Η ιστορική επέτειος της Απελευθέρωσης της Θράκης, δεν έχει χαρακτηρισθεί ως επίσημη αργία για όλο το Νομό Έβρου και εορτάζεται μόνον στην Αλεξανδρούπολη, την ημερομηνία αυτή
Με το αριθ 398/16-12-1998 Προεδρικό Διάταγμα ορίστηκε η 14η Μαΐου “… ως δημόσια τοπική εορτή στο Νομό Έβρου για την επέτειο της απελευθέρωσής του, το έτος 1920 με την κατάληψη αυτού από τα ελληνικά στρατεύματα”.
Το Διάταγμα αυτό προκλήθηκε από εισήγηση του Νομαρχιακού Συμβουλίου Έβρου, με σχετική απόφασή του μετά από έγγραφο της Ένωσης Πολιτιστικών Φορέων Έβρου (Ε.ΠΟ.ΦΕ.), η οποία ζητούσε να καθιερωθεί ο Πανέβριος εορτασμός της 14ης Μαΐου (μέχρι τότε γιορταζόταν μόνο στην Αλεξανδρούπολη), για να γίνεται μνεία της ιστορίας της Θράκης και να τονισθεί στο λαό μας η Θρακική αυτογνωσία.
Ας ληφθεί υπόψη ότι το 1920 (που έγινε η απελευθέρωση), το ελληνικό στοιχείο ήταν πολυπληθέστερο στο εσωτερικό του Έβρου απ’ ότι στην Αλεξανδρούπολη όπως φαίνεται από κατάσταση σχολείων και μαθητών που συνέταξαν τους πρώτους μήνες του 1920 οι τότε Γαλλικές αρχές της Θράκης.
Έτσι από πλευράς πόλεων έχουν:
Σουφλί 987 Έλληνες μαθητές, Διδυμότειχο 795, Καραγάτς 735, Αλεξανδρούπολη (Ντεντέαγατς) 343.
Επαρχίες: Διδυμοτείχου 3161 μαθητές, Καραγάτς (σημερινή Ορεστιάδα) 2896, Σουφλί 1697, Αλεξανδρούπολη 488
(Καλλιόπης Παπαθανάση – Μουσιοπούλου: Η Απελευθέρωση της Δυτικής Θράκης. Από το αρχείο του Χαρισίου Βαμβακά. Σελ. 185-187).
Δίκαια λοιπόν ζητήθηκε και επιτεύχθηκε να γιορτάζει όλος ο Νομός Έβρου τη μέρα της 14ης Μαΐου ως επέτειο της απελευθέρωσής του.
Δυστυχώς όμως η μέρα αυτή δεν έχει χαρακτηρισθεί αργία.
Γι’ αυτό τότε ορίστηκε από τη Νομαρχία Έβρου, ότι στις 14 Μαΐου να γίνεται σχετική ομιλία στα σχολεία και την επόμενη Κυριακή η κάθε Δημοτική Αρχή, στο Νομό μας, να εφαρμόζει ανάλογο εορταστικό πρόγραμμα που θα περιλαμβάνει οπωσδήποτε Δοξολογία, κατάθεση στεφάνων και παρέλαση.
Απομένει λοιπόν στην κάθε Δημοτική αρχή του Νομού μας, να σχεδιάσει το δικό της εορταστικό πρόγραμμα ώστε ο λαός του Έβρου να γιορτάζει πανηγυρικά την απελευθέρωση της χώρας του.
Δεν προηγήθηκαν μάχες πολεμικές. Ο αγώνας δόθηκε σε άλλο πεδίο.
Στον αγώνα δε αυτόν πρωταγωνιστές ήταν οι Έλληνες της Θράκης οι οποίοι είχαν διωχθεί από τους Βούλγαρους κατά την Βουλγαρική κατοχή.
Οι περισσότεροι είχαν καταφύγει στο ελεύθερο ελληνικό κράτος, οι υπόλοιποι απήχθησαν ως όμηροι στη Βουλγαρία. Πολλοί άφησαν εκεί τη στερνή τους πνοή. Αυτά από το 1913 ως το 1918.
Στο διάστημα αυτό εκκλησίες, σχολεία, σπίτια και χωράφια των Ελλήνων περιήλθαν στους Βουλγάρους.
Το φθινόπωρο του 1918 έληξε ο 1ος Παγκόσμιος Πόλεμος. Οι Έλληνες με τους νικητές, οι Βούλγαροι με τους νικημένους.
Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδος Ελευθέριος Βενιζέλος αγωνίζεται στις Διεθνείς Συνδιασκέψεις για τα δίκαια του Ελληνισμού.
Εκεί αποφασίζεται η αποχώρηση των Βουλγάρων από τη Θράκη και η κατάληψή της προσωρινά από συμμαχικά στρατεύματα, που έγινε το φθινόπωρο του 1919.
Η Θράκη “Διασυμμαχική” πια διοικείται από Γάλλο στρατηγό στον οποίο διορίζεται ως εκπρόσωπός της Ελληνικής Κυβέρνησης ο Χαρίσιος Βαμβακάς.
Μέσα σε λίγους μήνες ο Βαμβακάς επιτυχαίνει την παλιννόστηση όλων των Ελλήνων, την αλλαγή των Βουλγάρων υπαλλήλων με Έλληνες και το άνοιγμα και λειτουργία όλων των σχολείων.
Ιδρύθηκαν ελληνικά ιατρεία και υποκαταστήματα ελληνικών τραπεζών που έδωσαν αμέσως δάνεια στους επαγγελματίες για ν’ αρχίσουν όλες οι εμπορικές εργασίες, ενώ οι γεωργοί εφοδιάστηκαν με αγροτικά μηχανήματα σπόρους και οι σηροτρόφοι με κουκουλόσπορο.
Επισκευάστηκαν αμέσως τα διδακτήρια ώστε μέχρι την Άνοιξη του 1920 λειτούργησαν 72 σχολεία με 165 δασκάλους και 11.000 μαθητές.
Έτσι σύντομα η Δυτική Θράκη απόκτησε ξανά το ελληνικό της πρόσωπο.
Και αυτό έπεισε τους συμμάχους ώστε στη Συνδιάσκεψη του Σαν Ρέμο (10 Απριλίου 1920), αποφασίστηκε η Θράκη να αποδοθεί στην Ελλάδα με ημερομηνία απελευθέρωσης της 14η Μαΐου.
Γι αυτό η μέρα αυτή πρέπει να εορτάζεται από όλο τον ελληνισμό της Θράκης.
Μόσχος Κούκος
