Ένα άγνωστο ενυπόγραφο πατριωτικό υπόμνημα κατοίκων, που υπέφεραν από την καταπίεση της Βουλγαροκρατίας
Η Αλεξανδρούπολη δοκίμασε κατά το παρελθόν κατοχές από Τούρκους Βούλγαρους, Ρώσους και Γερμανούς. Οι Αλεξανδρουπολίτες σε κάθε περίπτωση, έδειξαν έμπρακτα τον πατριωτισμό τους και την επιθυμία τους να ζήσουν μέσα στο πλαίσιο του ελεύθερου Ελληνισμού, παρά το γεγονός ότι τα γύρω της γειτονικά κράτη, αγωνίζονταν να έχουν αυτή τη σημαντική πόλη δική τους. Η ύπαρξη του λιμανιού και η στρατηγική θέση της στο σιδηροδρομικό δίκτυο την καθιστούσαν επιθυμητή σε κάθε κατακτητή.
Η πρώτη φορά που επιδείχθηκε αυτός ο πατριωτισμό τους ήταν το 1878, όταν οι Ρώσοι νικώντας, έφτασαν έως έξω από την Κωνσταντινούπολη, υποχρεώνοντας τους Τούρκους να υπογράψουν την ταπεινωτική γι’ αυτούς συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, που δημιουργούσε τη λεγόμενη «Μεγάλη Βουλγαρία». Τότε οι κάτοικοι του Δεδέαγατς ζήτησαν με υπόμνημά τους που το υπέγραφαν 123 κάτοικοι της πόλης, να μην τεθούν υπό Βουλγαρική διοίκηση. Πρόκειται για μεγάλης σημασίας έγγραφο για την ιστορία της πόλης.
Σήμερα θα παρουσιάσουμε για πρώτη φορά το σπουδαίο υπόμνημα των κατοίκων του Δεδέαγατς, με το οποίο ζητούσαν εν όψει της οριστικής διευθέτησης των συνεπειών των Βαλκανικών Πολέμων 1912-1913, να προσαρτηθεί η περιοχή στο Ελληνικό κράτος.
Το σύντομο και ρωμαλέο, αλλά εξαιρετικής ιστορικής σημασίας αυτό κείμενο, έχει ημερομηνία «Δεδέαγατς τη 22 Ιανουαρίου 1913» και υπογράφεται από 27 κατοίκους της πόλης.
Προηγουμένως όμως ας δούμε την κατάσταση που επικρατούσε τότε, που σύσσωμα τα Βαλκάνια είχαν ξεσηκωθεί εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ελλάδα, Σερβία, Βουλγαρία και Μαυροβούνιο είχαν κηρύξει τον πόλεμο και μάλιστα πολύ σύντομα είχαν εκπληκτικά αποτελέσματα. Ειδικά η Ανατολική Θράκη στο μεγαλύτερο μέρος της είχε καταληφθεί από τη Βουλγαρία. Τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο, στον οποίο όλοι οι Βαλκάνιοι σύμμαχοι κατενίκησαν τους Οθωμανούς, ακολούθησε ο Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος στον οποίο Έλληνες και Σέρβοι επιτέθηκαν κατά της μέχρι τότε συμμάχου Βουλγαρίας, η οποία επεδείκνυε απαράδεκτο ηγεμονισμό και αδηφάγο τάση στην κατάληψη εδαφών. Η Ελλάδα ειδικά είχε κάθε λόγο να μην επιτρέψει κατάληψη εδαφών με ελληνικό πληθυσμό από τα πανάρχαια χρόνια.
Η εξέλιξη των μαχών που ακολούθησαν από το Μάιο του 1913 ήταν οι σαρωτικές ήττες του Βουλγαρικού στρατού από τον προελαύνοντα Ελληνικό στρατό. Τότε απελευθερώθηκε το μεγαλύτερο μέρος της Δυτικής Θράκης.
Ειδικά η Αλεξανδρούπολη (τότε Δεδέαγατς) που είχε καταληφθεί το 1912 από τους Βουλγάρους απελευθερώθηκε από τα αγήματα που αποβίβασε μοίρα αντιτορπιλικών, με επικεφαλής το θρυλικό θωρηκτό «Αβέρωφ» και κυβερνήτη τον Παύλο Κουντουριώτη. Η απελευθέρωση έγινε στις 12 Ιουλίου 1913. Γρήγορα όμως η συνθήκη του Βουκουρεστίου επιδίκασε τη Δυτική Θράκη στην ηττημένη Βουλγαρία. Η αποχώρηση των τμημάτων του ελληνικού στρατού από τη Δυτική Θράκη άρχισε στις 8 Αυγούστου 1913 και ολοκληρώθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου. Πρώτες αποχώρησαν οι φρουρές από Κομοτηνή και Ξάνθη στις 8 και 10 Αυγούστου αντίστοιχα παραδίδοντας τις πόλεις αυτές στα Βουλγαρικά στρατεύματα, όπως όριζε η άδικη συνθήκη του Βουκουρεστίου. Στην Αλεξανδρούπολη παρέμεινε το Αποβατικό Σύνταγμα Πεζοναυτών έως τις 18 Σεπτεμβρίου .
*Αυτές είναι οι υπογραφές των κατοίκων του Δεδέαγατς, στο ιστορικό υπόμνημα του 1913. Διακρίνοντα γνωστά ονόματα της πόλης όπως του Εμμ. Αλτιναλμάζη, Α. Πελτέκη, Ι. Φιμερέλη,
Δ. Μαστράφη, Γ, Πρωτόπαπα, Α. Χαμπούρη κ.ά.
Το ιστορικό υπόμνημα των Αλεξανδρουπολιτών
Είδαμε το ιστορικό περίγραμμα στην περιοχή και ερχόμαστε τώρα στο σημαντικό υπόμνημα των κατοίκων του Δεδέαγατς.
Οι Αλεξανδρουπολίτες από νωρίς είχαν φόβους για το μέλλον της περιοχής τους. Από το Νοέμβριο του 1912 είχε ολοκληρωθεί από τους Βουλγάρους η κατάληψη της Ξάνθης. Ήδη τον Ιανουάριο του 1913 είχαν δοκιμάσει τις απηνείς διώξεις των «συμμάχων» Βουλγάρων, οι οποίοι αποσκοπούσαν να αλλάξουν την εθνολογική σύνθεση της Θράκης, για να μπορούν να ισχυρίζονται στα διεθνή fora ότι απελευθέρωσαν… βουλγαρική περιοχή!!!
Έτσι θέλοντας να αφυπνίσουν τα αντανακλαστικά του εθνικού κέντρου αποφάσισαν να απευθυνθούν προ την ελληνική κυβέρνηση δια του υπουργού Εξωτερικών Λάμπρου Κορομηλά.
Το πλήρες κείμενο του σύντομου αυτού χειρόγραφου υπομνήματος, που υπάρχει στο εξαιρετικό Ιστορικό Αρχείο του υπουργείου Εξωτερικών είναι το ακόλουθο:
«Κύριε Υπουργέ,
Μετά την υποβολή αρμοδίως λεπτομερούς εκθέσεως επί της δημιουργηθείσης καταστάσεως εις την επαρχίαν μας από της καταλήψεως αυτής υπό του Βουλγαρικού Στρατού, απευθυνόμεθα ευσεβάστως προς την Υμ. Εξοχότητα διερμηνεύοντες τον προαιώνιον πόθον ολοκλήρου του πληθυσμού μας, όπως εν ταις προσπαθείαις της Σεβαστής Κυβερνήσεως προς οριστικήν αποκατάστασιν των μερών ημών επιδιωχθή η άμεσος αυτής προσάρτησις εις το Ελληνικόν Κράτος.
Εις πάσαν δε άλλην λύσιν εις την οποίαν μόνον προς της ανάγκης θέλομεν υποκύψη, θεωρούμεν απαραίτητον την εξασφάλισιν εγγυήσεων δι’ ών μόνων θα ήτο δυνατή εν τω μέλλοντι η ατομική και εθνική ημών υπόστασις και ειρηνική διαβίωσις.
Επί τούτους διατελούμεν κ. Υπουργέ μετά πάσης τιμής και υπολήψεως, η αντιπροσωπεία του διαμερίσματος Δεδέαγατς:
(Ακολουθούν οι υπογραφές)»
Από την κατ’ αρχή μελέτη του υπομνήματος προκύπτει ότι είχε προηγηθεί λεπτομερής έκθεση, που περιέγραφε την κατάσταση, η οποία είχε δημιουργηθεί στην περιοχή, από τη μέρα που την κατέλαβε ο Βουλγαρικός στρατός.
Προφανώς δεν γνώριζαν τι θα συμβεί το καλοκαίρι του ιδίου έτους στο Βουκουρέστι. Γνώριζαν ήδη τη συμπεριφορά των Βουλγάρων και ανησυχούσαν βαθύτατα.
Η υπογραφή τέτοιου υπομνήματος μέσα σε βουλγαρική κατοχή, θεωρείται πράξη μέγιστου ηρωισμού, διότι όλοι αντιλαμβάνονται τι θα συνέβαινε τότε, αν αυτό το υπόμνημα έπεφτε στα χέρια Βουλγάρων σπιούνων.
Αξίζει να σημειώσουμε, ότι την έκθεση αλλά και το παρόν υπόμνημα των κατοίκων του Δεδέαγατς παρέδωσε και ο μητροπολίτης Αίνου όταν επισκέφθηκε στη Θεσσαλονίκη την 1η Φεβρουαρίου 1913, τον αντιπρόσωπο της κυβέρνησης και υπουργό Δικαιοσύνης Κωνσταντίνο Ρακτιβάν.
Ο κυβερνητικός αντιπρόσωπος διαβίβασε τα έγγραφα αυτά προς την ελληνική πρεσβεία της Σόφιας και στο Γενικό Στρατηγείο, που έδρευε στη Θεσσαλονίκη.
Λίγο αργότερα στην κυβέρνηση έφτασε και η έκθεση του Μητροπολίτη Διδυμοτείχου Φιλάρετου «Περί της εν τη επαρχία Διδυμοτείχου πολιτείας των Βουλγάρων». Το υπουργείο Εξωτερικών είχε ζητήσει από την ελληνική πρεσβεία της Σόφιας με αφορμή την έκθεση αυτή να γίνουν σχετικά διαβήματα στη Βουλγαρική κυβέρνηση, για να σταματήσουν οι διωγμοί. Μάταια βέβαια…
Η Θράκη εξακολουθούσε να ζει σε καθεστώς τρόμου και βίας από τους Βούλγαρους κατακτητές, και στη δεύτερη βουλγαρική κατοχή από το 1913 έως το 1919 και αργότερα από το 1941-1944.
Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης
