαρων στρατιωτών της Μακεδονικής λεγεώνας, οι οποίοι τυχαία εγκαταλείφθηκαν στην πόλη χωρίς κανένα αξιωματικό.». Εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι με την ονομασία «Μακεδονική» Λεγεώνα, αναφέρεται ένα εθελοντικό σώμα αποτελούμενο από Σλαβομακεδόνες, που έδρασε κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους στα βουνά της Ροδόπης και τη Δυτική Θράκη μαζί με τον τακτικό Βουλγαρικό στρατό διαπράττοντας συχνά ωμότητες σε βάρος αμάχων Μουσουλμάνων.
Με αίμα δυστυχώς καταγράφηκε στην ιστορία της πόλης μας η απελευθέρωση της από τον Οθωμανικό ζυγό το 1912. Άνοιγε ένα νέο κεφάλαιο, μαύρο και σκοτεινό όμως, γιατί η νέα κατοχή και ο Aπαγκόσμιος πόλεμος που ακολούθησε ύστερα από λίγο, είχαν ως αποτέλεσμα τον εξανδραποδισμό της ακμαίας ελληνικής κοινότητας και την ερήμωση της πόλεως μας. Όμως η σταύρωση αυτή ήταν απαραίτητη για να ακολουθήσει η Ανάσταση! Δεν θα αργήσει να έρθει 8 χρόνια μετά, με την ενσωμάτωση της πόλης μας στον Εθνικό Κορμό.
Πέτρος Γ. Αλεπάκος
Δικηγόρος – ιστορικός ερευνητής
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1. Report of the International commission to inquire into the causes and conduct of the Balkan wars (1914)
2. ΘΡΑΚΗ ΜΟΡΦΕΣ & ΓΕΓΟΝΟΤΑ 1902-1922, Κ. Παπαθανάση-Μουσιοπουλου, 1991
3. ΘΡΑΚΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ 1912-1920, Πέτρου Γεωργαντζή
4. With the Turks in Thrace / by Ellis Ashmead-Bartlett, special correspondent of the “Daily telegraph” in collaboration with Seabury Ashmead-Bartlett. London, 1913
5. Η ΘΡΑΚΗ ΥΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΔΙΟΙΚΗΣΙΝ, Δημ. Σβολόπουλος (1922)
6. With the victorious Bulgarians, by Hermenegild Wagner, Houghton Mifflin Company (Boston, New York), 1913
7. Αρχείο Εφημερίδων: «ΣΚΡΙΠ», «NYTIMES», «ΕΜΠΡΟΣ»
8. TURKEY IN AGONY (TURQUIE AGONISANTE) Translated from the French of PIERRE LOTI, BY BEDWIN SANDS. Published for the Ottoman Committee, London, by the AFRICAN TIMES AND ORIENT REVIEW, Ltd., 158. FLEETSTREET, LONDON, E.C. 1913-
9. Αι Βουλγαρικαί Ωμότητες εν τη Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, 1912 – 1913
Γεγονότα, Εκθέσεις, Έγγραφα, Μαρτυρίαι.1914
10. Report of the International commission to inquire into the causes and conduct of the Balkan wars -Carnegie Endowment for International Peace (CEIP)
11. Carl Savich, http://www.serbianna.com
12. Φωτοαρχείο: Γεωργίου Π. Αλεπάκου
